Σε μια εποχή που οι γυναίκες προορίζονταν για τις υποχρεώσεις της οικογενειακής εστίας, η ίδρυση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας το 1836 ήρθε να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην εκπαίδευση τού νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Την έλλειψη σχολείων θηλέων. Έκτοτε, τα πράγματα εξελίχθηκαν κατά πολύ. Αρσάκεια σχολεία -γιατί περί αυτών πρόκειται- έχουν δημιουργηθεί σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, το πρώτο Αρσάκειο εκτός συνόρων(Αλβανία) είναι γεγονός εδώ και χρόνια, ενώ στις αίθουσές τους, όπου από το 1982 δεν φοιτούν μόνο κορίτσια, οι μαθητές έχουν να διαλέξουν μεταξύ πολλών δραστηριοτήτων, που ξεπερνούν τον βασικό σχολικό κορμό των μαθημάτων. Κάθε χρόνο με καμάρι ανακοινώνεται η μεγάλη επιτυχία των αρσακειοπαίδων στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Κι όμως τα Αρσάκεια έχουν οικονομικά προβλήματα, που χρεώνονται στη δύσκολη διεθνή συγκυρία.
Με αφορμή τη συναυλία του Διονύση Σαββόπουλου στις 25 Σεπτεμβρίου 2011 στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, τα έσοδα της οποίας προορίζονται για το Ταμείο Υποτροφιών της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (ΦΕ), το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τον εδώ και 25 χρόνια πρόεδρό της, γλωσσολόγο, φιλόλογο και πρώην πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιο Μπαμπινιώτη, έναν εκ των πολλών σημαντικών ανθρώπων που έχουν σημαδέψει την ιστορία του ιδρύματος.
Ξεκινήσαμε από τα δύσκολα. Πόσο η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τα Αρσάκεια; Ο πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής εξηγεί: «Οπωσδήποτε τα έχει επηρεάσει. Στα σχολεία αυτά δεν έρχονται οικογένειες πλουσίων, αλλά άνθρωποι μέσης οικονομικής δυνατότητας, που μπορεί κάποια στιγμή να δυσκολευτούν να καλύψουν τα έστω και μειωμένα δίδακτρα. Γι’ αυτό κάνουμε μια εκστρατεία με το ταμείο υποτροφιών της ΦΕ, με χορηγούς και εκδηλώσεις, όπως η συναυλία με τον Διονύση Σαββόπουλο, ώστε να συγκεντρωθούν χρήματα και να δοθούν με τη μορφή υποτροφιών στις οικογένειες των παιδιών που έχουν ανάγκη».
Αποτέλεσμα της κρίσης είναι και το ‘πάγωμα’ των σχεδίων να ιδρυθούν Αρσάκεια στη Θράκη και στην Κύπρο. «Η σημερινή δύσκολη κατάσταση μας έχει αναγκάσει να αναστείλουμε αυτή τη δραστηριότητα γιατί χρειάζονται πόρους, τους οποίους δεν έχουμε. Οι πόροι μας, που ήταν από ενοίκια, μετοχές κλπ., έχουν μειωθεί πάρα πολύ. Δεν έχουμε την άνεση που είχαμε. Ό,τι κάναμε ήταν εκ του περισσεύματος. Είχαμε τη δυνατότητα να διαθέσουμε κάποια ποσά. Τώρα δεν μπορούμε», διευκρινίζει.
Έναν χρόνο πριν τη δημιουργία πανεπιστημίου στην Ελλάδα, η ΦΕ ήταν αποτέλεσμα μιας πολύ ευτυχούς συγκυρίας: της συνάντησης μερικών,από τους πιο σπουδαίους, Ελλήνων της εποχής. Ο Μακρυγιάννης, ο Κολοκοτρώνης και άλλοι αγωνιστές της Επανάστασης είχαν τη σύλληψη να μορφωθεί η Ελληνίδα. Ο πρώτος που την οραματίστηκε ήταν ο σπουδαίος εκπαιδευτικός και παιδαγωγός Ιωάννης Κοκκώνης, όραμα που ενστερνίστηκαν επίσης ο μεγάλος διδάσκαλος του γένους Γεώργιος Γεννάδιος και ο Μισαήλ Αποστολίδης, δεύτερος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πρώτος τακτικός καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ακολούθησαν δεκάδες επιφανείς προσωπικότητες του πνεύματος, της πολιτικής, της οικονομίας και της διπλωματίας, που έγιναν ιδρυτικά στελέχη της.
