Ο ιός της γρίπης (Influenza virus) ανήκει στην οικογένεια των ορθομυξοϊοών, φέρει έλυτρο και περιέχει RNA το οποίο είναι χωρισμένο σε 8 τμήματα τα οποία κωδικοποιούν 11 πρωτεΐνες. Ο ιός διακρίνεται σε τρεις τύπους: Α, Β, C ενώ για την πρόληψη τη γρίπης υπάρχει εμβόλιο.
Ο τύπος Α προκαλεί τις πιο σοβαρές λοιμώξεις και ο C τις πιο ελαφρές. Έξαρση της γρίπης παρουσιάζεται το χειμώνα μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου οπότε και εκδηλώνονται κάθε χρόνο σποραδικά κρούσματα.
Ο ιός της γρίπης τύπου Α ταξινομείται σε υποτύπους με βάση δύο επιφανειακές γλυκοπρωτεΐνες. Με βάση τον συνδυασμό των δύο αυτών πρωτεϊνών χαρακτηρίζονται οι υπότυποι του ιού της γρίπης τύπου Α (π.χ. Η3Ν8, Η1Ν1, Η5Ν1). Οι ιοί της γρίπης τύπου Α και Β έχουν παγκόσμια κατανομή.
Ένα χαρακτηριστικό του ιού της γρίπης είναι η μειωμένη πιστότητα αντιγραφής της πολυμεράσης του, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση γενετικών μεταλλάξεων στις μείζονες επιφανειακές πρωτεΐνες του, κυρίως στην αιμοσυγκολλητίνη (Hemagglutinin – HA), και σε μικρότερο βαθμό στη νευραμινιδάση (Neuraminidase – NA). Αυτό ανανεώνει την ευαισθησία μας στον ιό κάθε χρόνο και αποτελεί τη βάση για τον συχνό επαναπροσδιορισμό των στελεχών που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο της εποχικής γρίπης.
Μόνο ο τύπος Α του ιού της γρίπης μπορεί να προκαλέσει μεγάλες επιδημίες ή πανδημίες καθόσον είναι νέος για τον άνθρωπο και δεν υπάρχει ανοσία. Το φαινόμενο της αντιγονικής μετατροπής είναι σπάνιο και γι’ αυτό μέχρι σήμερα μεγάλες επιδημίες – πανδημίες θεωρείται από ορισμένους ότι παρουσιάζονται κάθε 30 με 50 χρόνια.
Τον περασμένο αιώνα σημειώθηκαν τρεις πανδημίες. Η πρώτη το 1918, όπου υπήρξαν 50 εκατομμύρια θάνατοι, η δεύτερη το 1957 και η τρίτη το 1965. Η τελευταία πανδημία παρατηρήθηκε το 2009 από τον ανασυγκροτημένο ιό Η1Ν1 (ιός των χοίρων), όπου προσβλήθηκαν άτομα σε πολλές περιοχές της γης χωρίς όμως να έχει σοβαρές επιπτώσεις, καθόσον η θνητότητα ήταν πολύ μικρή και σε μερικές χώρες μικρότερη ακόμη και από την συνήθη εποχική γρίπη (<ο,1%).
Το πότε θα συμβεί η επόμενη πανδημία είναι άγνωστο. Ο ιός της γρίπης είναι απρόβλεπτος και η άποψη ότι οι πανδημίες εμφανίζονται κάθε 30-50 χρόνια θεωρείται από ορισμένους αυθαίρετη.
Που βρίσκεται
Ο ιός της γρίπης Α βρίσκεται στον άνθρωπο, πουλερικά χοίρους, άλογα, φώκιες, φάλαινες κλπ. Ωστόσο τα πουλερικά (άγρια πτηνά όπως αγριόπαπιες, πάπιες, χήνες, κύκνοι, κοτόπουλα, γλάροι) αποτελούν τη μεγαλύτερη φυσική αποθήκη του ιού. Από τους πολλούς υποτύπους του ιού της γρίπης τύπου Α, λίγοι μόνο (κυρίως Η1Ν1, Η1Ν2 και Η3Ν2) κυκλοφορούν μεταξύ των ανθρώπων και προκαλούν εποχική γρίπη (φθινόπωρο και χειμώνα).
