Υπογονιμότητα υπάρχει σε ένα ζευγάρι όταν το ελεύθερο σεξ δεν οδηγεί δεν εγκυμοσύνη σε διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους. Αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι υπάρχει στειρότητα αλλά δυσκολία να επιτευχθεί σύλληψη.
Πριν μερικά χρόνια πιστευόταν πως όταν το ζευγάρι δεν έκανε παιδί έφταιγε κυρίως η γυναίκα. Αλλά ένα 30% της υπογονιμότητας ήταν αγνώστου αιτιολογίας και πρόσφατα στοιχεία έδειξαν ότι η συντριπτική πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων οφείλεται στον άνδρα. Έτσι σήμερα οι αιτίες βαραίνουν εξ ίσου τα δύο φύλα.
Βασικός λόγος που τα ζευγάρια δυσκολεύονται να κάνουν παιδιά σήμερα είναι η προχωρημένη ηλικία. H επαγγελματική σταδιοδρομία και η αναμονή για τον σωστό σύζυγο έχουν κάνει πολλές γυναίκες να βάλουν τη μητρότητα σε δεύτερη μοίρα ενώ τα οικονομικά προβλήματα αποτελούν σοβαρό εμπόδιο για τους άνδρες. Το 56,5% των μωρών που γεννήθηκαν το 2012 στην Ελλάδα ήταν από γυναίκες ηλικίας 30-39 ετών και το 5% από γυναίκες άνω των 40. Όταν όμως αυξάνεται η ηλικία γίνεται λιγότερο εφικτή η εγκυμοσύνη και πιο πιθανή μια αποβολή.
Η γονιμότητα φθίνει και στα δύο φύλα με τον πάροδο των ετών. Στην ηλικία των 25, οι γυναίκες έχουν πιθανότητα εγκυμοσύνης περίπου 25% ανά έμμηνο κύκλο. Η πιθανότητα αυτή περιορίζεται στο 5-10% στην ηλικία των 40 ετών. Η μείωση συμβαίνει πρώτον διότι όσο περνούν τα χρόνια εμφανίζονται παθολογικές καταστάσεις που επηρεάζουν τη γονιμότητα και δεύτερον επειδή ο αριθμός των ωαρίων που έχει από τη γέννησή της η γυναίκα ελαττώνεται δραματικά.
Όλα τα ωάρια που θα χρειαστεί μια γυναίκα υπάρχουν από τη γέννησή της οι μελέτες δείχνουν πως είναι γύρω στις 300.000. Στη συνέχεια, πολλά από αυτά πεθαίνουν με μία διαδικασία που ονομάζεται ατρησία. Μέχρι την εφηβεία, ο αριθμός των ωαρίων έχει μειωθεί στο μισό και συνεχίζει να μειώνεται κάθε χρόνο μέχρι την εμμηνόπαυση. Η μείωση των ωαρίων και μόνο κάνει 10 φορές πιο δύσκολο μια γυναίκα να μείνει έγκυος στα 43 της από ό, τι στα 37 της.
Ο άνδρας είναι πιο τυχερός και μπορεί να γίνει πατέρας ακόμα και την τελευταία μέρα της ζωής του, αλλά και γι’ αυτόν η γονιμότητα φθίνει μετά τα 25 χρόνια. Ειδικά από τα 40 μέχρι τα 45, οι πιθανότητες τεκνοποίησης μειώνονται 7% το έτος κι όταν ο άνδρας φτάσει στην ηλικία των 45 ετών, η πιθανότητα εγκυμοσύνης είναι μόνο 35% σε κάθε έμμηνο κύκλο της γυναίκας. Στη συνέχεια, η φθίνουσα πορεία επιταχύνεται. Ο λόγος είναι ότι, με τα χρόνια, το DNA στα κύτταρα που παράγουν σπέρμα υπόκεινται σε αυξημένες μεταλλάξεις και επηρεάζεται την ποιότητά του. Όταν οι μεταλλάξεις είναι πολλές, προκύπτει αυτό που οι γιατροί ονομάζουν “παθολογικό σπέρμα”.
Παθολογικές αιτίες υπογονιμότητας στις γυναίκες
Αν δεν μπορείς να μείνεις έγκυος από το σύντροφο σου σε λογικό χρόνο, ζήτησε βοήθεια. Ένας γυναικολόγος είναι σε θέση να βρει αν υπάρχει πρόβλημα γονιμότητας. Αν το πρόβλημα βρίσκεται σε σένα μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες όπως είναι η αδυναμία ωορρηξίας, οι φραγμένες σάλπιγγες και τα ινομυώματα.
Διαταραχές ωορρηξίας. Η πιο κοινή αιτία της γυναικείας υπογονιμότητας είναι η διαταραχή της ωορρηξίας, δηλαδή η αδυναμία απελευθέρωσης του ωαρίου σε κάθε μηνιαίο κύκλο.
