Όλοι γνωρίζουν κάποιον που μπορεί να τρώει ό, τι του αρέσει και να μην κερδίσει κιλά. Συνήθως λέμε ότι έχει γρήγορο μεταβολισμό -τα καίει όλα χωρίς κόπο. Ενώ άλλοι πρέπει να παρακολουθούν τι καταναλώνουν για να διατηρήσουν το βάρος τους υπό έλεγχο.
Από τα συμπληρώματα bodybuilding έως τα εκχυλίσματα τσίλι ή καφέ, υπάρχουν πολλά προϊόντα με τον ισχυρισμό ότι επιταχύνουν το μεταβολισμό μας και μας βοηθούν να κάψουμε θερμίδες. Επίσης λέγεται ότι μπορούμε να ενισχύσουμε το μεταβολισμό μας επιλέγοντας τον τρόπο άσκησης και τη διατροφή μας.
Η πραγματικότητα όμως δεν είναι τόσο απλή. Ο Herman Pontzer, ένας εξελικτικός βιολόγος από το Πανεπιστήμιο Duke στις ΗΠΑ, είναι γοητευμένος με τον μεταβολισμό αλλά και την έλλειψη κατανόησης αυτής της έννοιας. Ταξίδεψε στη βόρεια Τανζανία για να περάσει ένα καλοκαίρι με τους Χάτζα στην προσπάθειά του να εξετάσει εάν ο τρόπος ζωής ενός κυνηγού-συλλέκτη οδηγεί στην καύση περισσότερης ενέργειας.
Τα ευρήματά του τον αιφνιδίασαν. Αν και οι Hadza είναι πολύ πιο δραστήριοι από τον μέσο Δυτικό άνθρωπο, περπατώντας μίλια κάθε μέρα, δεν καίνε περισσότερες θερμίδες από εμάς -περίπου 3.000 την ημέρα. “Παρόλο που έχουν αυτή τη πραγματικά δύσκολη ζωή και είναι πολύ πιο σωματικά ενεργοί, οι θερμίδες που καίνε κάθε μέρα είναι οι ίδιες με εμάς”.
Ο Pontzer έχει γράψει για τις μελέτες του και τον χρόνο του στην Τανζανία στο νέο του βιβλίο Burn: The Misunderstood Science of Metabolism. Τα ευρήματά του δεν ήταν μοναδικά για τη φυλή Hadza -επαναλήφθηκαν σε κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Η πραγματικότητα είναι ότι οι μεταβολισμοί δεν διαφέρουν τόσο πολύ από άτομο σε άτομο, είτε είστε μέλος της βιομηχανοποιημένης κοινωνίας είτε μιας αγροτικής κοινότητας.
Ο Pontzer παρομοιάζει τον καθιστικό τρόπο ζωής με τους ζωολογικούς κήπους των ανθρώπων. Λέει ότι η απώλεια βάρους -ή η πρόληψη της αύξησης βάρους- είναι πραγματικά τόσο απλή όσο το να τρως λιγότερες θερμίδες από αυτές που ξοδεύεις. Αλλά δεν μπορείτε να “κάψετε” αυτό το επιδόρπιο/ γεύμα/ ποτήρι κρασί πηγαίνοντας για τρέξιμο. “Αυτή η ιδέα, ότι δεν μπορείτε να ξεπεράσετε μια κακή διατροφή, υπάρχει για πάντα”, λέει ο Pontzer. “Πρέπει να εξετάσουμε την άσκηση και τη διατροφή ως δύο διαφορετικά εργαλεία, δύο διαφορετικές δουλειές. Ναι, πρέπει να ασκείστε για να παραμείνετε υγιείς, αλλά δεν πρέπει να περιμένετε να δείτε μεγάλες αλλαγές”.
Η μελέτη του μεταβολισμού, λέει ο Pontzer, είναι πολύ περισσότερο από αυτό που μας κάνει χοντρούς ή αδύνατους. “Αν θέλετε να καταλάβετε οποιοδήποτε είδος, πρέπει να καταλάβετε πώς ξοδεύει τις θερμίδες του. Οι δαπάνες ενέργειας είναι θεμελιώδεις για τα πάντα -είναι το νόμισμα της ζωής, είναι τα πάντα, από την ανάπτυξη, την αναπαραγωγή, την καταπολέμηση των λοιμώξεων, τη μετακίνηση, την πέψη των τροφών σας, τη λειτουργία του εγκεφάλου, όλα αυτά. Η εξέλιξη είναι ένα παιχνίδι μετατροπής της ενέργειας σε απογόνους”.
