Φωτογήρανση και αντιμετώπιση

Οι χαρακτηριστικές αλλοιώσεις που προκαλούνται από τη χρόνια έκθεση στον ήλιο περιγράφονται με τον όρο φωτογήρανση ή δερματοηλίωση. Ο εξατομικευμένος κίνδυνος ανάπτυξης των αλλοιώσεων αυτών συσχετίζεται με τον τύπο δέρματος.

Οι ακτίνες UVB είναι κυρίως υπεύθυνες για τα ηλιακά εγκαύματα, οι ακτίνες UVA όμως φτάνουν βαθύτερα στις στοιβάδες του δέρματος προκαλώντας τη φωτογήρανση.

Οι περισσότερο ευπαθείς στις επιβλαβείς επι­δράσεις του ηλιακού φωτός είναι εκείνοι με ανοιχτόχρωμο τύπο δέρματος που έχουν γαλάζια μάτια και δεν μαυρί­ζουν. Συχνά έχουν Ιρλανδική ή Κέλτικη ή Αγγλοσαξο­νική καταγωγή.

Τα άτομα με φωτογήρανοη έχουν γενετική ευπάθεια στην ακτινική βλάβη που να επιτρέπει την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος. Ως εκ τούτου χρήζουν συχνότερων και προσεκτικότερων δερματι­κών εξετάσεων.

Η χρόνια ηλιακή έκθεση και η χρονολογική γήρανση εί­ναι δυνατόν να οδηγήσουν στην εμφάνιση δερματικών αλ­λοιώσεων με παρόμοιους μηχανισμούς, οι οποίοι μπο­ρεί να είναι αθροιστικοί. Επιπλέον, το κάπνισμα τσιγάρων είναι εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης ρυτίδων στο δέρ­μα, μέσω πανομοιότυπων βιοχημικών μηχανισμών. Εκεί αποδίδεται και η ανικανότητα των ερευνητών να ξε­χωρίσουν με ακρίβεια τη φωτογήρανση που προκαλείται από τον ήλιο από εκείνη που οφείλεται στο κάπνισμα.

Οι πε­ριοχές που υφίστανται φωτογήρανση είναι κυρίως εκείνες που εκτίθενται τακτικά στον ήλιο: Η περιοχή του τραχή­λου και του πρόσθιου θωρακικού τοιχώματος, ο αυχένας και οι πλάγιες επιφάνειες του τραχήλου, το πρόσωπο, η ρα­χιαία επιφάνεια των άκρων χειρών και οι εκτατικές επιφάνει­ες των άνω άκρων (στις γυναίκες το δέρμα μεταξύ γονά­των και σφυρών).

Το δέρμα καθίσταται ατροφικό, λεπιδώδες, ρυτιδωμένο, ανελαστικό ή σαν πετσί με μια κίτρινη χροιά (κίτρινο δέρμα του Milian). Σε μερικά άτομα Κέλτικης γενεαλογίας, η φωτογήρανση προκαλεί έντονη επιδερμιδική ατροφία χωρίς ρυτίδωση, που έχει ως αποτέλεσμα μια σχεδόν διάφανη εμφάνιση του δέρματος, μέσω της οποίας παρατηρούνται υπερπλαστικοί σμηγματογόνοι αδένες και εμφανείς τελαγγειεκτασίες.

Τα άτομα αυτά φαίνεται ότι βρί­σκονται σε αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος που δεν είναι μελάνωμα. Η μελάγχρωση είναι ανομοιόμορφη και διακρίνεται ένα μείγμα ασαφώς αφοριζόμενων υπερμελαγχρωματικών και λευκών ατροφικών κηλί­δων. Το φωτογηρασμένο δέρμα εμφανίζεται γενικά περισ­σότερο σκοτεινόχροο εξαιτίας των διαταραχών αυτών της μελάγχρωσης, καθώς επίσης και της αιμοσιδήρωσης του χορίου από την ακτινική πορφύρα. Οι ηλιακές φακές παρουσιάζονται στο πρόσωπο και τη ραχιαία επιφάνεια των άκρων χειρών.

Πολλές από αυτές τις μεταβολές της υφής και της χροι­άς του δέρματος που έχει υποστεί τη βλαπτική επίδραση του ήλιου προκαλούνται από τις αλλοιώσεις, οι οποίες δη­μιουργούνται στον ελαστικό ιστό και το κολλαγόνο του ανώ­τερου τμήματος του χορίου. Η εξεργασία αυτή καλείται ηλιακή (ακτινική) ελάστωση και προσδίδει μια κίτρινη χροιά στο δέρμα.

