Πρόσφατες ανασκαφές στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα έφεραν στο φως πανάρχαια λίθινα εργαλεία που είναι βέβαιο ότι κατασκευάστηκαν από σύγχρονους ανθρώπους (Homo sapiens), οι οποίοι ζούσαν ήδη στην αραβική χερσόνησο πενήντα χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα! Οι πρόσφατες παλαιοανθρωπολογικές ανακαλύψεις και οι έρευνες της γονιδιακής αρχαιολογίας ίσως να συμβάλουν στο να κατανοήσουμε πώς προέκυψε ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) και τι ήταν αυτό που τον κατέστησε «σύγχρονο» και «νοήμονα».
Είμαστε όλοι Αφρικανοί;
Στη μακρόχρονη και δυστυχώς ανεπαρκώς τεκμηριωμένη από παλαιοντολογικά ευρήματα ιστορία του ανθρώπινου γένους υπάρχουν δύο τουλάχιστον καίριες «στιγμές», κατά τη διάρκεια των οποίων πραγματοποιήθηκαν τα πιο αποφασιστικά, και ταυτόχρονα τα πιο αινιγματικά, εξελικτικά άλματα. Το πρώτο άλμα έλαβε χώρα στην Αφρική πριν από περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια και σηματοδοτεί το πέρασμα από τους ανθρωποειδείς πιθήκους στους πρωτανθρώπους (Homo erectus).
Αυτό το πρώτο εξελικτικό άλμα περιλαμβάνει όχι μόνο την όρθια βάδιση, με όλες τις ανατομικές μεταβολές που αυτή συνεπάγεται, αλλά και τη σταδιακή διόγκωση του εγκεφάλου, που είχε πολύ πιο δραματικές συνέπειες για την ανατομία, τη φυσιολογία και κυρίως τη συμπεριφορά του οργανισμού. Το δεύτερο αποφασιστικό βήμα συνέβη πριν από περίπου 200 χιλιάδες χρόνια και οδήγησε στην εμφάνιση, πάντα στην Αφρική, των πρώτων σύγχρονων ανθρώπων.
Ωστόσο, η δυναμική είσοδος του ανατομικά σύγχρονου ανθρώπου (Homo sapiens) στην Ιστορία του πλανήτη θα αρχίσει μόνο μετά την έξοδό του από την Αφρική. Ερωτήματα όπως «πότε», «από πού» και «πώς» ακριβώς άρχισε ο εποικισμός του πλανήτη από το είδος μας αποτελούν εδώ και πολλά χρόνια αντικείμενο σφοδρότατων διενέξεων μεταξύ των ειδικών. Δύο είναι τα επικρατέστερα σήμερα εναλλακτικά μοντέλα εξήγησης της εξέλιξης του σύγχρονου ανθρώπου: το «μονοτοπικό» και το «πολυτοπικό».
Σύμφωνα με το μονοτοπικό μοντέλο προέλευσης, όλα τα μεταγενέστερα είδη του γένους άνθρωπος ήταν το προϊόν μια σχεδόν γραμμικής εξέλιξης του αρχαϊκού ανθρώπου (Homo erectus) που εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια και κατόπιν εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο (αρχικά στον Παλαιό και πολύ αργότερα στο Νέο Κόσμο). Αυτή η σχεδόν γραμμική εξέλιξη από τον αρχικό Homo erectus μέχρι τον Homo sapiens περιγράφεται από το μονοτοπικό μοντέλο, το οποίο είναι ευρύτερα γνωστό και ως «μοντέλο προέλευσης από την Αφρική» (Out of Africa).
Εναλλακτικά, το πολυτοπικό μοντέλο υποστηρίζει ότι μετά την αρχική διασπορά του Homo erectus εκτός Αφρικής, ο σύγχρονος άνθρωπος προήλθε από την κατά τόπους και παράλληλη εξέλιξη αυτών των πρώτων αποικιστών της Ευρασίας. Αρα οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν προήλθαν ούτε εμφανίστηκαν αποκλειστικά στην Αφρική, αλλά εξελίχθηκαν σε ολόκληρο τον Παλαιό Κόσμο.