Τα υδρόβια και άγρια πτηνά (συνήθως αγριόπαπιες) δεν εμφανίζουν νόσο αλλά αποβάλλουν τον ιό σε μεγάλες συγκεντρώσεις από τα κόπρανα. Αντίθετα τα κατοικίδια πτηνά (κοτόπουλα και γαλοπούλες) καθώς και τα γουρούνια μπορεί να παρουσιάσουν σοβαρή νόσο εάν μολυνθούν.
Οι ιοί της γρίπης Β και C βρίσκονται μόνο στον άνθρωπο.
Οι ιοί της γρίπης και ιδιαίτερα του τύπου Α βρίσκονται στον αέρα και στα περιττώματα ζώων (ο ιός φιλοξενείται φυσιολογικά στο έντερο τους) και επιβιώνουν στο εξωτερικό περιβάλλον τουλάχιστον για 24 ώρες όταν υπάρχει χαμηλή θερμοκρασία και χαμηλή υγρασία, όπως συμβαίνει τους χειμερινούς μήνες.
Ο ιός της γρίπης καταστρέφεται με θερμότητα στους 6ο βαθμούς για 30 λεπτά, με οργανικούς διαλύτες (π.χ. οινόπνευμα 70%.,αντισηπτικά διαλύματα που περιέχουν οινόπνευμα σ’ αυτή τη συγκέντρωση), με αντισηπτικά που περιέχουν ιώδιο, καθώς και με διάλυμα οικιακής χλωρίνης ιο% και διάλυμα γλουταραλδεΰδης 2%.
Μετάδοση
Ο άνθρωπος που έχει μολυνθεί από τον ιό, τον μεταδίδει μία ημέρα πριν και μέχρι επτά ημέρες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Δεν είναι μεταδοτικός μια ημέρα μετά την πτώση του πυρετού.
Η μετάδοση γίνεται κυρίως αερογενώς με τα σταγονίδια που εκπέμπονται με το φτάρνισμα, το βήχα, την ομιλία, αλλά ακόμη και με το δυνατό γέλιο. Η αερογενής μετάδοση ευνοείται α) όταν υπάρχει χαμηλή υγρασία και θερμοκρασία, όπως συμβαίνει το φθινόπωρο και τον χειμώνα (τα μεγάλα σταγονίδια που εκπέμπονται μετατρέπονται σε μικρά που μπορούν να φθάσουν δια μέσου του αναπνευστικού δένδρου, στον πνεύμονα και να προκαλούν λοίμωξη) και β) όταν υπάρχει συγχρωτισμός (συγκέντρωση πολλών ατόμων σε κλειστούς χώρους, όπως συμβαίνει τους χειμερινούς μήνες).
Για να γίνει αντιληπτό ότι οι αναπνευστικές εκκρίσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη μετάδοση, σημειώνεται ότι με το φτάρνισμα εκπέμπονται περίπου 20.000 μέχρι 40.000 σταγονίδια και το καθένα περιέχει ιοο.οοο μέχρι ι.οοο.οοο ιούς.
Σπανιότερα, αερογενής μετάδοση του ιού μπορεί να γίνει με τα ζώα, κυρίως πουλερικά, από σκόνη που περιέχει ιούς που προέρχονται από τα αποξηραμένα κόπρανα τους. Επειδή ο ιός αντέχει στο εξωτερικό περιβάλλον, η μετάδοση μπορεί να γίνει και έμμεσα με τα χέρια που έχουν έλθει σε επαφή με μολυσμένα αντικείμενα (χερούλια στις πόρτες, επιφάνειες, ρούχα, μαγειρικά σκεύη, μαχαιροπήρουνα κ.α.) ή ακόμη με μολυσμένη τροφή που δεν έχει ψηθεί καλά.
Ο χρόνος επώασης είναι 1-3 ημέρες.
