Εμμηνόπαυση είναι η οριστική διακοπή της περιόδου και άρα της γονιμότητας. Όταν μια γυναίκα έχει διανύσει κάποιους μήνες χωρίς περίοδο, θεωρείται ότι έχει «περάσει» στην εμμηνόπαυση. Αιτία είναι η παύση της λειτουργίας των ωοθηκών οι οποίες δεν παράγουν πλέον οιστρογόνα.
Πριν σταματήσει οριστικά η περίοδος υπάρχει το λεγόμενο διάστημα της περιεμμηνόπαυσης όπου εμφανίζονται διαταραχές στην συχνότητα εμφάνισης της εμμήνου ρύσεως. Στην αρχή είναι πιθανό να εμφανίζεται συχνομηνόρροια, δηλαδή ο κύκλος να μικρύνει σε διάρκεια (π.χ. να γίνει 24-25 μέρες αντί για 28 μέρες). Αργότερα εμφανίζονται μεγάλοι κύκλοι διάρκειας 3-4 μηνών και τελικά παρατηρείται οριστική διακοπή της περιόδου. Ο μέσος όρος ηλικίας εμφάνισης της εμμηνόπαυσης είναι τα 51 έτη στα βιομηχανικά κράτη με εύρος από τα 42 μέχρι τα 60 έτη.
Η περιεμμηνόπαυση
Υπό κανονικές συνθήκες, μια υγιής γυναίκα έχει περίοδο από την ηλικία περίπου των 12 χρόνων μέχρι, καμιά φορά, και την αρχή της έκτης δεκαετίας της ζωής. Ωστόσο, τα επίπεδα των οιστρογόνων αρχίζουν να πέφτουν πολύ πριν την εμμηνόπαυση. Στις αρχές της τέταρτης δεκαετίας της ζωής παρουσιάζεται ελάττωση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της γονιμότητας.
Στη συνέχεια, συνήθως γύρω στην ηλικία των 50 χρόνων, πολλές γυναίκες μπαίνουν στην κλιμακτήριο, μία περίοδο κατά την οποία η ελάττωση των ορμονών αρχίζει να δίνει φανερά συμπτώματα (η κλιμακτήριος είναι το διάστημα μεταξύ της μείωσης της αναπαραγωγικής ικανότητος μέχρι την εμμηνόπαυση και διαρκεί 2-4 χρόνια). Το δέρμα γίνεται πιο ξερό, τα μαλλιά σπάνε πιο εύκολα, οι τρίχες στην ήβη και στις μασχάλες γίνονται πιο αραιές, το ενδιαφέρον για σεξ μειώνεται και παρουσιάζονται διακυμάνσεις της ψυχολογικής διάθεσης όπως συμβαίνει στην εφηβεία.
Οι γυναίκες που εξακολουθούν να έχουν περίοδο στην πέμπτη και στην έκτη δεκαετία της ζωής τους παρουσιάζουν νυχτερινές εφιδρώσεις, ακραία νευρικότητα, δυσκολία στον έλεγχο της κύστης τους (ακράτεια) που είναι αποτέλεσμα της απώλειας του τόνου της μήτρας. Περιγράφουν επίσης τις περιόδους τους σαν βαριές, με μεγάλη ροή που διαρκούν από 10 μέρες μέχρι έξι εβδομάδες.
Καθώς τα επίπεδα των οιστρογόνων πέφτουν κάνουν τον υποθάλαμο που βρίσκεται στον εγκέφαλο να στέλνει συνεχώς σήματα για να παρακινήσει τις ωοθήκες να παράγουν οιστρογόνα. Οι ωοθήκες όμως περιέχουν γηρασμένα ωάρια τα οποία αντιδρούν μάλλον αλλοπρόσαλλα σ’ αυτά τα σήματα του υποθαλάμου. Αυτές οι αλλοπρόσαλλες αντιδράσεις έχουν σαν αποτέλεσμα να αυξομειώνονται τα επίπεδα των ορμονών. Μπορούν οι ορμόνες να ανέβουν και να πέσουν μέσα σε μία ημέρα, και αυτό μπορεί να «τρελάνει» μια γυναίκα. Η «τρέλα» αυτή δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των αυξομειούμενων οιστρογόνων είναι και αποτέλεσμα ανεπάρκειας της προγεστερόνης.
Συμπτώματα και επιπτώσεις
Πολλοί άνθρωποι συνδέουν την εμμηνόπαυση με πληθώρα ψυχολογικών προβλημάτων, ιδιαίτερα κατάθλιψης, απώλειας ενεργητικότητας και κρίσεις κλάματος. Η αντίληψη αυτή όμως οφείλεται εν μέρει στις αρνητικές εικόνες που υπάρχουν για τις ηλικιωμένες γυναίκες. Στην πραγματικότητα, ορισμένες γυναίκες νιώθουν ανανεωμένο κέφι μετά την εμμηνόπαυση και μια μεγάλη αίσθηση ευεξίας – τη μεγαλύτερη από οποιοδήποτε άλλο στάδιο της ζωής τους.
