Η καρδιά κτυπά μία φορά για κάθε ολοκλήρωση του καρδιακού κύκλου – παραλαβή αίματος από τις φλέβες, διοχέτευση προς τους πνεύμονες, παραλαβή από τους πνεύμονες και διοχέτευση στην αορτή. Ο καρδιακός κύκλος γίνεται αντιληπτός με τη μορφή των ήχων της καρδιάς αλλά και με το σφυγμό.
Όταν η καρδιά χτυπά και στέλνει αίμα στην αορτή, δημιουργείται ένα κύμα πίεσης που εξαπλώνεται στις αρτηρίες του σώματος κατά περίπου 6 μέτρα ανά δευτερόλεπτο και διαστέλλει τα αρτηριακά τοιχώματα (η πίεση αυτή ονομάζεται πίεση του αίματος).
Μπορείτε να ψηλαφίσετε το κύμα αυτό της πίεσης του αίματος με τη μορφή του σφυγμού σε σημεία όπου μια αρτηρία διέρχεται κοντά στο δέρμα – για παράδειγμα, στο σημείο όπου η κερκιδική αρτηρία περνά από τον καρπό. Ο σφυγμός που μετρά ο γιατρός δεν είναι το ίδιο πράγμα με τον χτύπο της καρδιάς αλλά σχετίζονται.
Όταν οι γιατροί μετρούν τον σφυγμό, υπολογίζουν τον παλμό της καρδιάς μετρώντας τον αριθμό των κυμάτων πίεσης ανά λεπτό. Αυτό τους πληροφορεί πόσους καρδιακούς κύκλους ολοκληρώνει η καρδιά σας σε ένα λεπτό. Ο σφυγμός αποτελεί ένδειξη της υγείας της καρδιάς σας.
Πόσο συχνά χτυπά η καρδιά;
Η καρδιά ενός υγιούς ενήλικα σε κατάσταση ανάπαυσης κτυπά 60-80 φορές το λεπτό. Ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται σημαντικά όταν δραστηριοποιείστε, είτε πρόκειται για περπάτημα, είτε για κηπουρική, ποδηλασία ή κάποιο άθλημα. Κατά τη διάρκεια εντατικής άσκησης, μπορεί να χτυπά ακόμα και 200 φορές το λεπτό. Η επιτάχυνση αυτή συμβαίνει διότι τα κύτταρα των ιστών του σώματος και ιδιαίτερα των μυών χρειάζονται άμεσα πολύ οξυγόνο και γλυκόζη ώστε να μπορέσουν να παραγάγουν ενέργεια. Επιπλέον, χρειάζονται αίμα για να απομακρύνει γρήγορα τα τοξικά παράγωγα του μεταβολισμού τους.
Η καρδιά χτυπά όταν συστέλλεται το μυϊκό της σύστημα;
Στην ουσία, ο καρδιακός κύκλος αποτελείται από τρία στάδια: Κατά το πρώτο στάδιο, που ονομάζεται διαστολή, οι μύες της καρδιάς χαλαρώνουν και το αίμα ρέει προς τους κόλπους και τις κοιλίες. Κατά το δεύτερο στάδιο, που ονομάζεται κολπική συστολή, οι μύες των δύο κόλπων συστέλλονται, διοχετεύοντας το υπόλοιπο κολπικό αίμα στις κοιλίες. Κατά το τρίτο στάδιο, που ονομάζεται κοιλιακή συστολή, οι βαλβίδες μεταξύ των κόλπων και των κοιλιών κλείνουν και οι μύες των δύο κοιλιών συστέλλονται, απομακρύνοντας το αίμα από την καρδιά.
Πώς ξεκινά ο χτύπος της καρδιάς;
Στην ουσία, υπάρχει ένα πολύπλοκο ηλεκτρικό σύστημα στην καρδιά που περιλαμβάνει έναν βηματοδότη (φλεβόκομβος) ο οποίος στέλνει ηλεκτρικά σήματα συγχρονισμένα με τον καρδιακό κύκλο. Τα σήματα μεταφέρονται μέσω ειδικών μυϊκών ινών οι οποίες λειτουργούν ως ηλεκτρικά καλώδια και «πυροδοτούν» το δεύτερο στάδιο του κύκλου, προκαλώντας τη συστολή των κολπικών μυών. Το πνευμονογαστρικό νεύρο μεταφέρει ώσεις από τον εγκέφαλο και ελέγχει τις αλλαγές του καρδιακού ρυθμού.
Ο βηματοδότης της καρδιάς, ο φλεβοκολπικός κόμβος, βρίσκεται εμφυτευμένος στο τοίχωμα του δεξιού κόλπου, κοντά στο σημείο όπου η άνω κοίλη φλέβα μεταφέρει το φλεβικό αίμα από το άνω μέρος του σώματος. Ο φλεβοκολπικός κόμβος περιλαμβάνει ειδικά καρδιακά κύτταρα που ξεκινούν το ηλεκτρικό κύμα το οποίο προκαλεί τη συστολή των καρδιακών μυών.