Έχουν περιγραφεί πολλές κλινικές παραλλαγές ηλιακής ελάστωαης και ένα προσβεβλημένο άτομο μπορεί να έχει ταυτοχρόνως πολλές από αυτές τις αλλοιώσεις. Κατά μήκος των πλαγίων επιφανειών του τραχήλου είναι δυνατόν να αναπτυχθούν μικρές κιτρινωπές βλατίδες και πλάκες. Έχουν ονομαστεί ραβδοειδεις κομβολογιοειδείς γραμμές (το αποτέλεσμα της σμηγματογόνου υπερπλασίας) ή ινοελαστική βλατίδωση του τραχήλου (θηλωματώδης χοριακή ελαστόλυση τύπου ελαστικού ψευδοξανθώματος), η οποία οφεί­λεται σε ηλιακή ελάστωση.

Ενίοτε, η ελάστωση αυτή είναι δυνατόν να δημιουργήσει στο πρόσωπο ή το πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα μια μακροσκοπική, διαφανή βλατίδα με μαργαριταροειδή χροιά, η οποία μπορεί να θυμίζει έντονα βασικοκυτταρικό καρκίνωμα (ελάστωμα Dubreuilh, ακτινική ελαστωτική πλάκα). Παρόμοιες πλάκες μπορεί να παρουσιαστούν στην έλικα ή την ανθέλικα του ωτός (ελαστωτικά οζίδια του ωτός).

Ποικιλοδερμία του Civatte.

Η ποικιλοδερμία του Civatte αναφέρεται στη δικτυωτή υπερμελάγχρωση με τελαγγειεκτασίες και ήπια ατροφία στις πλάγιες επιφάνειες του τραχήλου, το κατώτερο τμήμα του προσθίου τμήματος του τραχήλου και την περιοχή V του προσθίου θωρακικού τοιχώματος. Η υπογενείδιος χώρα που σκιάζεται από τον πώγωνα, παραμένει απρόσβλητη.

Η ποικιλοδερμία του Civatte συχνά παρουσιάζεται σε άντρες και γυναίκες ανοιχτόχρωμου δέρματος στη μέση ή το τέλος των 30 τους ή στην αρχή των 40 τους.

Το ρομβοειδες δέρμα του αυχένα (λαιμός των ναυτικών ή των αγροτών) είναι χαρακτηριστικό της μακροχρόνιας έκθεσης στον ήλιο. Το δέρμα του αυχένα καθίσταται παχύ ,σκληρό σαν πετσί και υπάρχει επίταση των φυσιολογικών γραμμών του δέρματος.

Η οζώδης ελαστοείδωση με κύστεις και φαγέσωρες παρουσιάζεται στο δέρμα της κατώτερης περικογχικής και παρειακής χώρας (σύνδρομο Favre-Ra-couchot), στα αντιβράχια (ακτινική φαγεσωρογόνος πλάκα) ή στην έλικα του ωτός. Οι βλάβες αυτές εμφα­νίζονται ως παχιές κιτρινωπές πλάκες διάστικτες από φαγέσωρες και κεράτινες κύστεις.

Είναι δυνατόν να αναπτυχθούν τελαγγειεκτασίες στις παρειές, τα ώτα και τις πλάγιες επιφάνειες του τραχήλου. Η ευθραυστότητα του δέρματος είναι έκδηλη εξαιτίας της βλάβης που έχει υποστεί ο συνδετικός ιστός του χορίου και οι ασθενείς αντιλαμβάνονται το δέρμα να ρήγνυται μετά από ασήμαντους τραυματισμούς.

Οι ασθενείς παραπονού­νται συχνότερα για το γεγονός ότι ακόμη και ο ελάχιστος τραυματισμός στην εκτατική επιφάνεια των άνω άκρων τους οδηγεί στην ανάπτυξη εκχυμώσεων, ένα φαινόμενο που εί­ναι γνωστό ως ακτινική πορφύρα. Καθώς οι εκχυμώσεις υποχωρούν, παραμένουν σκοτεινές καστανόχροες κηλίδες επί διάστημα μηνών, που καθιστούν εντονότερη την διάστι­κτη εμφάνιση του δέρματος.

Οι λευκές αστεροειδείς ψευδοουλές που εντοπίζονται στα αντιβράχια αποτελούν συχνή επιπλοκή αυτής της αυξημένης ευθραυστότητας του δέρ­ματος. Σε μερικούς ασθενείς, συρρέουν σαρκόχροες έως κιτρινωπές βλατίδες και οζίδια μαλακής συ­στάσεως στα αντιβράχια, σχηματίζοντας μια ταινία σαν χορ­δή που εκτείνεται από της ραχιαίες έως τις καμπτικές επι­φάνειες (ηλιακές ελαστωτικές ταινίες).