Τα βασικά συμπτώματα και οι επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης ειναι οι εξάψεις, η μειωμένη επιθυμία για σεξ και η οστεοπόρωση. Κοντά σ’ αυτά παρουσιάζονται και άλλα συμπτώματα όπως είναι η αύξηση του σωματικού βάρους, η ακράτεια ούρων και ο αυξημένος κίνδυνος για κολπίτιδα και ουρολοιμώξεις. Τέλος, η κύρια αιτία θανάτου μιας εμμηνοπαυσιακής γυναίκας είναι η καρδιαγγειακή νόσος (καρδιακή προσβολή, καρδιακή ανακοπή ή εγκεφαλικό).
Εξάψεις. Περίπου το 85% των γυναικών εμφανίζει εξάψεις, είτε στη διάρκεια της προεμμηνόπαυσης ή κατά την ίδια την εμμηνόπαυση.
Η φυσιολογία των εξάψεων δεν έχει κατανοηθεί απόλυτα αλλά φαίνεται ότι αρχίζει από τον υποθάλαμο, «το θερμοστάτη του σώματος», ως μια αντίδραση απέναντι στη μείωση των οιστρογόνων. Στη διάρκεια μιας έξαψης, μια γυναίκα νιώθει ένα έντονο αίσθημα θερμότητας, ειδικά στο κεφάλι και στο λαιμό, συχνά σε ολόκληρο το επάνω μέρος του σώματος. Μερικές φορές το πρόσωπο εμφανίζει πανάδες και είναι κόκκινο ως αποτέλεσμα διαστολής των αιμοφόρων αγγείων στην επιφάνεια του δέρματος. Σε μερικές περιπτώσεις οι εξάψεις συνοδεύονται από αναστατώσεις των συνηθειών ύπνου και νυχτερινές εφιδρώσεις.
Οι εξάψεις συνήθως διαρκούν για λίγα μόνο λεπτά, αλλά μπορεί να συνεχιστούν μέχρι 1 ώρα. Μια τυπική έξαψη διαρκεί περίπου 2 – 3 λεπτά. Η θερμοκρασία του δέρματος ανεβαίνει ξαφνικά 7-8 βαθμούς και επανέρχεται στο φυσιολογικό συνήθως μέσα σε 30 λεπτά. Το σώμα για να δροσιστεί θα παράγει ιδρώτα. Ο ζεστός καιρός, το ζεστό φαγητό ή το ποτό, το στρες και άλλες πηγές θερμότητας μπορούν να προκαλέσουν εξάψεις χωρίς προειδοποίηση.
Αποφύγετε τα ζεστά μέρη όπου αυτό είναι δυνατό. Μην κάνετε ηλιοθεραπεία. Αποφύγετε τις ζεστές και πικάντικες τροφές. Προσπαθήστε να κρατήσετε τη νυχτερινή θερμοκρασία στην κρεβατοκάμαρά σας κάτω από τους 20 βαθμούς Κελσίου.
Μία στις τέσσερις γυναίκες βρίσκουν τις εξάψεις τόσο ενοχλητικές που θα αναζητήσουν θεραπεία με οιστρογόνα και πολλές από αυτές θα βρουν ανακούφιση. Πάντως , είτε αντιμετωπιστούν θεραπευτικά οι εξάψεις είτε όχι, θα σταματήσουν όταν το σώμα εισέλθει στα μετά την εμμηνόπαυση επίπεδα οιστρογόνων.
Μειωμένη επιθυμία για σεξ. Μια από τις βασικές επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης είναι η ατροφία του αναπαραγωγικού συστήματος.
Τα οιστρογόνα που παράγονται από τις ωοθήκες διατηρούν τη μήτρα, τον κόλπο και τη βάση της ουροδόχου κύστης υγρές και μαλακές. Όταν τα οιστρογόνα πέφτουν, τα όργανα αυτά αρχίζουν να συρρικνώνονται και τα τοιχώματα του κόλπου λεπταίνουν. Γενικά, η ροή του αίματος στην περιοχή ελαττώνεται όπως και η ύγρανση της. Οι γυναίκες μπορεί να έχουν δυσκολία στο να ελέγχουν την ουροδόχο κύστη τους κάτω από συνθήκες στρες. Γίνονται πιο επιρρεπείς στο να υποφέρουν από φαγούρα και ξηρότητα του κόλπου και μερικές φορές από πόνο στη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής ή μετά απ’ αυτή.