Πρώτα, προκαλεί συστολή των κολπικών μυών – το πρώτο στάδιο του χτύπου της καρδιάς. Μετά από μια απειροελάχιστη παύση, διεγείρει τον κολποκοιλιακό κόμβο, που βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά του δεξιού κόλπου, ώστε να ενισχύσει το ηλεκτρικό κύμα και να το στείλει κατά μήκος και των δύο πλευρών του τοιχώματος που χωρίζει τις δύο κοιλίες. Το κύμα εξαπλώνεται και συντονίζει τη συστολή των μυϊκών κυττάρων και στις δύο κοιλίες.
Τι προκαλεί τη συστολή των κοιλιών;
Τα σήματα του βηματοδότη φτάνουν σε έναν άλλον κόμβο που ονομάζεται κολποκοιλιακός κόμβος, στο μυϊκό τοίχωμα κοντά στο κάτω αριστερά μέρος του δεξιού κόλπου. Ο δεύτερος αυτός κόμβος στέλνει ένα κύμα ηλεκτρικών σημάτων μέσα από τα τοιχώματα και των δύο κοιλιών, προκαλώντας τη συστολή τους κατά το τρίτο στάδιο του καρδιακού κύκλου.
Πώς επηρεάζει η αδρεναλίνη τον καρδιακό ρυθμό;
Όταν αισθάνεστε φόβο, ενθουσιασμό, έντονα συναισθήματα ή θυμό, τα επινεφρίδια σας εκκρίνουν αδρεναλίνη και άλλες ορμόνες. Η ορμόνη αυτή έχει δρα άμεσα αυξάνοντας τους παλμούς της καρδιάς σας -με αποτέλεσμα να αισθάνεστε ότι η καρδιά σας χτυπά πολύ δυνατά-, έτσι ώστε να φτάνει περισσότερο αίμα στους μυς και στον εγκέφαλο σας και λιγότερο στο στομάχι και στο δέρμα σας. Αν υποστείτε καταπληξία (σοκ) ή χάσετε μεγάλη ποσότητα αίματος, η αδρεναλίνη θα αυξήσει την πίεση του αίματος σας.
Τι είναι η πίεση του αίματος;
Όταν η καρδιά στέλνει αίμα στην αορτή, παράγεται ένα κύμα πίεσης που εξαπλώνεται στις αρτηρίες, προκαλώντας τη διαστολή τους. Η πίεση του αίματος συνδέεται άμεσα με τα στάδια του καρδιακού κύκλου και αφορά τη διαφορά μεταξύ της πίεσης τη στιγμή που η καρδιά χτυπά (συστολή) και τη στιγμή που χαλαρώνει (διαστολή).
Γι’ αυτό υπάρχουν πάντα δυο ενδείξεις όταν μετριέται η πίεση του αίματος;
Ναι. Για έναν υγιή ενήλικα, οι δύο ενδείξεις είναι 120 (κατά τη συστολή) και 80 (κατά τη διαστολή), που σημαίνει ότι η πίεση του αίματος είναι 120 προς 80, ή 120/80 για συντομία. Πριν τις ψηφιακές μηχανές, η πίεση μετριόταν βλέποντας πόσο ψηλά μπορούσε να ανεβάσει μια στήλη υδραργύρου. Οι γιατροί συνεχίζουν να χρησιμοποιούν αυτή τη μονάδα μέτρησης, παρόλο που έχει αλλάξει η μέθοδος υπολογισμού. Συνεπώς, η φυσιολογική συστολική πίεση είναι 120 mm υδραργύρου (Hg), ενώ η φυσιολογική διαστολική πίεση είναι 80 mmHg.
Η πίεση του αίματος είναι ίδια στην πνευμονική κυκλοφορία;
Όχι. Η πνευμονική κυκλοφορία αποτελεί σύστημα σχετικά χαμηλής πίεσης σε σύγκριση με τη συστημική κυκλοφορία. Δεν μετριέται συχνά, αλλά όταν μετριέται, γίνεται χρήση καρδιακού καθετήρα, δηλαδή ενός σωλήνα που εισάγεται στην καρδιά. Για παράδειγμα, η πίεση του αίματος στην πνευμονική αρτηρία κατά τη διάρκεια του καρδιακού κύκλου κυμαίνεται μεταξύ 25 και 10 mmHg, άρα η πίεση της πνευμονικής αρτηρίας είναι 25/10 mmHg.
