Ο Γιώργος Τρίμης, Παιδίατρος – Επικεφαλής του Ιατρικού Τμήματος Εμβολίων και Λοιμώξεων στην MSD Ελλάδας, απαντά αναλυτικά σε όλες τις απορίες για τον σταφυλόκοκκο του οποίου η επίπτωση των λοιμώξεων είναι μεταξύ 20-50 περιστατικά ανά 100.000 ανθρώπους το χρόνο. Στα παιδιά είναι πιο συχνά τα περιστατικά, αλλά κατά κανόνα πιο ήπια, συνδεόμενα κυρίως με δερματικές λοιμώξεις. Στους ενήλικες τα περιστατικά είναι σπανιότερα, όμως το βακτήριο προκαλεί συχνότερα σοβαρές λοιμώξεις.
Συνέντευξη στην Φλώρα Κασσαβέτη
Όσα κι αν ξέρουμε για τον σταφυλόκοκκο ποτέ δεν είναι αρκετά. Πάντα έχουμε απορίες για τις λοιμώξεις που προκαλεί και πόσο επικίνδυνες είναι. Και κυρίως οι απορίες μας είναι πολλές για τις συνθήκες που ευνοούν την μετάδοση. Ο παιδίατρος Γιώργος Τρίμης εξηγεί ότι ο σταφυλόκοκκος (Staphylococcus) είναι ένα είδος 30 βακτηρίων που μπορεί να προκαλέσει πολλούς τύπους λοιμώξεων. Πρόκειται για κοινό βακτήριο που βρίσκεται στο δέρμα ή στη μύτη σε ποσοστό 20-40% του πληθυσμού και συχνά δεν προκαλεί ασθένεια. Οι πιο πολλές λοιμώξεις προκαλούνται από τον Staphylococcus aureus (χρυσίζων σταφυλόκοκκος) -η λέξη σταφυλόκοκκος αποτελείται από τις λέξεις σταφύλι και κόκκος λόγω της μορφής που έχει στο μικροσκόπιο.
Κύριε Τρίμη, οι περισσότεροι νομίζουν ότι ο σταφυλόκοκκος προκαλεί μόνο δερματικές λοιμώξεις. Εξηγήστε μας πώς μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη και σε άλλα όργανα και με ποιες σοβαρές επιπλοκές συνδέεται; Τελικά πόσο επικίνδυνος είναι για ενήλικες και παιδιά;
Ο σταφυλόκοκκος μπορεί να διεισδύσει στο σώμα μας μέσω μιας πληγής ή της αναπνευστικής οδού, συχνότερα σε ενήλικες, προκαλώντας διεισδυτικές λοιμώξεις. Εάν η λοίμωξη προχωρήσει στο αίμα, τότε μπορεί να προκαλέσει ενδοκαρδίτιδα, δηλαδή βλάβη στις καρδιακές βαλβίδες. Ο σταφυλόκοκκος μέσω του αίματος μπορεί να φτάσει στα οστά προκαλώντας οστεομυελίτιδα ή να φτάσει στους πνεύμονες μέσω του αίματος ή της αναπνευστικής οδού προκαλώντας σοβαρή πνευμονία.
Επίσης ο σταφυλόκοκκος που έχει εισχωρήσει στην αιματική κυκλοφορία μπορεί να καταστεί εξαιρετικά επικίνδυνος, ακόμη και για την ίδια τη ζωή, καθώς μπορεί να εξαπλωθεί σε πολλά όργανα και να προκαλέσει βακτηριαιμία ή σηψαιμία. Αυτές οι σοβαρές λοιμώξεις ευτυχώς δεν είναι ιδιαίτερα συχνές και παρατηρούνται κυρίως σε ενήλικες που νοσηλεύονται για άλλους λόγους. Υπολογίζεται ότι τρεις στους 10 ασθενείς με σοβαρή διεισδυτική λοίμωξη από σταφυλόκοκκο χάνουν τη ζωή τους.
Ας επιστρέψουμε στην δερματική λοίμωξη. Πώς αναγνωρίζουμε τις δερματικές βλάβες;
Οι δερματικές βλάβες από σταφυλόκοκκο περιλαμβάνουν ένα εύρος λοιμώξεων που προσβάλλουν το δέρμα, και τα συμπτώματά τους ποικίλλουν. Οι κυριότεροι τύποι δερματικών μολύνσεων είναι το μολυσματικό κηρίο, μια επιφανειακή σταφυλοκοκκική λοίμωξη του δέρματος (η συχνότερη όλων), η κυτταρίτιδα, λοίμωξη που φτάνει πιο βαθιά έως και το χόριο που βρίσκεται κάτω από το δέρμα μας, η θυλακίτιδα, που είναι η επιφανειακή φλεγμονή του θυλάκου των τριχών και ο δοθιήνας που είναι η βαθύτερη φλεγμονή του θυλάκου των τριχών, και μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό αποστήματος.