Σαν αποτέλεσμα, μερικές γυναίκες ενδιαφέρονται λιγότερο για το σεξ. Άλλες πάλι μπορεί να αισθανθούν μια απώλεια της επιθυμίας για σεξ έστω και χωρίς αυτά τα συμπτώματα. Αν και λίγες γυναίκες εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα με την κολπική ξηρότητα και την εκλέπτυνση αμέσως μετά την εμμηνόπαυση, τα συμπτώματα αυτά θα εμφανιστούν με το πέρασμα του χρόνου. Μερικοί γιατροί υπολογίζουν ότι τουλάχιστον οι μισές από τις γυναίκες μεγαλύτερες των 60 χρονών έχουν κάποιο βαθμό κολπικής ξηρότητας.
Η ξηρότητα του κόλπου θεραπεύεται με συστηματική ορμονική θεραπεία. Όταν μια γυναίκα δεν επιθυμεί να λάβει ορμονική θεραπεία, μπορεί να χρησιμοποιήσει τοπικά στον κόλπο οιστρογονούχο αλοιφή. Επίσης υπάρχουν ειδικές μη ορμονικές αλοιφές εφύγρανσης, που μπορούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της ξηρότητας του κόλπου. Πρέπει να ξέρετε ότι η συχνή σεξουαλική επαφή βοηθάει να κρατηθεί κόλπος υγρός.
Οστεοπόρωση. Αυτή η ασθένεια των οστών είναι μία κοινή αντίδραση στην εμμηνόπαυση. Μέχρι και τα μέσα της τέταρτης δεκαετίας της ζωής η μάζα των οστών συνεχίζει να αυξάνεται. Δηλαδή τα σώματα μας χρησιμοποιούν μεταλλικά στοιχεία, ειδικά ασβέστιο, για να ενισχύσουν, διευρύνουν και ίσως να επιμηκύνουν τα οστά μας. Στην ηλικία των 40, όμως, τα μεταλλικά στοιχεία αρχίζουν να φεύγουν από τα οστά κάνοντας τα έτσι πιο εύθραυστα.
Η ακραία περίπτωση αυτής της κατάστασης είναι γνωστή σαν οστεοπόρωση διότι προκαλεί οστά με πόρους. Η έλλειψη οιστρογόνων επιταχύνει τον ρυθμό οστικής απώλειας κατά 0,5-2% κατ ́έτος. Τελικά, μια στις δύο γυναίκες σε όλο τον κόσμο θα προσβληθεί από οστεοπορωτικό κάταγμα.
Επειδή η οστεοπόρωση δεν προκαλεί συμπτώματα παρά μόνο σε προχωρημένο στάδιο, πρωταρχική σημασία έχει η πρόληψη. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται αρχίσει η κλιμακτήριος. Αν δεν έχετε κόψει το κάπνισμα σκεφτείτε σοβαρά την διακοπή του, κάτι που θα μειώσει τον κίνδυνο όχι μόνο της οστεοπόρωσης αλλά των καρδιαγγειακών νοσημάτων και πολλών καρκίνων.
Η σωματική άσκηση είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη για την πρόληψη της οστεοπόρωσης και συγχρόνως βελτιώνει το μυϊκό και το καρδιαγγειακό σύστημα. Μια μελέτη έδειξε ότι οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που γυμνάζονταν για 15-20 λεπτά καθημερινά και για διάστημα έξι μηνών αύξησαν την οστική πυκνότητας ισχίου, κατά 5%. Επίσης, μια διατροφή πλούσια σε σε ασβέστιο και βιταµίνη D βοηθά στην πρόληψη της οστεοπόρωσης.
Ακράτεια ούρων. Επειδή οι ιστοί του κόλπου και της ουρήθρας χάνουν την ελαστικότητά τους μπορεί να εμφανίζεται συχνά μια ξαφνική επιθυμία για ούρηση που προκαλεί μια αθέλητη απώλεια ούρων (επιτακτική ακράτεια) ή μια απώλεια ούρων την ώρα που βήχετε, γελάτε ή σηκώνετε αντικείμενα (στρεσογόνος ακράτεια).
Τέλος, κατά την εμμηνόπαυση αυξάνεται το βάρος του σώματος και παρουσιάζεται συσσώρευση του λίπους στα σπλάχνα της κοιλιάς. Το σπλαχνικό λίπος είναι πολύ περισσότερο επιβλαβές όσον αφορά τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα σε σχέση με το υποδόρειο λίπος (αυτό που βρίσκεται κάτω από το δέρμα). Η ισορροπηµένη διατροφή και η αποφυγή επεξεργασμένων υδατανθράκων θα σας βοηθήσει να διατηρήσετε χαμηλά το βάρος σας.