Ποιες λοιμώξεις προκαλεί
Από τους τρεις τύπους του ιού της γρίπης, ο τύπος Α προκαλεί τις σοβαρότερες λοιμώξεις και απασχολεί περισσότερο εξ αιτίας και των πολλών υποτύπων που έχει και προκαλεί εκτός από την επιδημική και εποχική γρίπη κατά καιρούς και πανδημίες. Ο τύπος Β του ιού της γρίπης προκαλεί επίσης σοβαρές λοιμώξεις αλλά δεν ταξινομείται σε υποτύπους και δεν προκαλεί επιδημίες, ενώ ο τύπος C προκαλεί ελαφρά λοίμωξη και δεν προκαλεί ούτε επιδημίες, ούτε πανδημίες.
ΓΡΙΠΗ ΑΠΟ TON ΙΟ ΤΥΠΟΥ Α – Συμπτώματα και επιπλοκές
Τα κύρια συμπτώματα της γρίπης είναι: πονοκέφαλος, πόνοι στις αρθρώσεις και στην πλάτη, ζάλη και ίλιγγος, αδυναμία και κομμάρες, πυρετός υψηλός που έρχεται συνήθως απότομα, διαρκεί 3-4 ημέρες και συνοδεύεται από ρίγη και έντονους ιδρώτες. Επίσης μπορεί σπανιότερα να παρατηρηθούν έμετοι και διάρροια.
Στη γρίπη σπάνια έχουμε ρινόρροια ή μπούκωμα της μύτης, ενώ μπορεί να υπάρχουν βήχας, φταρνίσματα, ανορεξία, ναυτία και έμετος, Τα έντονα συμπτώματα της γρίπης διαρκούν 4-6 ημέρες, ενώ πλήρη αποκατάσταση της υγείας έχουμε 7-10 ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων. Μερικές βαριές περιπτώσεις μπορεί να κρατήσουν και μερικές εβδομάδες, με συμπτώματα βήχα και αίσθημα αδυναμίας. Η σημασία της γρίπης ως νόσου οφείλεται κυρίως στην ταχύτητα εξάπλωσης της και στη βαρύτητα των επιπλοκών που ευτυχώς σπάνια εμφανίζονται.
Οι επιπλοκές που είναι τα κύρια αίτια θανάτου από γρίπη αφορούν κυρίως το αναπνευστικό σύστημα και εκδηλώνονται με πνευμονία ή βρογχίτιδα.
Η πνευμονία μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις να οφείλεται στον ιό της γρίπης, συχνότερα όμως είναι αποτέλεσμα βακτηριακής λοίμωξης (συνήθως από πνευμονιόκοκκο ή σταφυλόκοκκο). Η επιπλοκή αυτή παρατηρείται συνήθως σε άτομα ηλικίας πάνω από 65 χρόνων, ανοσοκατεσταλμένα, που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις (νεφρική ή ηπατική ανεπάρκεια, διαβήτη, καρδιοαναπνευστικά προβλήματα).
Άλλη επιπλοκή είναι η ωτίτιδα, μηνιγγίτιδα, μηνιγγοεγκεφαλίτιδα, το σύνδρομο Reye. Σπάνια εκδηλώνεται μυοκαρδίτιδα ή μυοκαρδιοπάθεια με σοκ και θάνατο.
Η γρίπη δεν πρέπει να συγχέεται με το κοινό κρυολόγημα που προκαλείται από διαφορετικούς ιούς. Είναι πολύ πιο συχνό και εκδηλώνεται συνήθως με ελαφρότερη συμπτωματολογία.
Η κλινική εμφάνιση της γρίπης δεν είναι πάντα τυπική και μπορεί να εμφανίζεται μόνο με συμπτώματα κοινού κρυολογήματος. Από έρευνες που έγιναν κατά τη διάρκεια επιδημιών βρέθηκε ότι στο 20% των περιπτώσεων η λοίμωξη ήταν χωρίς κανένα σύμπτωμα.
ΓΡΙΠΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟ ΤΥΠΟΥ Β. Τα συμπτώματα είναι όμοια με αυτά της γρίπης Α, αλλά η νόσος είναι ηπιότερη. Από έρευνες που έγιναν βρέθηκε ότι ο ιός της γρίπης Β προσβάλλει συχνότερα το γαστρεντερικό σύστημα και στις περιπτώσεις αυτές συχνά χρησιμοποιείται η ονομασία «γαστρική γρίπη».
ΓΡΙΠΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟ ΤΥΠΟΥ C. Ο ιός της γρίπης C προκαλεί κυρίως στα μικρά παιδιά εμπύρετη νόσο του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος. Μέχρι σήμερα δεν έχουν παρατηρηεί εξάρσεις ή επιδημίες που να οφείλονται στον ιό της γρίπης C.
Θεραπεία
Η θεραπευτική αντιμετώπιση τόσο του κοινού κρυολογήματος, όσο και της γρίπης γίνεται συμπτωματικά, προσπαθούμε δηλ. με διάφορα πρακτικά ή φαρμακευτικά μέσα να ανακουφίσουμε τα συμπτώματα του.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η ανάπαυση σε θερμό περιβάλλον και τα ζεστά πώματα αρκούν να δώσουν την ευκαιρία στη νόσο να κάνει τον κύκλο της και να υποχωρήσει. Προσοχή απαιτείται στη χορήγηση των αντιπυρετικών με τη σημείωση ότι η χορήγηση ασπιρίνης απαγορεύεται σε άτομα κάτω των 18 ετών, καθόσον υπάρχει ο κίνδυνος εμφάνισης του συνδρόμου Reye (εγκεφαλοπάθεια και ηπατοπάθεια, που είναι απειλητικές για τη ζωή).
Επίσης τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία δράση στις ιώσεις και κατά συνέπεια δεν έχουν θέση στη γρίπη, εκτός αν υπάρχουν επιπλοκές. Διαπράττει μεγάλο λάθος πολύς κόσμος που καταφεύγει στη λήψη αντιβιοτικών από μόνος του ή μετά από πίεση στο γιατρό του. Σε βαριές περιπτώσεις χορηγούνται ειδικά αντιικά φάρμακα μόνο κατόπιν ιατρικής οδηγίας. Για να είναι αποτελεσματικά τα φάρμακα αυτά πρέπει να δοθούν τα πρώτα δύο εικοσιτετράωρα από την εκδήλωση της γρίπης.
Εμβόλιο
Για την πρόληψη της γρίπης υπάρχει σήμερα εμβόλιο το οποίο πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο λόγω των συχνών μεταλλαγών που παθαίνει ο ιός. Το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό στο 75% των περιπτώσεων. Δεν περιέχει πάντοτε τους ίδιους ιούς. Από τα στοιχεία που συλλέγονται στη Γενεύη κάθε χρόνο για τα στελέχη των ιών της γρίπης που κυκλοφορούν, η ΠΟΥ δίνει οδηγίες για τα στελέχη των ιών που θα πρέπει να περιέχει κάθε χρόνο το εμβόλιο.
Σήμερα το αντιγριπικό εμβόλιο περιέχει ολόκληρα τα σωματίδια των ιών, τα οποία έχουν καλλιεργηθεί σε εμβρυοφόρα αβγά κότας.
Κυκλοφορούν δύο τύποι εμβολίων. Το ένα περιέχει αδρανοποιημένους ιούς της γρίπης και το άλλο περιέχει εξασθενημένους ιούς της γρίπης.
Το εμβόλιο της γρίπης που περιέχει αδρανοποιημένους τους ιούς της γρίπης συνιστάται σε:
- α) Άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 65 ετών.
- β) Παιδιά ηλικίας 6-23 μηνών.
- γ) Άτομα που περιποιούνται βρέφη ηλικίας μικρότερης των 6 μηνών, καθόσον στα βρέφη αυτά απαγορεύεται να γίνει το εμβόλιο.
- δ) Άτομα οποιασδήποτε ηλικίας που πάσχουν από διαβήτη, πνευμονοπάθειες, καρδιοπάθειες, νεφροπάθειες, αιμοσφαιρινοπάθειες, καθώς και αυτά που είναι ανοσοκατεσταλμένα.
- ε) Γυναίκες στο δεύτερο ή τρίτο μήνα της εγκυμοσύνης,
- στ) Γυναίκες που προτίθενται να μείνουν έγκυες στην περίοδο της γρίπης.
- ζ) Οποιαδήποτε άτομα ηλικίας 6 μηνών έως 18 ετών που για οποιοδήποτε λόγο πρέπει να παίρνουν σε σταθερή βάση ασπιρίνη (στα άτομα αυτής της ηλικίας, όταν εκδηλωθεί γρίπη υπάρχει ο κίνδυνος να εμφανισθεί το σύνδρομο Reye – εγκεφαλοπάθεια και ηπατίτιδα).