Αντικατάσταση ή αφομοίωση
Το διαθέσιμο σήμερα αρχείο των απολιθωμάτων, καθώς και κάποιες γενετικές αναλύσεις αφ’ ενός του μιτοχονδριακού DNA των γυναικών και αφ’ ετέρου του χρωμοσώματος Υ των ανδρών, φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη μονοτοπική εξήγηση της κοινής αφρικανικής προέλευσης όλων των σύγχρονων ανθρώπων. Λιγότερο σαφές είναι το πώς μπορεί να εξηγηθεί, με δεδομένη την κοινή προέλευση, η διασπορά και η τελική επικράτηση του είδους μας.
Για να εξηγήσουν την τεράστια εξελικτική επιτυχία και την τελική επικράτηση του σύγχρονου ανθρώπου σε σχέση με τα άλλα είδη ανθρώπων που υπήρχαν κάποτε, οι ειδικοί έχουν προτείνει δύο εντελώς διαφορετικά εξηγητικά σχήματα.
Σύμφωνα με τη θεωρία της «Αφρικανικής Αντικατάστασης», οι σύγχρονοι άνθρωποι εξελίχθηκαν αρχικά στην Αφρική πριν από 200 χιλιάδες χρόνια. Από εκεί διασκορπίστηκαν και σταδιακά εποίκισαν ολόκληρο τον Παλαιό Κόσμο. Σε αυτή την πορεία του ο σύγχρονος άνθρωπος αντικατέστησε ή ίσως εξολόθρευσε τους προϋπάρχοντες και λιγότερο εξελιγμένους ανθρώπινους πληθυσμούς, όπως για παράδειγμα τους ανθρώπους Νεάντερταλ (Homo Neand-erthalensis).
Ετσι, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είχε υποτίθεται καμία επαφή ή σχέση με τους αρχαϊκούς πληθυσμούς που συνάντησε στη μεγαλειώδη πορεία της επέκτασής του σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ενα εναλλακτικό, λιγότερο επιθετικό και «αιμοδιψές», μοντέλο εξήγησης είναι αυτό της «Αφομοίωσης» (assimilation model). Η εξέλιξη και η τελική επικράτηση του σύγχρονου ανθρώπου δεν έγινε ως εκ θαύματος σε εξελικτικό κενό, χωρίς επιμιξίες με τους προϋπάρχοντες πιο «πρωτόγονους» πληθυσμούς. Οι πρώτοι Homo sapiens εμφανίστηκαν αρχικά στην Αφρική, σύντομα εξαπλώθηκαν εκτός Αφρικής αφομοιώνοντας εν μέρει κάποιους αρχαιότερους και λιγότερο δυναμικούς πληθυσμούς που ήδη ζούσαν εκτός Αφρικής.
Μια πρόσφατη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ευρωπαϊκή έρευνα, που φαίνεται να ενισχύει το μοντέλο της αφομοίωσης, αφορά την πλήρη χαρτογράφηση του απολιθωμένου γονιδιώματος των πιο στενών βιολογικά συγγενών μας, των ανθρώπων του Νεάντερταλ (Homo Neanderthalensis). Οι Νεαντερτάλιοι εμφανίστηκαν πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια και εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς πριν από περίπου 30 χιλιάδες χρόνια, ενώ ήταν γνωστό ότι αυτοί οι στενοί συγγενείς μας διέθεταν κάποια πρωτόγονη νοημοσύνη και μπορούσαν να επικοινωνούν μέσω κάποιας υποτυπώδους μορφής λόγου.
Εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών τους θεωρήθηκαν εσφαλμένα ως οι άμεσοι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτό όμως διαψεύδεται από τις πολυετείς έρευνες του μεγάλου παλαιογενετιστή Svante Paabo, διευθυντή του Εργαστηρίου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στη Λειψία. Το 2009 ο Σουηδός ερευνητής παρουσίασε την πρώτη αποκρυπτογράφηση του γονιδιώματος ενός Νεάντερταλ που έζησε πριν από 38 χιλιάδες χρόνια.