Και πολλοί ακόμα. Τρεις από τους πρώτους πρόεδρους του Διοικητικού Συμβουλίου της ΦΕ, ο Γεώργιος Κουντουριώτης, ο Ανδρέας Μεταξάς και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, είχαν διατελέσει πρόεδροι της κυβέρνησης. Το 1850 ο ηπειρώτης γιατρός, λόγιος και πολιτικός Απόστολος Αρσάκης έγινε μέγας ευεργέτης της Εταιρείας, προσφέροντας σημαντική δωρεά για την αποπεράτωση του κεντρικού κτιρίου της στο κέντρο της Αθήνας. Στη συνέχεια, ήρθε η δωρεά του ζεύγους Μιχαήλ και Ελένης Τοσίτσα. Προς τιμήν τους τα σχολεία ονομάζονται Αρσάκεια – Τοσίτσεια.
«Υπάρχει μια μεγάλη ιστορία στην Εταιρεία, όρος που δεν μου αρέσει να χρησιμοποιώ γιατί παραπέμπει σε εμπορικές έννοιες. Από αυτόν τον εκπαιδευτικό οργανισμό έχουν περάσει χιλιάδες σημαντικοί άνθρωποι, εκπαιδευτικοί, μαθήτριες και μαθητές», τονίζει με έμφαση ο πρόεδρος της ΦΕ. Από τα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα, σχολεία της ΦΕ ιδρύονται στην Αθήνα, αλλά και σε περιοχές, όπως η Καλαμάτα και η Κέρκυρα. «Τα Αρσάκεια είχαν εκπαιδευτική αποστολή και σε έναν βαθμό καθόρισαν την ιστορία της εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Οι πρώτες Ελληνίδες δασκάλες προήλθαν από τα σχολεία αυτά», αναφέρει ο κ. Μπαμπινιώτης, εξηγώντας ότι αρχικά οι κοπέλες που τέλειωναν το Γυμνάσιο του Αρσακείου (σημερινό Λύκειο) και στη συνέχεια οι απόφοιτες των Παιδαγωγικών Ακαδημιών του ιδρύματος, που λειτουργούσαν στην Αθήνα και την Πάτρα, είχαν τη δυνατότητα να διδάξουν στη δημόσια εκπαίδευση. «Ήταν οι πρώτες συγκροτημένες δασκάλες, διότι η ΦΕ έστελνε ανθρώπους στο εξωτερικό, οι οποίοι κατά την επιστροφή τους έφερναν ό,τι καινούργιο υπήρχε στη Δύση σχετικά με την εκπαίδευση. Αυτές οι νέες ιδέες ‘περνούσαν’ μέσα από τις Παιδαγωγικές Ακαδημίες και τα Αρσάκεια, τα οποία αποκτούσαν με αυτόν τον τρόπο έναν πειραματικό και πρωτοποριακό χαρακτήρα. Αυτές οι νέες κοπέλες συχνά πήγαιναν ακόμα και σε κατεχόμενα μέρη για να διδάξουν την ελληνική παιδεία της εποχής», συμπληρώνει.
Πόσο δύσκολο ήταν για εκείνες τις γυναίκες να φοιτήσουν στα Αρσάκεια, τόσο από οικονομική όσο και από κοινωνική άποψη; «Βεβαίως υπήρχε το κοινωνικό πρόβλημα, που όμως ξεπεράστηκε σιγά-σιγά. Τα Αρσάκεια ξεκίνησαν χωρίς δίδακτρα, καθώς οι εταίροι των Αρσακείων, οι ιδρυτές τους δηλαδή, ήταν άνθρωποι με οικονομική ευχέρεια οι οποίοι πρόσφεραν χρήματα για τη λειτουργία τους. Με τον καιρό όμως το σχολείο μεγάλωνε και οι μαθήτριες πλήθαιναν. Έτσι, σιγά-σιγά ξεκίνησαν τα δίδακτρα, τα οποία ήταν -και παραμένουν- μειωμένα, καθώς υπάρχουν οι πόροι της ΦΕ από την περιουσία της. Εξάλλου, για πολλά χρόνια τα Αρσάκεια είχαν εσωτερικές μαθήτριες, που έμεναν στα οικοτροφεία των σχολών», μας εξηγεί.
Η πρωτοποριακή εκπαίδευση, η παιδεία με την ευρεία έννοια, αποτελεί μόνιμη μέριμνα της ΦΕ. Γι’ αυτό και στα πεπραγμένα της συμπεριλαμβάνονται πλήθος δραστηριοτήτων, που έχουν γίνει πλέον θεσμοί. Όπως οι Πανελλήνιοι Αγώνες Μαθητικού Θεάτρου και Ρητορικής Τέχνης, η Στοά του Βιβλίου και το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο. «Οι δραστηριότητές μας θέλουμε να έχουν παιδευτικό χαρακτήρα και όχι με τη στενή έννοια σχολικό. Βέβαια όλα μέσα σ’ ένα πνεύμα προωθήσεως της παιδείας. Για παράδειγμα, ιδρύσαμε τη Στοά του Βιβλίου με το σκεπτικό να δημιουργηθεί ένας χώρος όπου θα συγκεντρωθούν όλοι οι έλληνες εκδότες. Μάλιστα, κάθε κατάστημα δεν το έπαιρνε ένας, αλλά περισσότεροι εκδότες, για να μπορούν να δείχνουν τη δουλειά τους. Το ίδιο και με το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο, το οποίο έχει μια ποιότητα διότι έχουν διδάξει και συνεχίζουν να διδάσκουν σ’ αυτό ένας μεγάλος αριθμός εκλεκτών πανεπιστημιακών, εναλλάξ φυσικά», μας απαντά.