- η) Οι εργαζόμενοι (γιατροί, νοσηλευτικό προσωπικό, αλλά και διοικητικοί και τεχνικοί) σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (νοσοκομεία, κέντρα υγείας, ιατρεία).
Το εμβόλιο συνιστάται να γίνεται με την αρχή του φθινοπώρου, ώστε το άτομο να είναι ανοσοποιημένο την εποχή της έξαρσης της νόσου δηλαδή το χειμώνα. Μια δεύτερη δόση εμβολίου κυρίως τον Ιανουάριο ολοκληρώνει την ανοσία του ατόμου. Μοναδική αντένδειξη για τη διενέργεια του εμβολίου είναι η υπερευαισθησία (αλλεργία) του ατόμου στο αβγό ή η ύπαρξη ιστορικού προηγούμενης αλλεργίας στο εμβόλιο.
Σοβαρές παρενέργειες δεν έχει το εμβόλιο της γρίπης. Οι πιο συχνά εμφανιζόμενες είναι ο πόνος και η ερυθρότητα στο σημείο της ενέσεως που διαρκούν 1-2 ημέρες.
Άλλες παρενέργειες είναι ο πυρετός, η κακουχία και οι μυαλγίες που εμφανίζονται 6-12 ώρες μετά την ένεση και μοιάζουν με ελαφρά μορφή γρίπης. Σπανιότερες είναι οι αντιδράσεις υπερευαισθησίας που παρουσιάζονται σε άτομα με ειδική ευαισθησία στο αβγό. Θα πρέπει να γίνει γνωστό, ότι αν ένα μη εμβολιασμένο άτομο έλθει σε επαφή με κάποιον πάσχοντα από γρίπη, τότε η χορήγηση του εμβολίου εκείνη τη στιγμή δεν τον προφυλάσσει, διότι απαιτούνται 15 ημέρες περίπου για την ανάπτυξη της ανοσίας.
Το εμβόλιο που περιέχει εξασθενημένους ιούς γίνεται με ενδορινικό ψεκασμό και έχει πάρει έγκριση να γίνεται μόνο σε απολύτως υγιή άτομα ηλικίας 5-49 ετών. Το εμβόλιο αυτό δεν πρέπει να γίνεται στην εγκυμοσύνη.
Πρόληψη
Για την προφύλαξη από τη γρίπη πρέπει να τηρούνται τα βασικά μέτρα υγιεινής για την προστασία από τις αναπνευστικές λοιμώξεις όπως:
- α) Συχνό και καλό πλύσιμο των χεριών.
- β) Αποφυγή επαφής των χεριών με τα μάτια, τη μύτη και το στόμα αν δεν έχουν προηγουμένως πλυθεί τα χέρια,
- γ) Σε περίπτωση επιδημίας γρίπης αποφυγή στενής επαφής με άλλα άτομα (π.χ. χειραψία) που έχουν πυρετό και βήχα.
- δ) Αποφυγή χώρων με πολλά άτομα.
- ε) Διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης με επαρκή ύπνο, καλή διατροφή, άσκηση και διατήρηση καλής ψυχολογικής κατάστασης.
Αν έχετε γρίπη πρέπει να λαμβάνονται τα ακόλουθα μέτρα για την αποφυγή διασποράς του ιού όπως:
- α) Παραμονή στο σπίτι για επτά ημέρες από την έναρξη της νόσου. Η επικοινωνία με άλλους ανθρώπους επιτρέπεται αν έχουν περάσει δύο ημέρες τουλάχιστον χωρίς πυρετό.
- β) Κάλυψη του στόματος και της μύτης με αναπνευστική μάσκα.
- γ) Χρησιμοποίηση οπωσδήποτε χαρτομάντηλου κατά το βήχα και το φτάρνισμα.
- δ) Καλό πλύσιμο των χεριών πριν από οποιαδήποτε δραστηριότητα, όπως χειραψία, χρήση κοινοχρήστου τηλεφώνου, υπολογιστή, γραφείου.