Πώς ελέγχεται η πίεση του αίματος;
Ο έλεγχος της πίεσης του αίματος έχει τεράστια σημασία. Αν η πίεση είναι υπερβολικά χαμηλή, αυτό σημαίνει ότι δεν φτάνει αρκετό αίμα στα κύτταρα του σώματος, με συνέπεια τη βλάβη των ιστών. Ωστόσο, αν η πίεση είναι υπερβολικά υψηλή, προκαλείται ζημιά τόσο στα αιμοφόρα αγγεία όσο και στους ιστούς. Ο έλεγχος της πίεσης του αίματος περιλαμβάνει μια σειρά σωματικών μηχανισμών. Οι βραχυπρόθεσμες αλλαγές στην πίεση του αίματος -για παράδειγμα, όταν βρίσκεστε σε καθιστή θέση και σηκώνεστε απότομα- διορθώνονται γρήγορα από κέντρα που βρίσκονται στον εγκέφαλο και στο νευρικό σύστημα, τα οποία προσαρμόζουν τον σφυγμό και τη διάμετρο των αρτηριών. Οι ορμόνες ασκούν μακροπρόθεσμο έλεγχο στην πίεση του αίματος, προσαρμόζοντας τη συστολή των αρτηριών και τον όγκο των υγρών που εκκρίνουν τα νεφρά, ρυθμίζοντας έτσι τον όγκο του αίματος και, συνεπώς, την πίεση του.
Πώς αλλάζουν σε διάμετρο οι αρτηρίες και τα αρτηρίδια του σώματος;
Τα τοιχώματα αυτών των αιμοφόρων αγγείων περιλαμβάνουν ένα στρώμα μυός που μπορεί να χαλαρώνει και να συστέλλεται. Δεν μπορείτε να ελέγξετε εκουσίως αυτό το είδος μυός (που ονομάζεται λείος μυς) το οποίο ελέγχεται από το νευρικό σύστημα. Όταν το νευρικό σύστημα διεγείρει τους μυς, προκαλώντας τη συστολή τους, η διάμετρος των αρτηριών και των αρτηριδίων μειώνεται. Η μείωση αυτή στενεύει τα αγγεία του αίματος, προκαλώντας έτσι αύξηση της πίεσης. Όταν οι μύες λαμβάνουν την εντολή να χαλαρώσουν, τα αγγεία του αίματος διευρύνονται (η διαδικασία αυτή ονομάζεται διαστολή) και η πίεση του αίματος πέφτει.
Πώς βοηθούν οι αρτηρίες στον έλεγχο της πίεσης του αίματος;
Στις καρωτίδες αρτηρίες που βρίσκονται στον λαιμό, καθώς και μέσα στην καρδιά, υπάρχουν υποδοχείς οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στις αλλαγές της πίεσης του αίματος. Όταν τα κύτταρα αυτά ανιχνεύσουν αύξηση στην πίεση, δίνουν εντολή στο νευρικό σύστημα να διευρύνει τα αρτηρίδια του σώματος ώστε να πέσει η πίεση του αίματος.
Όταν δίνω αίμα, επηρεάζεται η πίεση μου;
Ναι, η πίεση του αίματος σας πέφτει, και ίσως προκληθεί ζαλάδα. Το καρδιαγγειακό σύστημα αντισταθμίζει την πτώση αυξάνοντας τον καρδιακό σας ρυθμό και στενεύοντας τα αγγεία του αίματος, φέρνοντας έτσι την πίεση του αίματος σε φυσιολογικά επίπεδα. Η διαδικασία αυτή διαρκεί μερικά λεπτά και γι’ αυτό καλό είναι να αναπαυθείτε μετά την αιμοδοσία.
Η βαρύτητα επηρεάζει την πίεση του αίματος;
Ναι. Όταν στέκεστε όρθιοι, το αίμα τείνει να συγκεντρώνεται στο κάτω μέρος του σώματος. Η πίεση του αίματος αυξάνεται κάτω από την καρδιά, αλλά μειώνεται πάνω από αυτήν. Κατά κανόνα, η πίεση του αίματος αλλάζει κατά περίπου 10 mmHg για κάθε 12 εκατοστά απόστασης από την καρδιά.
Η πίεση του αίματος αυξάνεται με την ηλικία;
Ναι. Είναι ένα απολύτως φυσιολογικό φαινόμενο και η αύξηση δεν είναι συνήθως ιδιαίτερα σημαντική. Όσο μεγαλώνετε σε ηλικία, τα τοιχώματα των αρτηριών και αρτηριδίων σας σκληραίνουν και, συνεπώς, στενεύουν. Επίσης, τα τοιχώματα γίνονται λιγότερο ελαστικά, με συνέπεια ο λείος μυς στα τοιχώματα να μην μπορεί να χαλαρώνει ή να συστέλλεται εξίσου εύκολα ή αποτελεσματικά. Για το λόγο αυτό, ο έλεγχος της πίεσης του αίματος από τα τοιχώματα γίνεται λιγότερο αποτελεσματικός).
Η πίεση του αίματος αλλάζει κατά τη διάρκεια του 24ώρου;
Ναι. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, η πίεση του αίματος μειώνεται κατά 10-20 mmHg. Όταν ξυπνάτε και σηκώνεστε, η πίεση αυξάνεται γρήγορα. Συνήθως η πίεση του αίματος φτάνει στα υψηλότερα της επίπεδα μεταξύ 6 π.μ. και 12 μ. μ. Φυσικά, αυτό εξαρτάται από το τι κάνετε κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά, κατά κανόνα, η πίεση του αίματος είναι συνήθως υψηλότερη όταν εργάζεστε παρά όταν ξεκουράζεστε.