Η ωορρηξία ελέγχεται από τις λεγόμενες ορμόνες της γονιμότητας. Αν για οποιονδήποτε λόγο τα επίπεδα αυτών των ορμονών είναι διαταραγμένα, μπορεί να επηρεαστεί η ωορρηξία κι ένα σημάδι γι’ αυτό είναι ο πολύ ακανόνιστος κύκλος ή η απουσία περιόδων.
Μια ορμόνη που μπορεί να εμποδίσει την ωορρηξία, όταν υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες, είναι η προλακτίνη (υπερπρολακτιναιμία) η οποία παράγεται από την υπόφυση, έναν αδένα σαν μπιζέλι που βρίσκεται στον εγκέφαλο. Η προλακτίνη κυκλοφορεί στο αίμα και αναστέλλει τη δράση άλλων δύο ορμονών, της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) και της γοναδοεκλυτίνης (GnRH) οι οποίες είναι υπεύθυνες για την ωρίμανση των ωαρίων και την πρόκληση της ωορρηξίας.
Με διαταραχές της ωορρηξίας σχετίζεται και το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών το οποίο ταλαιπωρεί το 10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας και μειώνει τη γονιμότητα στις μισές περιπτώσεις. Ο σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών είναι αποτέλεσμα αυξημένων ανδρογόνων (π.χ. τεστοστερόνης) κάτι που να προκαλεί ακμή και τριχοφυΐα.
Άλλες περιπτώσεις αδυναμίας ωορρηξίας είναι ορισμένα χρόνια νοσήματα, όπως ο ανεξέλεγκτος διαβήτης και οι νόσοι του θυρεοειδούς αδένα.
Φραγμένες σάλπιγγες. Αν η ωορρηξία γίνεται κανονικά, το πρόβλημα μπορεί να έγκειται στις σάλπιγγες. Μετά την ωορρηξία, το ωάριο κινείται σε μια σάλπιγγα η οποία είναι ένας λεπτός σαν βελόνα σωλήνας μήκους 10-12,5 εκατοστών και βρίσκεται μεταξύ μιας ωοθήκης και της μήτρας. Εκεί το ωάριο έχει την ευκαιρία να γονιμοποιηθεί μέσα σε 24 ώρες, αν συναντηθεί με ένα σπερματοζωάριο.
Οι σάλπιγγες όμως μπορεί να είναι φραγμένες και η συχνότερη αιτία γι’ αυτό είναι η λοίμωξη από χλαμύδια. Μια γυναίκα μπορεί να μη γνωρίζει καθόλου ότι έχει τέτοιο πρόβλημα γιατί συχνά τα χλαμύδια δεν προκαλούν συμπτώματα.
Ενδομητρίωση. Κάτι άλλο που μπορεί να φράξει τις σάλπιγγες είναι η ενδομητρίωση, μια συχνή γυναικολογική πάθηση που παρουσιάζεται στο 10-15% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Το ενδομήτριο είναι το ενδοθήλιο της μήτρας, δηλαδή μια λεπτή “φόδρα” που καλύπτει το εσωτερικό της. Η ενδομητρίωση συμβαίνει όταν μέρος του ενδομητρίου εμφυτεύεται σε όργανα της λεκάνης. Τις περισσότερες φορές αυτό εμφανίζεται στις ωοθήκες και μπορεί να προκαλέσει κύστεις. Το 40% των γυναικών με ενδομητρίωση αντιμετωπίζει προβλήματα υπογονιμότητας, ενώ σχεδόν το 30% των υπογόνιμων γυναικών έχει ενδομητρίωση.
Ινομυώματα. Η αιτία της υπογονιμότητας μπορεί να αφορά τη μήτρα όταν έχει ανώμαλο σχήμα ή όγκους στο εσωτερικό της. Η στένωση του τραχήλου της μήτρας ή προβλήματα της βλέννας του τραχήλου μπορεί να εμποδίζουν το πέρασμα των σπερματοζωαρίων ή ακόμη και να τα βλάπτουν.
Μερικές φορές η γονιμότητα εμποδίζεται από μυϊκές ίνες που συσσωρεύονται στα τοιχώματα της μήτρας, τα ινομυώματα. Αυτά είναι καλοήθεις όγκοι του μυϊκού χιτώνα του τοιχώματος της μήτρας που μπορούν να φράξουν τις σάλπιγγες ασκώντας εξωτερική πίεση. Μια στις δύο Ελληνίδες ηλικίας 35 ετών έχει ινομυώματα. Κατά την εγκυμοσύνη τα ινομυώματα γίνονται συχνά αιτία αποβολής, αιμορραγίας ή πρόωρου τοκετού. Η υπογονιμότητα που οφείλεται σε ινομυώματα, θεραπεύεται κατά 50-70% μετά την αφαίρεσή τους.
Αντιμετώπιση και διατροφή
1. Μη βάζεις το αλκοόλ στο στόμα σου. Το αλκοόλ μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα στη γυναικεία γονιμότητα ακόμα κι όταν η κατανάλωση είναι μικρή. Μόλις τρία ποτήρια κρασί την εβδομάδα μπορούν να μειώσουν κατά 2/3 τις πιθανότητες εγκυμοσύνης.