Από την αποκρυπτογράφηση των γονιδίων αυτού του εκλιπόντος είδους προέκυψαν μερικά πολύ ενδιαφέροντα και απρόσμενα συμπεράσματα. Πρώτα απ’ όλα επιβεβαιώνεται ότι οι Νεαντερτάλιοι ανήκουν σε διαφορετικό, αν και πολύ συγγενές, είδος με εμάς. Δεύτερον, η διαφοροποίηση των δύο ειδών του ανθρώπου συνέβη στην Αφρική πριν από περίπου 500.000 χρόνια και τα δύο νέα είδη αρχικά εξελίχτηκαν παράλληλα, χωρίς γενετικές επιμιξίες.
Μέχρι την εξαφάνισή τους οι Νεάντερταλ συνυπήρξαν με τους πρώτους εκπροσώπους του είδους μας, τους Homo sapiens, στην Ευρώπη και τη δυτική Ασία (πριν από 35-40 χιλιάδες χρόνια περίπου). Οι επιστήμονες επί χρόνια προσπαθούσαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν επρόκειτο για μια απλή συμβίωση ή αν μεταξύ των δύο ειδών είχαν αναπτυχθεί πιο «στενές» σχέσεις.
Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα έρχεται να δώσει η παλαιοανθρωπολογική έρευνα που αναφέραμε, το περίφημο «Πρόγραμμα Αποκρυπτογράφησης του Γονιδιώματος των Νεάντερταλ» (Neanderthal Genome Project), που πραγματοποιείται στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ, στη Λειψία, από ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Σουηδό Svante Paabo. Χάρη στα νέα γονιδιακά δεδομένα γνωρίζουμε ότι είμαστε κατά τι… Νεάντερταλ, τουλάχιστον από γενετικής απόψεως.
Out of Africa
Μέχρι πολύ πρόσφατα οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούσαν ότι η περιπετειώδης έξοδος του σύγχρονου ανθρώπου από την Αφρική για να «κατακτήσει» τον πλανήτη ξεκίνησε πριν από 50 ή το πολύ 60 χιλιάδες χρόνια. Μάλιστα ήταν πεπεισμένοι ότι η πορεία που ακολούθησε ήταν κατά μήκος του ποταμού Νείλου, από εκεί στην Αραβική Χερσόνησο και έπειτα στη Μέση Ανατολή και από εκεί (όταν άλλαξαν οι κλιματικές συνθήκες) προς την Ευρώπη.
Ωστόσο, τα πιο πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα -μια σειρά από λίθινα εργαλεία- που ήρθαν στο φως έπειτα από ανασκαφές στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα μάλλον επιβάλλουν την επανεξέταση αυτής της άποψης. Συγκεκριμένα, από τη χρονολόγηση αυτών των πρωτόγονων λίθινων εργαλείων προκύπτει ότι κατασκευάστηκαν πριν από τουλάχιστον 125 χιλιάδες χρόνια, δηλαδή πολύ νωρίτερα από την εποχή που υπέθεταν ότι ο σύγχρονος άνθρωπος μετανάστευσε στην Αραβική Χερσόνησο!
Σύμφωνα με τον Hans-Peter Uerpmann, ο οποίος διευθύνει αυτή την ερευνητική αποστολή, τα ευρήματα στην περιοχή Γεμπέλ Φαγιά (Jebel Faya) αποτελούν ένα πολύτιμο νέο στοιχείο που επιβάλλει την επαναχρονολόγηση (κατά πολύ και προς τα πίσω) της πρώτης εξόδου του σύγχρονου ανθρώπου από την Αφρική: όχι πριν από 60-70 χιλιάδες χρόνια αλλά πολύ νωρίτερα, τουλάχιστον πριν από 100-120 χιλιάδες χρόνια!
Η μόνη βεβαιότητα σ’ ένα τόσο επισφαλές ζήτημα είναι ότι οι γνώσεις μας σχετικά με τις απαρχές και την προϊστορία του ανθρώπινου είδους έχουν σήμερα αυξηθεί θεαματικά· γεγονός που καθιστά πολύ πιο θολή τη συνολική εικόνα.
Πηγή Ελευθεροτυπία