Ελεύθερες ρίζες και φωτογήρανση

Τόσο η UVΒ,όσο και η UVA ακτινοβολία παράγουν αντι­δραστικές ρίζες οξυγόνου (ROS) και υπεροξείδιο του υδρο­γόνου. Η μεταγραφή διαφόρων ενζύμων αποδόμησης της θεμέλιας ουσίας, ειδικά του ΜΜΡ-1 (κολλαγενάση), του ΜΜΡ-3 (στρομελυσίνη 1) και του MMP-9 (ζελατινάση) που διενεργείται μέσω της AP-1, είναι αυξημένη. To ΜΜΡ-1 προ­καλεί ρήξη σε μια εξαιρετικά σημαντική θέση στο κολλαγό­νο τύπου I και III, δημιουργώντας συντρίμματα, τα οποία υφίστανται επιπλέον αποδόμηση από το ΜΜΡ-3 και -9.

Τα συντρίμματα του κολλαγόνου σε συνδυασμό με τη μείωση των ουσιών που προάγουν την παραγωγή προκολλαγόνου μέσω της ΑΡ-1, οδηγούν σε μια αρκετά σημαντική μείωση του σχηματισμού νέου κολλαγόνου στο εκτεθειμένο στη UV ακτινοβολία δέρμα. Στα σκουρόχρωμα άτομα, η έκθεση στη UV δεν ενεργοποιεί το ΜΜΡ-1, γεγονός που εξηγεί εν μέρει την προστατευτική δράση της μελάγχρωσης του δέρματος έναντι στη φωτογήρανση. Στο χρονολογικά γηρασμένο δέρμα, εξαιτίας ίσως της γενιάς ROS, αυξάνονται επίσης τα επίπεδα του ΜΜΡ-1 μέσω της ΑΡ-1 και υπάρχει τετραπλάσια αύξηση των συντριμμάτων του κολλαγόνου. Ως εκ τούτου, τόσο η χρονολογική γήρανση, όσο και η φωτογήρανση είναι δυνατόν να προκληθούν μέσω πανομοιότυπου βιοχημικού μηχανισμού.

Κατά την ιστολογική εξέταση του χρονίως εκτεθειμένου στον ήλιο δέρματος διαπιστώνεται ομογενοποίηση και μια ξεθωριασμένη κυανή χρώση του συνδετικού ιστού του ανώ­τερου δικτυωτού χορίου, που καλείται ηλιακή ελάστωση. Το “ελαστωτικό” υλικό προέρχεται κυρίως από ελαστικές ίνες, κεχρωσμένες με ιστοχημικές χρώσεις για ελαστικές ίνες και εμφανίζει εκσεσημασμένη εναπόθεση της φιμπιουλίνης-2 και των προϊόντων αποδόμησής της. Το κολλαγόνο τύπου I και III είναι μειωμένο. Παρατηρείται χαρακτηριστικά μια ζώ­νη φυσιολογικού συνδετικού ιστού αμέσως κάτω από την επιδερμίδα και πάνω από το ελαοτωτικό υλικό.

Πρόληψη και αντιμετώπιση

Εφόσον τόσο η UVB όσο και η UVA είναι ικανές να προκα­λέσουν βιοχημικές οδούς ιστικής βλάβης που εμπλέκονται στη φωτογήρανση, για την πρόληψη της απαιτείται προ­στασία και από τα δύο αυτά μέρη του φάσματος της UV.

Επειδή η φωτογήρανση, όπως και οι άλλες μορφές ακτινι­κής βλάβης, φαίνεται ότι είναι αθροιστική, ο σκοπός είναι να μειώσουμε την ολική δια βίου έκθεση στη UV. Θα πρέ­πει να ακολουθούνται οι καθοδηγητικές αρχές σχετικά με την προφύλαξη από το ηλιακό έγκαυμα.

Η τακτική χρήση μαλακτικών ή ενυδατικών κρεμών στις περιοχές που exouv υποστεί βλάβη από την ηλιακή ακτινο­βολία θα περιορίσει την απολέπιση και μπορεί να βελτιώσει την ευθραυστότητα καθιστώντας το δέρμα περισσότερο ελαστικό.

Τα α·Υδροξυ οξέα είναι δυνατόν να βελτιώσουν την υφή του δέρματος όταν χρησιμοποιούνται σε χαμηλότε­ρες, μη ερεθιστικές συγκεντρώσεις. Η τοπική τρετινοΐνη, η ανταπαλένη και η ταζαροτένη μπορούν να βελτιώσουν τις μεταβολές που επιφέρει η φωτογήρανση. Οι αλλαγές λαμ­βάνουν χώρα με βραδείς ρυθμούς και μερικές φορές προκαλείται ερεθισμός.