Των Priya Bhide και Nelima Hossain, The Conversation.
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο πλακούντας αποτελεί τη ζωτική γραμμή μεταξύ μητέρας και μωρού. Παρέχει στο έμβρυο οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά, απομακρύνει τα απόβλητα και λειτουργεί ως ασπίδα έναντι επιβλαβών ουσιών. Αλλά δεν αποτελεί αδιαπέραστο φράγμα.
Μια συστηματική ανασκόπηση του 2023 διαπίστωσε ότι τα μικροπλαστικά (μικροσκοπικά σωματίδια πλαστικού μεγέθους μικρότερου από πέντε χιλιοστά) ενδέχεται να είναι σε θέση να περάσουν από την κυκλοφορία του αίματος της μητέρας στο έμβρυο. Εάν επιβεβαιωθεί, αυτό θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για την ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και για τη μακροπρόθεσμη υγεία των μελλοντικών γενεών.
Τα πλαστικά απόβλητα δεν εξαφανίζονται απλώς. Με την πάροδο του χρόνου, το ηλιακό φως, οι περιβαλλοντικές συνθήκες και η μηχανική φθορά τα διασπούν σε όλο και μικρότερα θραύσματα. Aπό μεγάλα κομμάτια γνωστά ως μακροπλαστικά, σε μεσοπλαστικά, σε μικροπλαστικά και τελικά σε νανοπλαστικά: σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 100 νανόμετρα, αρκετά μικρά ώστε να μετρηθούν στην κλίμακα των μορίων.
Αυτά τα σωματίδια προέρχονται από την αποικοδόμηση καθημερινών αντικειμένων: πολυαιθυλένιο από πλαστικές σακούλες και μπουκάλια, πολυπροπυλένιο από δοχεία τροφίμων και καλαμάκια, πολυστυρένιο από ποτήρια και συσκευασίες, τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (PET) από μπουκάλια ποτών και πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC) από σωλήνες, παιχνίδια και ρούχα.
Μια ανασκόπηση του 2025 που εξέτασε έρευνα σε ζώα, κύτταρα που καλλιεργήθηκαν σε εργαστήριο και δείγματα ανθρώπινων ιστών διαπίστωσε ότι τόσο τα μικροπλαστικά όσο και τα νανοπλαστικά μπορούν να διαπεράσουν τον φραγμό του πλακούντα. Μόλις εισέλθουν στο εσωτερικό τους, μπορεί να διαταράξουν την ευαίσθητη λειτουργία της εμβρυοπλακουντιακής μονάδας -του συνδυασμένου συστήματος πλακούντα και εμβρύου- με διάφορους τρόπους.
Μελέτες υποδηλώνουν ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να μπλοκάρουν ή να επηρεάσουν τις φυσιολογικές οδούς που χρησιμοποιούν τα κύτταρα για να επικοινωνήσουν, να προκαλέσουν προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο (απόπτωση) και να προκαλέσουν οξειδωτικό στρες -μια μορφή κυτταρικής βλάβης που συμβαίνει όταν επιβλαβή μόρια που περιέχουν οξυγόνο συσσωρεύονται ταχύτερα από ό,τι μπορεί να τα εξουδετερώσει το σώμα. Ορισμένα πλαστικά μπορεί επίσης να διαταράξουν το ενδοκρινικό σύστημα, το οποίο ελέγχει την απελευθέρωση ορμονών που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και την εξέλιξη.
Η δυνατότητα διέλευσης του φραγμού του πλακούντα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, επειδή αυτό το φράγμα λειτουργεί κανονικά ως ένα εξαιρετικά επιλεκτικό φίλτρο, προστατεύοντας το αναπτυσσόμενο έμβρυο από πολλές επιβλαβείς ουσίες, επιτρέποντας παράλληλα τη διέλευση βασικών θρεπτικών συστατικών και οξυγόνου. Εάν τα πλαστικά παρακάμψουν αυτές τις άμυνες, θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον σχηματισμό οργάνων και τη μακροπρόθεσμη υγεία κατά τη διάρκεια ενός από τα πιο ευάλωτα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης.
