Του Peter Kinderman, Professor of Clinical Psychology, University of Liverpool. Πηγή: The Conversation.
Οι εθισμένοι στον καφέ το λένε εδώ και χρόνια και ένα πείραμα σε ποντίκια διαπίστωσε ότι η καφεΐνη πράγματι βοηθάει κάποιον να παραμένει ψύχραιμος σε στρεσογόνες καταστάσεις. Επίσης η μελέτη έχει εντοπίσει τις νευροχημικές οδούς που εμπλέκονται στη διαδικασία. Οι ερευνητές μάλιστα προτείνουν ότι η μελέτη μπορεί μια μέρα να οδηγήσει σε ιατρικές θεραπείες για ασθένειες που σχετίζονται με το στρες στους ανθρώπους.
Όμως, ενώ η ίδια η έρευνα είναι σημαντική, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το άγχος είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση στα γεγονότα. Το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμαστε είναι ένα άλλο ψυχιατρικό φάρμακο που αγνοεί τη ρίζα του προβλήματος.
Προηγούμενη έρευνα έχει δείξει μια σειρά από θετικές επιδράσεις της καφεΐνης, για παράδειγμα στην πρόληψη της κατάθλιψης. Αυτή η μελέτη είναι η πρώτη που αποκάλυψε τις νευροχημικές οδούς που επιτρέπουν στην καφεΐνη να αποτρέψει ορισμένες από τις αρνητικές επιπτώσεις του στρες στον εγκέφαλο.
Η καφεΐνη είναι γνωστό ότι αναστέλλει τους υποδοχείς στον εγκέφαλο για τη χημική ουσία αδενοσίνη. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αυτοί οι υποδοχείς ελέγχουν επίσης τις αρνητικές επιπτώσεις του χρόνιου στρες και ότι η συμπεριφορά που προκαλείται από το στρες μπορεί να αντιστραφεί μπλοκάροντας αυτούς τους υποδοχείς.
Τα αποτελέσματα είναι σημαντικά, καθώς γνωρίζουμε πράγματι ότι το χρόνιο στρες επηρεάζει πολύ άσχημα τους ανθρώπους. Στα ποντίκια, οι δυσάρεστες αγχωτικές καταστάσεις σε αυτό το πείραμα περιελάμβαναν υγρά κλινοσκεπάσματα, κοινή χρήση χώρου διαβίωσης με άλλα, στέρηση τροφής και νερού, κρύα μπάνια και κλουβιά με κλίση 45°. Και αυτά τα καημένα ποντίκια έδειξαν χωρίς έκπληξη τις συμπεριφορικές και νευρολογικές συνέπειες αυτού του στρες.
Στους ανθρώπους, το χρόνιο στρες μπορεί επίσης να έχει καταστροφικές συνέπειες. Για παράδειγμα, οι συνάδελφοί μου έδειξαν ότι η οικονομική κρίση μεταξύ 2008 και 2010 μπορεί να κατηγορηθεί ότι 1.000 άνθρωποι στο Ηνωμένο Βασίλειο αυτοκτόνησαν. Πρέπει οπωσδήποτε να καταλάβουμε πώς μας επηρεάζει το άγχος. Και σίγουρα πρέπει να βρούμε τρόπους για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους (και τα ποντίκια) που πλήττονται από το στρες.
Αλλά έχω μια ενοχλητική ανησυχία. H μελέτη προτείνει ότι ένα φάρμακο που μπλοκάρει αυτόν τον συγκεκριμένο υποδοχέα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία ασθενειών που προέρχονται από χρόνιο στρες, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος. Αυτό είναι που αμφισβητώ. Αν και δεν αμφιβάλλω ότι η μελέτη αποκάλυψε κάτι συναρπαστικό για το πώς ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στο χρόνιο στρες, είναι λίγο λιγότερο σίγουρο ότι η έρευνα μας λέει οτιδήποτε για «διαταραχές». Τα ποντίκια φαινόταν να ανταποκρίνονται φυσιολογικά σε μια αγχωτική κατάσταση. Θα ήταν ατυχές να επεκταθεί αυτή η κατανόηση για να συμπεράνουμε ότι μια τέτοια απόκριση είναι σημάδι ανωμαλίας, ειδικά στους ανθρώπους.
Τα αγχωτικά γεγονότα μας προκαλούν άγχος, συναισθηματικά και σωματικά, έχουν αρνητικές γνωστικές, συναισθηματικές, σωματικές και συμπεριφορικές συνέπειες. Δεδομένου ότι επεξεργαζόμαστε πληροφορίες στον εγκέφαλο χρησιμοποιώντας νευροδιαβιβαστές, είναι προφανές ότι θα υπάρχει μια νευρολογική οδός ή μονοπάτι πίσω από τη συμπεριφορά που προκαλείται από το στρες. Είναι υπέροχο να γνωρίζουμε περισσότερα για αυτό το μονοπάτι –και ίσως αυτό θα μας βοηθήσει να γίνουμε πιο ανθεκτικοί ή να ανακάμψουμε πιο γρήγορα από αγχωτικά γεγονότα της ζωής.
Μια αναλογία μπορεί να βοηθήσει. Εάν ένας οδηγός στρίβει και τρακάρει ένα αυτοκίνητο, συνήθως δεν θεωρούμε το τιμόνι ως την «αιτία» της σύγκρουσης. Mπορούμε να φανταστούμε ένα σενάριο όπου μπορεί να φταίει ένα σφάλμα στο τιμόνι αλλά τέτοια σενάρια είναι εξαιρετικά σπάνια. Ουσιαστικά, ο τροχός είναι μέρος ενός μηχανισμού όπου η αιτία (η στροφή του οδηγού) μεταφράζεται σε σύγκρουση.
Είναι φανταστικό που έγινε αυτή η έρευνα. Είναι πραγματικά σημαντικό -και δυνητικά χρήσιμο. Αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αυτά τα μοριακά μονοπάτια είναι η «αιτία» της ψυχολογικής δυσφορίας. Είναι πιθανώς καλύτερο να τα θεωρούμε ότι επιτρέπουν τις κανονικές ανθρώπινες αποκρίσεις μας και όχι ότι τις προκαλούν. Αυτό είναι σημαντικό. Η ατυχής τάση να χαρακτηρίζουμε τα ανεπιθύμητα συναισθήματα ως «συμπτώματα» μιας «ασθένειας» μπορεί κάλλιστα να μας κάνει να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους με λιγότερη ενσυναίσθηση από ό,τι θα έπρεπε, να αγνοούμε τις βασικές αιτίες της αγωνίας και να στραφούμε σε ακατάλληλες ιατρικές θεραπείες. Είμαι υπέρ της κατανόησης του τρόπου λειτουργίας του εγκεφάλου μας. Είμαι λίγο λιγότερο πρόθυμος να μπερδεύω τους μηχανισμούς με τις αιτίες.
