Ο λόγος που κοιμόμαστε πηγαίνει πολύ πέρα από την απλή αναπλήρωση των ενεργειακών μας επιπέδων. Ο εγκέφαλός μας καθαρίζει τα τοξικά παραπροϊόντα της νευρικής δραστηριότητας που απομένουν κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ενώ κοιμόμαστε, ο εγκέφαλος δουλεύει σκληρά για να απομακρύνει τις τοξίνες που παράγονται κατά τη διάρκεια των ωρών εγρήγορσης. Καταναλώνει μάλιστα αρκετή ενέργεια η οποία θα εμπόδιζε τις άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου, γι’ αυτό και η αποτοξίνωση γίνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι τοξίνες αυτές, αν δεν απομακρυνθούν, μπορεί να οδηγήσουν σε Αλτσχάιμερ και άλλες νευρολογικές παθήσεις -μάλιστα μια μελέτη έδειξε πως όταν κοιμόμαστε στο πλάι οι τοξίνες απομακρύνονται πιο αποτελεσματικά.
Τώρα μια μελέτη ερευνητών από το Marche Polytechnic University, της Ιταλίας, έδειξε πως όταν υπάρχει χρόνια έλλειψη ύπνου ενεργοποιούνται βιολογικοί μηχανισμοί που εξωθούν τους νευρώνες σε καταστροφή.
Οι ερευνητές βρήκαν σε πειράματα που έκαναν σε ποντίκια πως όταν υπάρχει χρόνια έλλειψη ύπνου, ενεργοποιούνται παραπάνω από όσο πρέπει ορισμένα κύτταρα του εγκεφάλου που «τρώνε» τις συνάψεις και επιταχύνουν τον κυτταρικό θάνατο. Τα ευρήματα μπορεί να εξηγούν το γεγονός ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της έλλειψης ύπνου και άνοιας καθώς και μεταξύ άλλων νευροεκφυλιστικών νοσημάτων.
Οι επιστήμονες εξέτασαν τους εγκεφάλους τεσσάρων ομάδων ποντικιών. Η μία από τις ομάδες ακολουθούσε ένα φυσιολογικό ωράριο αγρυπνίας-ύπνου και οι υπόλοιπες παρεμποδίζονταν λίγο ή πολύ να κοιμηθούν ώστε να αναπτύξουν μικρή η σοβαρή έλλειψη ύπνου.
Αστροκύτταρα και τα μικρογλοιακά κύτταρα
Όπως όλα τα κύτταρα του σώματος, έτσι και οι νευρώνες ανανεώνονται συνεχώς από δύο διαφορετικούς τύπους κυττάρων που υποστηρίζουν τα γλοιακά κύτταρα, την “κόλλα” του νευρικού συστήματος. Τα κύτταρα αυτά είναι τα αστροκύτταρα και τα μικρογλοιακά κύτταρα.
- Η δουλειά των αστροκυττάρων είναι να κόβουν τις περιττές συνάψεις στον εγκέφαλο για να αναμορφώσουν την καλωδίωση των νευρώνων.
- Τα μικρογλοιακά κύτταρα είναι υπεύθυνα για την εκκαθάριση παλαιών και φθαρμένων κυττάρων μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται φαγοκυττάρωση – που σημαίνει ότι τρώνε τα υπολείμματα των κυττάρων.
Αυτές οι διαδικασίες συμβαίνουν όταν κοιμόμαστε, ώστε να καθαρίζεται η νευρολογική φθορά της ημέρας. Αν ο ύπνος είναι λίγος, ο εγκέφαλος προσπαθεί να επιδιορθώσει τη φθορά όταν είμαστε ξύπνιοι αλλά μπορεί να ξεφύγει ο έλεγχος από την εκκαθάριση και να προκληθούν βλάβες.
Όταν τα ποντίκια κοιμόντουσαν φυσιολογικά, καταγράφηκε μια δραστηριότητα των αστροκυττάρων στο 5,7% των συνάψεων του εγκεφάλου, αλλά όταν οι ερευνητές τα ξυπνούσαν περιοδικά (προκαλώντας ανήσυχο ύπνο) καταγράφηκε μια δραστηριότητα των αστροκυττάρων στο 7,3% των συνάψεων.
Όμως στα στερημένα από τον ύπνο ποντίκια παρατηρήθηκε κάτι διαφορετικό: τα αστροκύτταρα είχαν αυξήσει τη δραστηριότητά τους στην κατανάλωση τμημάτων των συνάψεων -όπως τα μικρογλοιακά κύτταρα τρώνε τα απόβλητα- μια διαδικασία γνωστή ως αστροκυτταρική φαγοκυττάρωση. Στους εγκεφάλους των ποντικιών που έχουν υποστεί στέρηση του ύπνου, τα αστροκύτταρα βρέθηκαν να είναι ενεργά στο 8,4% των συνάψεων και στα χρόνια στερημένα από ύπνο ποντίκια το ποσοστό έφτασε στο 13,5%.
Οι διαφορές αυτές υποδηλώνουν ότι η έλλειψη ύπνου διεγείρει τα αστροκύτταρα και τα ωθεί να διασπούν πρόωρα τις συνάψεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων.«Βρήκαμε για πρώτη φορά ότι τμήματα των συνάψεων καταναλώνονται κυριολεκτικά από τα αστροκύτταρα λόγω της απώλειας ύπνου», δήλωσε δήλωσε ο επικεφαλής της μελέτης Michele Bellesi, καθηγητής Νευροεπιστημών και Κυτταρικής Βιολογίας.
Όπως είπε ο Bellesi, οι περισσότερες από τις συνάψεις που “φαγώθηκαν” στις δύο ομάδες ποντικών που είχαν υποστεί στέρηση ύπνου ήταν οι πιο ηλικιωμένες -κάτι σαν τα παλιά έπιπλα που θέλουν ανανέωση -κι αυτό δεν είναι κακό. Όμως, όταν οι ερευνητές έλεγξαν τη δραστηριότητα των μικρογλοιακών κυττάρων και στις τέσσερις ομάδες ποντικιών, διαπίστωσαν ότι η διαδικασία αυτή είχε επιδεινωθεί στην ομάδα που είχε υποστεί χρόνια στέρηση ύπνου. Αυτό είναι ανησυχητικό, επειδή η αχαλίνωτη δραστηριότητα μικρογλοιακών κυττάρων έχει συνδεθεί με ασθένειες του εγκεφάλου όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές νευροεκφυλισμού.
“Βρήκαμε ότι η αστροκυτταρική φαγοκυττάρωση, κυρίως των προσυναπτικών στοιχείων σε μεγάλες συνάψεις, συμβαίνει μετά από οξεία και χρόνια απώλεια ύπνου, αλλά όχι μετά από αυθόρμητη αφύπνιση”, ανέφεραν οι ερευνητές.