Η μόλυνση από σταφυλόκοκκο είναι πολύ πιθανό να συμβεί σε μία περιοχή τραύματος και τα συμπτώματα είναι ερυθρότητα, οίδημα, πόνος, πύον ή ροή υγρού, δυσάρεστη οσμή, επιβράδυνση της επούλωσης και εμφάνιση σκληρού στρώματος στο χρώμα του μελιού στην επιφάνεια του τραύματος, που είναι χαρακτηριστικό της σταφυλοκοκκικής λοίμωξης (η επονομαζόμενη μελιτόχροη εφελκίδα). Η διάγνωση των δερματικών βλαβών που οφείλονται στο σταφυλόκοκκο είναι συνήθως κλινική, δηλαδή αρκεί η κλινική εξέταση χωρίς εργαστηριακές εξετάσεις.
Ποιες ομάδες είναι πιο επιρρεπείς να κολλήσουν σταφυλόκοκκο;
Ο καθένας μας είναι πιθανό να αναπτύξει σταφυλοκοκκική λοίμωξη, αλλά οι ακόλουθες ομάδες πληθυσμού κινδυνεύουν περισσότερο από σοβαρές σταφυλοκοκκικές λοιμώξεις: βρέφη, γυναίκες κατά την περίοδο του θηλασμού, εξαρτημένα από τοξικές ουσίες άτομα, όσοι χρησιμοποιούν ενδοφλέβιο καθετήρα, όσοι έχουν υποβληθεί πρόσφατα σε χειρουργική επέμβαση, άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, όσοι πάσχουν από χρόνια νοσήματα όπως ο διαβήτης, η καρδιαγγειακή νόσος ή η πνευμονοπάθεια, οι καρκινοπαθείς, όσοι πάσχουν από δερματικές διαταραχές, κατά κύριο λόγο έκζεμα, και οι χρήστες ταμπόν που δεν το αλλάζουν συχνά (παραμονή του ίδιου πάνω από 8 ώρες).
Τα παιδιά αποτελούν την κατεξοχήν επιρρεπή ομάδα στις απλές δερματικές σταφυλοκοκκικές λοιμώξεις καθώς τραυματίζονται ή ξύνουν τσιμπήματα το καλοκαίρι χωρίς να τηρούν κανόνες υγιεινής.
Μπορεί να κολλήσουν τα άλλα μέλη της οικογένειες από το παιδί που έχει εκδηλώσει σταφυλόκοκκο. Ποια είναι τα μέτρα πρόληψης;
Αν δεν τηρηθούν κάποια απλά μέτρα υγιεινής μπορεί να μεταδοθεί ο σταφυλόκοκκος από τις δερματικές βλάβες ενός παιδιού σε άλλα μέλη της οικογένειας, όπως και σε άλλα σημεία του σώματος του ίδιου του παιδιού προκαλώντας πιο γενικευμένη δερματική λοίμωξη. Πρέπει να καλύπτουμε όλες τις περιοχές με δερματική μόλυνση από σταφυλόκοκκο με καθαρό, στεγνό επίδεσμο ή τραυμαπλάστ. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό εάν οι πληγές αυτές παράγουν πύον, επειδή το πύον είναι μολυσματικό. Πρέπει να πλένουμε τα χέρια τα δικά μας και του παιδιού μας επιμελώς.
Γιώργος Τρίμης, Παιδίατρος – Επικεφαλής του Ιατρικού Τμήματος Εμβολίων και Λοιμώξεων στην MSD Ελλάδας: «Είναι ευτύχημα που πρόσφατα η Πολιτεία θέσπισε την απαγόρευση λήψης αντιβιοτικών από τα φαρμακεία χωρίς συνταγή γιατρού και έτσι περιορίστηκε η άσκοπη κατανάλωσή τους που ευθύνεται για την ανάδυση ανθεκτικών βακτηρίων -όχι μόνο του σταφυλόκοκκου- στην κοινότητα».
