Ο στραβισμός και η αμβλυωπία είναι παθήσεις που επηρεάζουν την ευθυγράμμιση του ματιού και παρατηρούνται συνήθως κατά τη νεαρή παιδική ηλικία. Ο στραβισμός είναι ο γενικός όρος για τα αλλήθωρα μάτια ή γενικά για τα μάτια που δεν είναι σωστά ευθυγραμμισμένα. Η αμβλυωπία, που είναι γνωστή και σαν τεμπέλικο μάτι, μπορεί να είναι αποτέλεσμα του στραβισμού.
Τα παιδιά γεννιούνται με την ικανότητα της όρασης, αλλά στην αρχή δεν μπορούν να εστιάσουν. Οι νευρικές συνδέσεις μεταξύ των ματιών και του εγκεφάλου δεν είναι πλήρως λειτουργικές. Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων της ζωής τα μάτια του παιδιού σας μπορεί να φαίνεται ότι αλληθωρίζουν.Κάποιες φορές μπορεί να φαίνεται ότι λειτουργούν ανεξάρτητα, κάποιες φορές να διασταυρώνονται και κάποιες φορές να κοιτούν προς τα έξω. Αυτό είναι φυσιολογικό. Ωστόσο, στο τέλος του 2ου ή του 3ου μήνα τα μάτια του παιδιού σας πρέπει να φαίνονται ότι δουλεύουν παράλληλα και να μπορούν να εστιάζουν σε μικρά αντικείμενα. Κανείς δε γνωρίζει γιατί τα μάτια μερικών παιδιών είναι αλλήθωρα, αν και το φαινόμενο τείνει να είναι κληρονομικό.
Στραβισμός
Η κανονική όραση εξαρτάται από την ταυτόχρονη εστίαση των ματιών που παράγουν διόφθαλμη όραση. Όταν τα μάτια δε λειτουργούν συγχρονισμένα, προκαλούνται διπλά είδωλα. Ωστόσο, στα μικρά παιδιά με στραβισμό ο εγκέφαλος αγνοεί τις εικόνες από το ένα μάτι και οι νευρικές συνδέσεις μεταξύ αυτού του ματιού και του εγκεφάλου δεν αναπτύσσονται φυσιολογικά.
Περίπου το 4% των παιδιών πάσχει από στραβισμό. Φαίνεται να επηρεάζει εξίσου αγόρια και κορίτσια. Αν δεν αντιμετωπιστεί πριν από την ηλικία των 5 ή 6 ετών κινδυνεύουν με μόνιμη απώλεια της οπτικής οξύτητας στο αδύναμο μάτι.
Εξωφορία (εξωτροπία)
Η πιο συνηθισμένη μορφή στραβισμού στα παιδιά είναι η διασταύρωση των ματιών (εσωφορία ή εσωτροπία) και το αντίθετο άνοιγμα των ματιών (εξωφορία ή εξωτροπία).
Εσωφορία (εσωτροπία)
Η εσωτροπία χαρακτηρίζεται από το ένα μάτι που κοιτάει προς τα μέσα. Εξωτροπία έχουμε, όταν το ένα μάτι κοιτάει προς τα έξω. Κάποιες φορές το μάτι θα κοιτάει προς τα κάτω ή προς τα πάνω. Οι αποκλίσεις μπορεί να είναι μόνιμες ή περιστασιακές, όπως όταν το παιδί είναι κουρασμένο και ο μυς του ματιού αδύναμος.
Η κακή όραση που προκύπτει εμποδίζει το παιδί από τη φυσιολογική αντίληψη του βάθους που παρέχει η φυσιολογική διόφθαλμη όραση. Το μάτι με το πρόβλημα δε θα αναπτύξει καλή όραση, αν δε χρησιμοποιηθεί. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με εγχείρηση για την ευθυγράμμιση των ματιών ή ίσως φορώντας ένα κάλυμμα πάνω από το φυσιολογικό (κυρίαρχο) μάτι υποχρεώνοντας το προβληματικό μάτι να εστιάσει και να δει.
Αμβλυωπία
Η αμβλυωπία είναι μία πάθηση κατά την οποία η όραση στο μη κυρίαρχο μάτι είναι κακή, συνήθως ως αποτέλεσμα του στραβισμού.
Η αμβλυωπία μπορεί επίσης να προέλθει από υπερμετρωπία, μυωπία ή αστιγματισμό στο ένα μάτι μεγαλύτερου βαθμού ή από τη σπάνια ύπαρξη παιδικού καταρράκτη. Ο εγκέφαλος τότε «σταματάει τη λειτουργία» του ματιού με το μεγαλύτερο πρόβλημα και το πιο ισχυρό μάτι γίνεται κυρίαρχο και διατηρεί την καλή όραση.
Διάγνωση
Το κλειδί στη θεραπεία του στραβισμού και της αμβλυωπίας είναι η έγκαιρη διάγνωση. Ο στραβισμός αναγνωρίζεται εύκολα, αλλά η αμβλυωπία δεν είναι εμφανής σε ένα παιδί, γιατί αυτό δε συνειδητοποιεί ότι έχει κακή όραση στο ένα μάτι. Μπορεί να χρειαστεί εξέταση οπτικής οξύτητας, για να εντοπιστεί η αμβλυωπία. Παρακάτω είναι μία λίστα από τα πράγματα που πρέπει να προσέχετε:
- Λειτουργούν μαζί τα μάτια του παιδιού σας; Βάλτε το παιδί σας να ακολουθεί το χέρι σας που θα κινείτε εμπρός πίσω. Παρατηρήστε αν τα μάτια φαίνονται να κινούνται και να ακολουθούν σαν να είναι ένα.