Με επίκεντρο πάντα τη διάδοση της γνώσης, ο αριθμός των Αρσακείων αυξήθηκε στο πέρασμα των χρόνων. Πρόσφατα ιδρύθηκε ένα σχολείο στα Γιάννενα, περιοχή που έχει σχέση και με τους ηπειρώτες ευεργέτες των Αρσακείων, τον Αρσάκη και το ζεύγος Τοσίτσα. Το 1998 ιδρύθηκε το Αρσάκειο Ελληνοαλβανικό Κολέγιο Τιράνων. «Είναι ένα πρωτοποριακό δίγλωσσο σχολείο, όπου φοιτούν 500 παιδιά από την Αλβανία, τα οποία μαθαίνουν ελληνικά και τα μιλάνε περίπου όπως τα δικά μας παιδιά».
Η ιδέα για την ίδρυση του Αρσακείου Τιράνων ξεκίνησε από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια (τότε υπουργό Εξωτερικών) και τον ίδιο τον κ. Μπαμπινιώτη. «Ήταν μια ιδέα στην προσπάθεια να βγάλουμε προς τα έξω παιδεία. Ο τόπος που προσφερόταν λόγω εγγύτητας και επειδή υπήρχαν οι προϋποθέσεις ήταν η χώρα αυτή. Μάλιστα η φιλοδοξία μας ήταν να έχουμε Αρσάκεια Σχολεία σε όλες τις γειτονικές βαλκανικές χώρες. Όμως δεν είχαμε την καλύτερη στήριξη από την πολιτεία. Αν την είχαμε θα μπορούσε να υπάρχει από ένα Αρσάκειο στη Σόφια, στα Σκόπια, στο Βελιγράδι, στο Βουκουρέστι. Όχι επειδή θέλουμε να κάνουμε ‘διείσδυση’. Δεν είμαστε μια μεγάλη χώρα που προσπαθεί να διεισδύσει σε άλλες. Είμαστε ένας μικρός τόπος, ‘ο μικρός ο μέγας’ που λέει και ο Ελύτης, με μεγάλο πολιτισμό που μπορεί να διαμορφώσει πολιτιστικές γέφυρες. Έχουμε πολλά κοινά με αυτές τις χώρες κι επιπλέον έχουμε μια παράδοση ποιότητας στην παιδεία. Δεν είναι τυχαίο που έρχονται 500 παιδιά στο Αρσάκειο Τιράνων, ένα κατά κάποιο τρόπο είδος πειραματικού σχολείου που το συμβουλεύεται η πολιτεία εκεί».
Για τη συναυλία του Διονύση Σαββόπουλου, μια συνεργασία διόλου τυχαία, ο καθηγητής εξηγεί: «Ήταν μια επιλογή με παιδευτικό χαρακτήρα, πιο απαιτητική από τα συνηθισμένα. Ο Σαββόπουλος έχει δουλέψει με Αριστοφάνη, τους «Αχαρνής» και τον «Πλούτο», έχει μεταφράσει τα κομμάτια, τα οποία αποδίδει και οργανώνει. Συνεργάζεται επίσης με τη Σοφία Σπυράτου από το χοροθέατρο «Ροές», τα κουστούμια είναι του Αλέξη Κυριτσόπουλου, ενώ έχουμε και μια έκπληξη, τη συμμετοχή της χορωδίας των Αρσακείων. Θεωρώ πολύ σημαντικό για τα 200 αυτά παιδιά να συνεργαστούν με τον μεγάλο καλλιτέχνη, να παρακολουθήσουν το στήσιμο της παράστασης, που είναι μια ιεροτελεστία και απαιτεί πειθαρχεία. Για να αποδώσουν τα τραγούδια που θα τους δώσει ο Σαββόπουλος θα πρέπει να έχουν κάνει πρόβες, κίνηση. Αυτό για μεν το σχολείο είναι μια μορφή παιδείας αλλά και γενικότερα για τους ανθρώπους που θα έρθουν να το παρακολουθήσουν είναι μια εκδήλωση που έχει ένα περιεχόμενο. Ο Σαββόπουλος είναι ένας προικισμένος καλλιτέχνης, με δημιουργικό χαρακτήρα και πολύ αγαπητός στα παιδιά», καταλήγει.