Ο ακριβής τρόπος με τον οποίο αυτά τα σωματίδια διαπερνούν τον πλακούντα δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητός. Παράγοντες όπως το μέγεθος των σωματιδίων, το βάρος και το επιφανειακό φορτίο -το μικροσκοπικό ηλεκτρικό φορτίο που φέρει ένα σωματίδιο- φαίνεται να παίζουν ρόλο, όπως και το βιολογικό περιβάλλον μέσα στο οποίο κινούνται.
Πειράματα που χρησιμοποιούν ανθρώπινα μοντέλα πλακούντα διαπίστωσαν ότι μεγαλύτερα σωματίδια πολυστυρενίου (50-500 νανόμετρα) δεν έβλαψαν τα κύτταρα του πλακούντα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, φάνηκαν ακόμη και να βελτιώνουν την επιβίωσή τους. Αντίθετα, πολύ μικρότερα σωματίδια (20-40 νανόμετρα) προκάλεσαν τον θάνατο ορισμένων κυττάρων και επιβράδυναν την ανάπτυξη άλλων.
Μελέτες σε ζώα δείχνουν ανάμεικτα αποτελέσματα. Σε ορισμένα πειράματα, τα περισσότερα νανοπλαστικά παρέμειναν στον πλακούντα, με μόνο μια μικρή ποσότητα να φτάνει στο έμβρυο. Σε μελέτες που χρησιμοποίησαν ανθρώπινους πλακούντες στο εργαστήριο, τα μεγαλύτερα σωματίδια συνήθως παγιδεύτηκαν, ενώ τα μικρότερα μπορούσαν να περάσουν σε περιορισμένες ποσότητες.
Άλλες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα νανοπλαστικά μπορούν να ταξιδέψουν σε εμβρυϊκά όργανα, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, των πνευμόνων, του ήπατος, των νεφρών και της καρδιάς. Ακόμα και όταν αυτά τα όργανα φαίνονταν φυσιολογικά στο μικροσκόπιο, οι ερευνητές μερικές φορές βρήκαν μικρότερους πλακούντες και χαμηλότερα βάρη γέννησης -αλλαγές που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία ενός μωρού. Συνολικά, αυτά υποδηλώνουν ότι δεν είναι όλα τα νανοπλαστικά επικίνδυνα, αλλά ορισμένα μεγέθη και τύποι μπορεί να ενέχουν πραγματικούς κινδύνους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Η ανάπτυξη του εμβρύου είναι μια λεπτώς συντονισμένη διαδικασία, με την ανάπτυξη των κυττάρων, την κίνηση και τον θάνατο να ρυθμίζονται αυστηρά. Αυτό το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο σε περιβαλλοντικές «προσβολές» κατά τη διάρκεια κρίσιμων σταδίων ανάπτυξης. Σύμφωνα με τη θεωρία επαναπρογραμματισμού του εμβρύου του Barker, γνωστή και ως υπόθεση της «αναπτυξιακής προέλευσης της υγείας και της ασθένειας», οι συνθήκες στη μήτρα μπορούν να «προγραμματίσουν» τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται τα όργανα, οι ιστοί και ο μεταβολισμός ενός μωρού.
Οι επιβλαβείς εκθέσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως η κακή διατροφή, οι τοξίνες, το στρες ή οι ρύποι όπως τα μικροπλαστικά, μπορούν να αλλάξουν μόνιμα τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται και λειτουργούν τα όργανα. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να μην προκαλέσουν ασθένεια άμεσα, αλλά μπορούν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο χρόνιων παθήσεων όπως ο διαβήτης, η υψηλή αρτηριακή πίεση και οι καρδιακές παθήσεις αργότερα στη ζωή.