- Καλύψτε το ένα μάτι του παιδιού σας και κινήστε το χέρι σας ή ένα παιχνίδι εμπρός – πίσω. Ακολουθεί το ακάλυπτο μάτι το αντικείμενο;
- Μπορεί να εκτιμήσει το παιδί σας το βάθος, όταν παίζει με αντικείμενα;
- Φαίνεται να αλληθωρίζει το παιδί σας, όταν παίζει με παιχνίδια ή άλλα κοντινά αντικείμενα, αλλά δείχνει φυσιολογικό, όταν κοιτάζει μακριά;
- Μήπως μισοκλείνει μόνο το ένα μάτι, όταν βρίσκεται το παιδί σας στον ήλιο;
- Τείνει να γέρνει το παιδί σας το κεφάλι του προς τη μία πλευρά;
Αν πιστεύετε ότι το παιδί σας αλληθωρίζει, επισκεφθείτε το γιατρό. Το κλειδί της διάγνωσης της αμβλυωπίας σε ένα παιδί είναι να διαπιστώσετε διαφορά στην όραση των δύο ματιών. Ένας οφθαλμίατρος μπορεί να εξετάσει την όραση του παιδιού σας καλύπτοντας το ένα του μάτι και παρατηρώντας τις αντιδράσεις του στην κίνηση διαφόρων αντικειμένων. Αν το ένα μάτι είναι αμβλυωπικό, το παιδί μπορεί να προσπαθήσει να αποκαλύψει το μάτι του ή να παραπονεθεί που καλύψατε το καλό του μάτι.
Από την ηλικία των τριών ετών η όραση μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια. Η κακή όραση στο ένα μάτι δε σημαίνει απαραίτητα ότι το παιδί έχει αμβλυωπία. Η κακή όραση μπορεί να οφείλεται σε μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμό ή κάποια άλλη πάθηση.
Θεραπεία
Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, τα παιδιά δεν ξεπερνούν μεγαλώνοντας το στραβισμό ή την αμβλυωπία και γι’ αυτό η έγκαιρη θεραπεία είναι σημαντική, για να μη δημιουργηθεί μόνιμο πρόβλημα όρασης στο συγκεκριμένο μάτι.
Οπτικές προσεγγίσεις. Αν το παιδί σας έχει στραβισμό που συνδέεται με τη μυωπία – το μάτι αλληθωρίζει, μόνο όταν κοιτάει κοντινά αντικείμενα – τα γυαλιά μπορεί να είναι αρκετά, για να λύσουν το πρόβλημα. Μερικές φορές οι φακοί είναι διπολικοί ή ειδικά
σχεδιασμένοι, για να αντισταθμίζουν το ελάττωμα του ματιού.
Μη χειρουργικές επεμβάσεις. Η μη χειρουργική θεραπεία για την αμβλυωπία περιλαμβάνει την κάλυψη του φυσιολογικού ματιού, για να αναγκάσουμε τη χρήση του αδύναμου ματιού. Κάτι τέτοιο φαίνεται να βοηθάει τη νευρική σύνδεση μεταξύ του ματιού και του μέρους του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τις οπτικές αντιλήψεις. Φυσιολογικά αυτή η οργάνωση και ο συντονισμός συμβαίνει και στα δύο μάτια κατά το πρώτο έτος της ζωής.
Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί βάζοντας στο φυσιολογικό μάτι φάρμακα σε σταγόνες που ονομάζονται μυδριατικά (κυκλοπληγικά), που θολώνουν προσωρινά την όραση και διαστέλλουν την κόρη. Σε ορισμένα παιδιά με στραβισμό μπορεί επίσης να χορηγηθούν και σταγόνες που συστέλλουν την κόρη και ονομάζονται χολινεργικά φάρμακα. Αυτή η μέθοδος είναι πιο αποτελεσματική σε μικρά παιδιά.
Όταν βελτιωθεί η όραση στο πιο αδύναμο μάτι, η θεραπεία στοχεύει να φέρει τα μάτια σε παράλληλη θέση. Μπορεί να χρειαστούν γυαλιά ή εγχείρηση. Μερικοί γιατροί συστήνουν ασκήσεις των ματιών για το στραβισμό και την αμβλυωπία, αλλά οι περισσότεροι οφθαλμίατροι δεν πιστεύουν ότι ωφελούν ιδιαίτερα.
Εγχείρηση. Πολλά παιδιά, ιδιαίτερα αυτά που πάσχουν από στραβισμό, χρειάζονται εγχείρηση, για να ευθυγραμμιστούν τα μάτια τους. Ο χειρουργός κάνει μία μικρή τομή στον ιστό που καλύπτει το μάτι τους. Ένας ή περισσότεροι μύες του ματιού επανατοποθετούνται, για να επιτευχθεί σωστή ευθυγράμμιση. Ανάλογα με την πολυπλοκότητα του προβλήματος μπορεί να χρειαστούν περισσότερες από μία εγχειρήσεις, για να έρθει το μάτι στη φυσιολογική θέση. Όταν η θεραπεία ολοκληρωθεί πριν από την ηλικία των 5 ή 6 ετών, η όραση συνήθως επανέρχεται σχεδόν στα φυσιολογικά επίπεδα.