Και ενώ μπορούμε να σκεφτούμε ότι ένας γρήγορος μεταβολισμός είναι ευλογία, ως πρωτεύοντα ο σχετικά αργός μεταβολισμός μας είναι μια ευλογία. “Όλα τα πρωτεύοντα έχουν αργό μεταβολισμό. Και αυτός ο αργός μεταβολισμός φαίνεται να είναι ο λόγος που ζούμε πολύ. Εσείς και εγώ ελπίζουμε να φτάσουμε τα ογδόντα και τα ενενήντα, αλλά αυτό είναι παράλογο για τα περισσότερα ζώα του μεγέθους μας, επειδή καίνε πολύ γρήγορα τις θερμίδες τους. Αλλά έχουμε γρήγορους μεταβολισμούς σε σύγκριση με τους χιμπατζήδες, για παράδειγμα. Εάν έχετε λίγο γρηγορότερο μεταβολισμό σημαίνει ότι υποστηρίζετε ένα μεγάλο εγκέφαλο, για να είστε πιο σωματικά ενεργοί. Και σε αντίθεση με τους χιμπατζήδες, με τη βοήθεια του μεγαλύτερου εγκεφάλου μας έχουμε αναπτύξει κοινωνίες που μας δίνουν πρόσβαση σε τροφές υψηλής θερμιδικής αξίας.
Εάν ο μεταβολισμός μας είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να καίμε περίπου τον ίδιο αριθμό θερμίδων είτε είμαστε στον καναπέ είτε κάνουμε προπόνηση, αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσαμε κάλλιστα να εγκαταλείψουμε το γυμναστήριο; Όχι, λέει ο Pontzer, η άσκηση εξακολουθεί να είναι θεμελιωδώς σημαντική για εμάς τους ανθρώπους. Ως κυνηγοί-συλλέκτες, έχουμε τη δύναμη να κινηθούμε και η τακτική άσκηση είναι γνωστό ότι μειώνει τη χρόνια φλεγμονή και ρυθμίζει τα επίπεδα των ορμονών -ένας άνδρας Χάτζα έχει περίπου κατά ήμισυ περισσότερη τεστοστερόνη από έναν άνδρα από τη Βοστώνη.
Αλλά ο Pontzer δεν προτείνει κάποιο είδος Παλαιολιθικής διατροφής. “Αν κοιτάξετε τη μεσογειακή διατροφή ή ορισμένες εκδοχές της Παλαιολιθικής διατροφής, ο θεμελιώδης στόχος είναι να τρώτε φρέσκα, ολόκληρα τρόφιμα και να αποφεύγετε τα εξαιρετικά επεξεργασμένα συστατικά. Αυτό είναι πιθανότατα καλό για εσάς. Αλλά με ενοχλεί όταν οι άνθρωποι επιλέγουν την ανθρώπινη εξέλιξη για να πουλήσουν κάποια διατροφή τους. Ακούω συχνά για τροφές που ενισχύουν το μεταβολισμό. Μια μέρα είδα ένα πρωτοσέλιδο σε περιοδικό με τον Dr Oz που ανέφερε ότι νερό ενισχύει τον μεταβολισμό. Ακούγεται καλό. Ακούγεται υπέροχο. Αλλά απλά δεν ισχύει. Η πραγματικότητα είναι ότι παχαίνουμε γιατί υποτιμούμε τις θερμίδες που καταναλώνουμε -δεν είμαστε καλοί στο να τις παρακολουθούμε. Ακόμη και εάν έχετε ένα γρήγορο μεταβολισμό, αυτό δεν σας εμποδίζει να αυξήσετε το βάρος -έχουμε μελέτες που το δείχνουν αυτό”.
Μεταβολισμός και βάρος στη μέση ηλικία
Η συσσώρευση λίπους στην κοιλιά κατά τη μέση ηλικία δεν μπορεί να αποδοθεί σε μειωμένο μεταβολισμό. Μια μελέτη, που έγινε σε 6.400 άτομα, από μόλις οκτώ ημερών έως 95 ετών, σε 29 χώρες, υποδεικνύει ότι ο μεταβολισμός παραμένει αρκετά σταθερός κατά τη διάρκεια της μέσης ηλικίας.
Ο μεταβολισμός κορυφώνεται στην ηλικία του ενός έτους, είναι σταθερός από 20 έως 60 ετών και στη συνέχεια μειώνεται. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα ευρήματα αποκαλύπτουν εκπληκτικές νέες γνώσεις για το σώμα μας.