Ορισμένες κλινικές γονιμότητας συνιστούν στις γυναίκες να σταματούν την κατανάλωση αλκοόλ τρεις μήνες πριν την υποβολή τους σε εξωσωματική γονιμοποίηση. Μια έρευνα σε ζευγάρια που είχαν ήδη στο ιστορικό τους τρεις αποτυχημένους κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης, έδειξε ότι οι γυναίκες που απείχαν από το αλκοόλ είχαν 90% περισσότερες πιθανότητες να μείνουν έγκυες σε διάστημα 3 ετών. Από την άλλη μεριά, οι γυναίκες που έπιναν τρία μικρά ποτήρια κρασί την εβδομάδα είχαν μόνο 30% πιθανότητες επιτυχούς σύλληψης το ίδιο διάστημα.
Είναι εντελώς άγνωστος ο λόγος για τον οποίο ακόμα και πολύ μικρές ποσότητες αλκοόλ έχουν τόσο αρνητική επίδραση στη γονιμότητα της γυναίκας.
2. Απέφυγε το στρες. Το στρες και το άγχος θεωρείται ότι μπορούν να μειώσουν έως και 50% τη γονιμότητα μιας γυναίκας. Μερικοί μάλιστα λένε ότι το αλκοόλ ίσως στην πραγματικότητα να μην ευθύνεται τόσο πολύ για την υπογονιμότητα αλλά πίσω του να κρύβεται το στρες το οποίο οδηγεί τις γυναίκες στο κρασί για να χαλαρώσουν.
Παλιότερα, η ανεξήγητη υπογονιμότητα στη γυναίκα ήταν 20% και σήμερα είναι 40%. Αυτό είναι περίεργο γιατί η επιστήμη προοδεύει και εξηγεί με τον καιρό περισσότερα πράγματα, όχι λιγότερα. Κάποιοι λοιπόν πιστεύουν ότι η ανεξήγητη υπογονιμότητα είναι μεγαλύτερη σήμερα λόγω του αυξημένου άγχους των γυναικών. Μάλιστα, όσο περισσότερο μια γυναίκα προσπαθεί να μείνει έγκυος, τόσο πιο πολύ στρεσάρεται και υπογόνιμη γίνεται. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας μελέτης που αφορούσε που 373 γυναικών ηλικίας 18-40 ετών και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Human Reproduction.
Τέλος, ενώ η ήπια άσκηση φαίνεται να κάνει καλό, η έντονη άσκηση υποβάλλει το γυναικεία σώμα σε μεγάλο στρες και το καθιστά υπογόνιμο. Οι αθλήτριες και οι γυναίκες με έντονη σωματική δραστηριότητα παρουσιάζουν προβλήματα με την περίοδό τους.
3. Πες όχι στην ακραία χορτοφαγία. Σύμμαχός σου είναι η υγιεινή διατροφή αλλά όχι η ακραία χορτοφαγία ή η ακραία δίαιτα. Μπορεί τα χόρτα να θεωρούνται ο ακρογωνιαίος λίθος της υγιεινής διατροφής αλλά η εμμονή σε ακρότητες αποτρέπει τη σύλληψη. Αυτό το εκπληκτικό συμπέρασμα έρχεται από μια μελέτη Γερμανών ερευνητών του πανεπιστημίου Trier οι οποίοι παρακολούθησαν εννιά νεαρές γυναίκες. Μετά από έξι εβδομάδες χορτοφαγικής διατροφής, οι επτά από αυτές σταμάτησαν να έχουν ωορρηξία. Απόλαυσε λοιπόν το φαγητό σου χωρίς να στερείσαι το γάλα, το τυρί, τα ψάρια, τα αυγά και τις άλλες ζωικές τροφές.
Πρόσφατα βρέθηκε ότι η υψηλή ομοκυστεΐνη επίσης μειώνει τη γονιμότητα τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες. Οι βιταμίνες Β6, Β12 και το φολικό οξύ βοηθούν στον έλεγχο της ομοκυστεΐνης.
Φυσικά, επιβάλλεται μια διατροφή που χαρίζει πολλά μικροθρεπτικά στοιχεία. Μια έρευνα του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ βρήκε ότι η σωστή διατροφή αυξάνει την πιθανότητα εγκυμοσύνης κατά 32%.
Το 2014, μια μελέτη βρήκε ότι το σελήνιο ωφελεί τη γονιμότητα της γυναίκας, κάτι που ήταν γνωστό στην περίπτωση του άνδρα.
Μια άλλη μελέτη έχει δείξει πως όταν και οι δύο σύντροφοι έχουν υψηλή χοληστερίνη, οι πιθανότητες εγκυμοσύνης λιγοστεύουν. Η υψηλή χοληστερίνη μειώνεται με την αποφυγή των τρανς λιπαρών.
Πηγή: the Body