Άλλες βασικές συμβουλές είναι: Αποφύγετε τη στενή επαφή με το παιδί και καθαρίστε προσεκτικά όλες τις γρατζουνιές, τα κοψίματα και τις πληγές στο δέρμα όλων των μελών της οικογένειας για να μειωθούν οι πιθανότητες να μολυνθείτε με σταφυλόκοκκο. Μην αγγίζετε ποτέ την μολυσμένη πληγή. Μην μοιράζεστε προσωπικά αντικείμενα που μπορεί να έχουν έρθει σε επαφή με τη μολυσμένη πληγή. Αντικείμενα όπως πετσέτες, σεντόνια, ή και ρούχα δεν πρέπει να μοιράζονται και πρέπει να πλένονται με ζεστό νερό, ώστε να σκοτωθούν τα βακτήρια του σταφυλόκοκκου.
Λέγεται ότι ο σταφυλόκοκκος αγαπά το καλοκαίρι. Μπορείτε να μας εξηγήσετε το γιατί;
Το καλοκαίρι παρατηρείται έξαρση των δερματικών σταφυλοκοκκικών λοιμώξεων στα παιδιά. Ο λόγος είναι τα τσιμπήματα από κουνούπια και το ξύσιμο των βλαβών από τα παιδιά, οι πολλοί μικροτραυματισμοί από το παιχνίδι στους εξωτερικούς χώρους σε συνδυασμό με τις εκτεθειμένες επιφάνειες του δέρματος χωρίς ρούχα, που οδηγεί σε επιμόλυνση του δέρματος από σταφυλόκοκκο, ενώ η ζέστη και η υγρασία που κυριαρχεί ευνοούν επίσης την ανάπτυξη του βακτηρίου. Αντιθέτως, σοβαρές λοιμώξεις που καταγράφονται κυρίως σε ενήλικες είναι πιο συχνές το χειμώνα και αφορούν στις περισσότερες περιπτώσεις νοσηλευόμενους ασθενείς.
Πώς μπορεί ο σταφυλόκοκκος να προκαλέσει προβλήματα σε γυναίκες που θηλάζουν;
Η μαστίτιδα είναι μία μικροβιακή λοίμωξη που αφορά σχεδόν αποκλειστικά τη γυναίκα και οφείλεται συνήθως στο χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο. Συνήθως, αλλά όχι απαραίτητα, προκαλείται κατά το θηλασμό, καθώς οι ερεθισμένες θηλές και η εμφάνιση ραγάδων αποτελούν τη σημαντικότερη αιτία εισόδου και αποικισμού του μαστού από μικρόβια, με συνέπεια την πρόκληση μαστίτιδας. Επίσης, η υπερπαραγωγή γάλακτος ή η μη τακτική απομάκρυνσή του από τον μαστό αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης μαστίτιδας λόγω της στάσης του γάλακτος. Επιπλέον, παράγοντες κινδύνου στις θηλάζουσες μητέρες αποτελούν η κούραση, το στρες, η απόφραξη γαλακτοφόρου πόρου, η υπεραιμία του μαστού και οι στενοί στηθόδεσμοι.
Η φαρμακευτική θεραπεία της μαστίτιδας περιλαμβάνει τη χορήγηση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και αντιβιοτικών (κατάλληλων για γαλουχία) κατόπιν ιατρικής οδηγίας, όμως δεν πρέπει να διακόπτεται ο θηλασμός. Ο θηλασμός βοηθάει στην αποσυμφόρηση του στήθους και συνεπώς στην ίαση της μαστίτιδας.
Δεδομένου ότι πρόσφατα ενημερωθήκαμε για περιστατικά δηλητηρίασης από σταφυλόκοκκο σε σχολείο, εξηγήσετε μας πώς μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση μέσω της διατροφής;
Οι άνθρωποι μπορούν να πάθουν σταφυλοκοκκική τροφική δηλητηρίαση από την κατανάλωση τροφών μολυσμένων με το βακτήριο Staphylococcus aureus (S. aureus). Το βακτήριο απελευθερώνει μια τοξίνη στις τροφές, προκαλώντας ταχεία έναρξη σοβαρής ναυτίας και εμέτου. Μπορεί επίσης να προκαλέσει πυρετό. Οι τροφές που συνδέονται με σταφυλοκοκκική τροφική δηλητηρίαση είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά, το κρέας, τα πουλερικά, οι σαλάτες με αυγό, τόνο, κοτόπουλο, πατάτες, ζυμαρικά.
Μας υπενθυμίζετε τα μέτρα υγιεινής σε ότι αφορά τα τρόφιμα, το μαγείρεμα και την συντήρηση τους;
Πρέπει να χειριζόμαστε και να προετοιμάζουμε τις τροφές σας με ασφάλεια για να μειώσουμε τον κίνδυνο σταφυλοκοκκικής τροφικής δηλητηρίασης. Πλένουμε τα χέρια μας καλά με σαπούνι και νερό πριν από το χειρισμό και την προετοιμασία του φαγητού. Αν έχετε πληγές, μολύνσεις του δέρματος, ή μια λοίμωξη της μύτης ή των ματιών, μην μαγειρεύετε και μην σερβίρετε φαγητό σε άλλους. Καθαρίζετε και απολυμαίνετε καλά την κουζίνα και όλους τους χώρους που γευματίζετε. Καταψύξτε οποιαδήποτε τρόφιμα πρόκειται να αποθηκεύσετε για μεγάλο διάστημα.