Και όσο μεγαλύτερο είναι το σώμα, είτε πρόκειται για φουσκωμένους μυς είτε για υπερβολικό λίπος στην κοιλιά, τόσο περισσότερη ενέργεια (θερμίδες) χρειάζεται για να λειτουργεί (στην περίπτωση της κοιλιάς χρειάζεται λιγότερες θερμίδες). Έτσι, οι ερευνητές τροποποίησαν τις μετρήσεις τους, προσαρμόζοντας ανάλογα με το μέγεθος του σώματος, για να συγκρίνουν το μεταβολισμό των ανθρώπων «ανά κιλό σωματικής μάζας».
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science, βρήκε τέσσερις φάσεις της μεταβολικής ζωής κατά τις οποίες ο μεταβολισμός αλλάζει:
- Από τη γέννηση έως την ηλικία του 1 έτους, όταν ο μεταβολισμός μεταβάλλεται από το να είναι ίδιος με της μητέρας σε 50% υψηλότερο από αυτόν των ενηλίκων.
Μία ήπια επιβράδυνση έως την ηλικία των 20 ετών, χωρίς καμία κορύφωση κατά τη διάρκεια όλων των αλλαγών της εφηβείας. - Καμία αλλαγή μεταξύ των ηλικιών 20 και 60 ετών.
- Μία μόνιμη μείωση, με ετήσιες πτώσεις που, μέχρι τα 90, φτάνουν τον μεταβολισμό σε επίπεδα 26% χαμηλότερα από ό, τι στη μέση ηλικία.
“Είναι μια εικόνα που δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ και υπάρχουν πολλές εκπλήξεις”, δήλωσε ένας από τους ερευνητές, ο καθηγητής John Speakman, από το Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν. “Το πιο εκπληκτικό για μένα είναι ότι δεν υπάρχει καμία αλλαγή στη μέση ενήλικη ζωή -εάν αντιμετωπίζετε συσσώρευση λίπους στην κοιλιά κατά τη μέση ηλικία, δεν μπορείτε πλέον να το αποδίδετε σε μείωση του μεταβολικού ρυθμού”.
Επίσης, η μελέτη έδειξε πως δεν υπήρξε καμία μεταβολική αύξηση κατά την εφηβεία ή την εγκυμοσύνη και καμία επιβράδυνση του μεταβολισμού λίγο πριν ή μετά την εμμηνόπαυση.
Ο υψηλός μεταβολισμός στα πρώτα χρόνια της ζωής υπογραμμίζει πόσο σημαντική είναι η ανάπτυξη ενός παιδιού και γιατί ο υποσιτισμός στην παιδική ηλικία μπορεί να έχει αποτελέσματα που θα κρατήσουν μια ζωή.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η πλήρης κατανόηση των αλλαγών στο μεταβολισμό θα μπορούσε να βοηθήσει την ιατρική. Ο Pontzer λέει ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποκάλυψη του κατά πόσον οι καρκίνοι εξαπλώνονται καθώς αλλάζει ο μεταβολισμός και εάν οι δόσεις φαρμάκων θα μπορούσαν να προσαρμοστούν σε διαφορετικές φάσεις της ασθένειας. Συζητείται ακόμα και το αν τα φάρμακα που τροποποιούν το μεταβολισμό θα μπορούσαν να επιβραδύνουν τις ασθένειες της τρίτης ηλικίας.
Οι Rozalyn Anderson και Timothy Rhoads, από το Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, δήλωσαν ότι η “άνευ προηγουμένου” μελέτη έχει ήδη οδηγήσει σε “σημαντικές νέες γνώσεις για τον ανθρώπινο μεταβολισμό”. Και ίσως “δεν είναι είναι τυχαίο” ότι οι ασθένειες της τρίτης ηλικίας ξεκινούν καθώς ο μεταβολισμός μειώνεται.
Ο καθηγητής Tom Sanders, από το King’s College του Λονδίνου, δήλωσε: “Είναι ενδιαφέρον ότι βρήκαν πολύ μικρές διαφορές στη συνολική κατανάλωση ενέργειας μεταξύ της πρώιμης ενήλικης ζωής και της μέσης ηλικίας -μια εποχή κατά την οποία οι περισσότεροι ενήλικες στις ανεπτυγμένες χώρες παίρνουν βάρος. Αυτά τα ευρήματα υποστηρίζουν την άποψη ότι η επιδημία της παχυσαρκίας τροφοδοτείται από την υπερβολική πρόσληψη ενέργειας από τρόφιμα και όχι από τη μείωση της ενεργειακής δαπάνης”.