Για παράδειγμα, εάν ο πλακούντας έχει υποστεί βλάβη ή η παροχή θρεπτικών συστατικών είναι περιορισμένη, το έμβρυο μπορεί να προσαρμοστεί δίνοντας προτεραιότητα στη ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο εις βάρος άλλων οργάνων. Ενώ αυτό μπορεί να βοηθήσει στην επιβίωση βραχυπρόθεσμα, μπορεί να οδηγήσει σε μικρότερους νεφρούς ή αλλαγές στη δομή των αιμοφόρων αγγείων, οι οποίες έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία.
Τα μικροπλαστικά που καταναλώνονται μέσω της τροφής ή του νερού μπορεί επίσης να διαταράξουν την ευαίσθητη ισορροπία των μικροβίων του εντέρου, να βλάψουν το εντερικό βλεννογόνο, να επηρεάσουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και να αλλάξουν τον τρόπο επεξεργασίας των λιπών και των πρωτεϊνών.
Εργαστηριακά πειράματα δείχνουν ότι τα νανοσωματίδια πολυστυρενίου μπορούν να εισέλθουν στα έμβρυα, να συσσωρευτούν σε πολλά όργανα και να προκαλέσουν επιπτώσεις όπως επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού και μειωμένη δραστηριότητα, ακόμη και σε πολύ χαμηλές δόσεις. Όταν εισπνέονται από τη μητέρα, αυτά τα σωματίδια μπορούν να ταξιδέψουν στον πλακούντα και στον εγκέφαλο και την καρδιά του εμβρύου.
Υπάρχει επίσης ανησυχία για πιθανές επιπτώσεις στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να συσσωρευτούν σε περιοχές ζωτικής σημασίας για τη μάθηση, τη μνήμη και τη συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της παρεγκεφαλίδας, του ιππόκαμπου και του προμετωπιαίου φλοιού. Μόλις βρεθούν εκεί, μπορούν να προκαλέσουν οξειδωτική βλάβη, να αλλάξουν τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών (των χημικών αγγελιοφόρων του εγκεφάλου) και να απενεργοποιήσουν ορισμένα γονίδια που απαιτούνται για την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Στα ζώα, η προγεννητική έκθεση σε μικροπλαστικά έχει συνδεθεί με αγχώδη συμπεριφορά, μειωμένη μάθηση, ανώμαλα πρότυπα ανάπτυξης νευρικών κυττάρων, λεπτότερο εγκεφαλικό ιστό και διαταραγμένες συνδέσεις μεταξύ νευρώνων.
Κενά στη γνώση
Παρά αυτά τα ανησυχητικά σημάδια, υπάρχουν ακόμα πολλά που δεν γνωρίζουμε. Η έρευνα σε αυτόν τον τομέα παρεμποδίζεται από το γεγονός ότι οι περισσότερες μελέτες γίνονται σε ζώα ή σε ελεγχόμενα εργαστηριακά περιβάλλοντα, με λίγα άμεσα στοιχεία από έγκυες γυναίκες. Δεν κατανοούμε ακόμη πλήρως πώς τα μικροπλαστικά ταξιδεύουν στο σώμα, πόσα μπορούν να συσσωρευτούν στον πλακούντα και το έμβρυο ή πόσο εύκολα μπορούν να απομακρυνθούν.
Αυτό που είναι σαφές είναι ότι απαιτείται επειγόντως περαιτέρω έρευνα. Η κατανόηση του εάν τα μικροπλαστικά αποτελούν πραγματική απειλή για την αναπαραγωγική υγεία και την ανάπτυξη του εμβρύου θα μπορούσε να βοηθήσει στη διαμόρφωση πολιτικών σχετικά με την παραγωγή, την κατανάλωση και την απόρριψη πλαστικών -και να ενημερώσει τις συμβουλές που δίνονται στις γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