Ποια άλλη επικίνδυνη λοίμωξη μπορεί να προκαλέσει ο σταφυλόκοκκος;
Το σύνδρομο του τοξικού σοκ, μία σπάνια, απειλητική για τη ζωή ασθένεια που προκαλείται από τοξίνες που εκκρίνονται από βακτήρια σταφυλόκοκκου και σχετίζεται με τη χρήση ταμπόν, ειδικά όταν τα ταμπόν δεν αλλάζουν συχνά, σε γυναίκες με έμμηνο ρύση. Χρειάζεται κι εδώ πρόληψη: αλλαγή ταμπόν κάθε 4 ώρες, χρήση ταμπόν χαμηλής απορροφητικότητας και εναλλασσόμενη χρήση ταμπόν με σερβιέτες.
Πείτε μας για την θεραπεία. Πώς αντιμετωπίζεται η δερματική λοίμωξη και πώς άλλες λοιμώξεις που προκαλεί; Γιατί πολλές φορές διαρκεί τόσο πολύ η θεραπεία ή δεν είναι αποτελεσματική;
Η θεραπεία των δερματικών λοιμώξεων περιλαμβάνει την τοπική ή από του στόματος αντιβιοτική αγωγή, αναλόγως της βαρύτητας της δερματικής βλάβης από το σταφυλόκοκκο αλλά και τον σχολαστικό καθαρισμό του δέρματος. Μερικές φορές το βακτήριο μπορεί να μη σκοτώνεται με τα συνήθη αντιβιοτικά και απαιτείται πιο ισχυρό αντιβιοτικό. Σε αυτήν την περίπτωση λαμβάνεται δείγμα για καλλιέργεια από τη βλάβη και διερευνάται σε πιο αντιβιοτικό είναι ευαίσθητο το βακτήριο ώστε να επιλεγεί για τη θεραπευτική αντιμετώπιση. Αν δεν γίνει αυτή η εξέταση μπορεί η ίαση να καθυστερήσει, καθώς το μικρόβιο παραμένει ανθεκτικό στην αγωγή, επιβιώνει και προκαλεί νέες βλάβες. Επίσης η μη τήρηση των κανόνων υγιεινής, που παρατηρούμε κυρίως σε παιδιά, δεν ευνοεί την εκρίζωση του μικροβίου, αλλά αντιθέτως ευνοεί τον αποικισμό και άλλων περιοχών του δέρματος. Για τις σοβαρές λοιμώξεις απαιτείται νοσηλεία, ενδοφλέβια αντιβιοτική αγωγή και άλλα υποστηρικτικά μέτρα για πολλές ημέρες.
Γιατί ο σταφυλόκοκκος είναι τόσο ανθεκτικό βακτήριο στην αντιβίωση;
Η ανθεκτικότητα του σταφυλόκοκκου στα αντιβιοτικά δεν είναι ο κανόνας αλλά η εξαίρεση. Απλώς λόγω του πλήθους των λοιμώξεων από σταφυλόκοκκο η ανθεκτικότητα είναι σχετικά συχνή. Η κατάχρηση της χρήσης αντιβιοτικών στον ανθρώπινο οργανισμό, που συχνά είναι απλώς αποικισμένος από σταφυλόκοκκο (ασυμπτωματικές λοιμώξεις), οδηγεί σε ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών, καθώς το βακτήριο προσαρμόζεται στην έκθεση στα αντιβιοτικά και μεταλλάσσεται σε στελέχη που επιβιώνουν στα πιο συχνά χορηγούμενα αντιβιοτικά.
Αυτός είναι ο λόγος που η χρήση των αντιβιοτικών πρέπει να γίνεται λελογισμένα και μόνο μετά σύσταση από το θεράποντα ιατρό. Είναι ευτύχημα που πρόσφατα η Πολιτεία θέσπισε την απαγόρευση λήψης αντιβιοτικών από τα φαρμακεία χωρίς συνταγή ιατρού και έτσι περιορίστηκε η άσκοπη κατανάλωσή τους που ευθύνεται για την ανάδυση ανθεκτικών βακτηρίων -όχι μόνο σταφυλόκοκκου- στην κοινότητα.
