Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2013 στο British Medical Journal διαπίστωσε ότι, από τις 585 μεγάλες κλινικές μελέτες που εξετάστηκαν, οι 171 παρέμεναν αδημοσίευτες 5 χρόνια μετά την ολοκλήρωσή τους.
Γιατί οι κλινικές μελέτες δεν δημοσιεύονται αμέσως;
Λόγω της σύγκρουσης συμφερόντων. Υποτίθεται ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι επιστήμονες ενεργούν για το γενικό καλό αλλά όταν τα συμπεράσματα μιας μελέτης θίγουν τα στενά οικονομικά συμφέροντα, τότε η εντολή είναι “θάψτε” τα. Οι ερευνητές δεν αντιδρούν σ’ αυτό διότι ενεργούν σαν σύμβουλοι των εταιρειών, φυσικά με το αζημίωτο.
Το σημαντικό που φέρνει στο φως αυτή η έρευνα είναι πως όχι μόνο οι μικρές μελέτες, αλλά και οι μεγάλες μπορούν να παραμένουν αδημοσίευτες προκαλώντας μ’ αυτόν τον τρόπο σημαντική μεροληψία στα επιστημονικά δεδομένα.
Ανήθικο και παραπλανητικό
Η μη δημοσίευση των αποτελεσμάτων των κλινικών ερευνών που αφορούν θέματα υγείας ή διατροφής είναι κάτι ανήθικο.
Από τη στιγμή που έγινε μια μελέτη, η επιστημονική κοινότητα και το ευρύ κοινό θα πρέπει να πληροφορηθούν για τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί τα συμπεράσματα προστίθενται στο σώμα των ερευνών που υπάρχουν για το συγκεκριμένο θέμα και μπορούν να τροποποιήσουν την αντιμετώπιση και θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Δίνουν επίσης νέες ιδέες σε άλλους ερευνητές να προχωρήσουν σε καινούργιες μελέτες που θα συνεισφέρουν νέα γνώση.
Όμως είναι γνωστό ότι πολλές κλινικές μελέτες δεν δημοσιεύονται αμέσως ή δεν δημοσιεύονται καθόλου. Τότε όμως γιατί έγιναν;
Οι μελέτες που παραμένουν αδημοσίευτες χρηματοδοτούνται από τον ιδιωτικό τομέα (φαρμακευτικές εταιρείες ή οργανισμούς που ελέγχονται από διάφορους κλάδους) με σκοπό να αποτελέσουν ένα “όπλο” του μάρκετινγκ για την προώθηση των προϊόντων τους. Αν τα συμπεράσματα δεν επιβεβαιώνουν το σκοπό για τον οποίο έγιναν, τότε οι εταιρείες δεν ενδιαφέρονται να ανακοινώσουν τα αποτελέσματα σε κανέναν.
Έτσι όμως συγκεντρώνονται συνεχώς μόνο μελέτες που “συμφέρουν” και χάνεται η αντικειμενικότητα. Ξαφνικά μετά από χρόνια εμφανίζεται μια έρευνα που ανατρέπει αυτό που μέχρι τότε ήταν γνωστό και όλοι αναρωτιούνται πως μέσα σε μια μέρα “εξαφανίστηκαν” 20 χρόνια έρευνας.
Ένα παράδειγμα είναι η νιασίνη που αποτελούσε για δεκαετίες φάρμακο εναντίον της υψηλής χοληστερίνης. Πρόσφατα, μια μελέτη βρήκε ότι οι φαρμακευτικές δόσεις της νιασίνης έχουν σοβαρές παρενέργειες χωρίς να έχουν κανένα όφελος. Και αναρωτιέται κανείς: εδώ και τόσο χρόνια που δινόταν για την υψηλή χοληστερίνη, δεν είχε γίνει αντιληπτό ότι αυτό το φάρμακο ήταν όχι απλώς άχρηστο αλλά και επιζήμιο; Όμως φαίνεται πως οι εταιρείες δεν έχουν κίνητρο να αποσύρουν ένα κακό φάρμακο αν προηγουμένως δεν έχουν βρει κάποιο άλλο με το οποίο θα το αντικαταστήσουν. Σήμερα η νιασίνη δεν χρειάζεται να υπάρχει στην αγορά, αφού υπάρχουν οι στατίνες.
Η σύγκρουση συμφερόντων είναι το μεγάλο θέμα των βιοϊατρικών ερευνών. Γιατί οι επιστήμονες δέχονται να μην δημοσιεύονται οι μελέτες τους; Γιατί έχουν υπογράψει συμβόλαια τα οποία αναφέρουν ότι η δημοσίευση μπορεί να γίνει μόνο αν συμφωνήσει ο χρηματοδότης.
Όλα αυτά βέβαια δεν ισχύουν στην περίπτωση που οι κλινικές μελέτες έχουν γίνει από το κράτος, το οποίο φυσικά δεν έχει στενά οικονομικά συμφέροντα – αν και μπορεί οι επιστήμονες των κρατικών μισθολογίων να έχουν ιδεοληψίες. Αυτός είναι ο λόγος που οι κρατικές μελέτες είναι σαφώς πιο έγκυρες από αυτές που χρηματοδοτεί ο ιδιωτικός τομέας.
Να αλλάξει η νομοθεσία για λόγους διαφάνειας
Το φαινόμενο της μη δημοσίευσης των κλινικών μελετών είναι πολύ γνωστό στο χώρο των βιοϊατρικών ερευνών και ασφαλώς οδηγεί σε παραπλάνηση. Έτσι ο Παγκόσμιος Οργανισμούς Υγείας (ΠΟΥ) καλεί τους υπεύθυνους των κλινικών μελετών να μην κρατούν στα συρτάρια τους τα αποτελέσματα που δεν τους συμφέρουν.
Πως όμως τα κράτη θα ελέγξουν την ανήθικη συμπεριφορά των εταιρειών;
Οι ειδικοί του ΠΟΥ λένε ότι όλες οι μελέτες πρέπει να καταχωρούνται σε δημόσια μητρώα πριν αρχίσουν. Εντός ενός έτους από την ολοκλήρωση κάθε μελέτης, τα βασικά συμπεράσματα θα πρέπει να καταχωρούνται σε δημόσια μητρώα και να δημοσιεύονται στα επιστημονικά περιοδικά. Και μέσα σε δύο χρόνια από την ολοκλήρωση της μελέτης, τα ευρήματα θα πρέπει να είναι δωρεάν διαθέσιμα στο ευρύ κοινό.
Τα παραπάνω σημαίνουν ότι πρέπει να αλλάξει η νομοθεσία αν πράγματι τα κράτη θέλουν να υπάρχει διαφάνεια.
Σε ένα άρθρο σχολιασμού στο περιοδικό PLoS ONE, o Μπεν Γκόλντεϊκρ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ζητά τη διενέργεια ελέγχων σε όλες τις κλινικές μελέτες για τον εντοπισμό των «μεγαλύτερων ενόχων».
