Γράφει η Αναστασία Μοσχοβάκη Ιατρός Ειδική Παθολόγος
Ο καπνός καλλιεργείται στην Αμερική για πάνω από πέντε χιλιετίες και στην Ευρώπη συστηματικά από το 1531. Μέχρι το 1600 η χρήση καπνού είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με την ανάπτυξη της καπνοβιομηχανίας και λόγω της ευρείας διαφήμισης των τσιγάρων, η χρήση καπνού συνδέθηκε με τον ανδρισμό και την χειραφέτηση με αποτέλεσμα την θεαματική αύξηση των ποσοστών των εφήβων που άρχισαν να καπνίζουν.
Από το 1602 εντοπίστηκαν σποραδικά ιατρικά προβλήματα από τους γιατρούς, τα οποία παρουσιάζονταν σε καπνιστές χωρίς να συνδέονται με γνωστούς βλαπτικούς παράγοντες. Το 1798 ο Αμερικανός γιατρός Benjamin Rush κατέγραψε ιατρικά προβλήματα που με βάση την κλινική του εμπειρία εμφανίστηκαν σε καπνιστές ασθενείς ενώ οι σχετικές ιατρικές αναφορές πολλαπλασιάστηκαν μετά το 1920.
Οι εμπειρικές αυτές παρατηρήσεις δεν έτυχαν ευρείας δημοσιότητας λόγω των χρηματοδοτήσεων της καπνοβιομηχανίας, ωστόσο αποτέλεσαν το έναυσμα για την διεξαγωγή μεγάλων μελετών από οργανωμένα πανεπιστήμια και φορείς. Σημαντικές ιατρικές μελέτες από το 1950 έως το 2000 επιβεβαίωσαν τις βλαπτικές συνέπειες του καπνού.
Ο καπνός περιέχει νικοτίνη, καρκινογόνες ουσίες και τοξίνες. Οι ουσίες αυτές δρουν απευθείας στο επιθήλιο της αναπνευστικής οδού αλλοιώνοντας τις ιδιότητες του επιθηλίου και προκαλώντας σε βάθος χρόνου καρκινική μεταπλασία των φυσιολογικών κυττάρων. Μέσω του αίματος οι τοξικές ουσίες μεταφέρονται σε όλο το σώμα. Στην κυκλοφορία προκαλούν αλλαγή των ιδιοτήτων του επιθηλίου των αγγείων με αποτέλεσμα την ανάπτυξη φλεγμονής, τη μείωση της ελαστικότητας των αγγείων και την προαγωγή της αθηρωμάτωσης και της θρόμβωσης.
Στα περιφερικά όργανα προκαλούν ποικίλες αλλοιώσεις κι έτσι αυξάνεται η πιθανότητα προσβολής από καρκινώματα όπως του τραχήλου της μήτρας, του παχέος εντέρου, του προστάτη, του μαστού, του αίματος, του στόματος, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παγκρέατος, των νεφρών και της ουροδόχου κύστης.
Οι καπνιστές κινδυνεύουν από θανατηφόρα καρδιακή νόσο, σοβαρό κάταγμα ισχίου, καταρράκτη, εγκεφαλικό επεισόδιο, ανδρική ανικανότητα, άνοια, αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ανεύρυσμα, οδοντικά προβλήματα, εκφύλιση ωχράς κηλίδας, υπέρταση και πρόωρη γήρανση. Υπάρχει πολλαπλή αλληλεπίδραση του καπνίσματος με άλλους παράγοντες που προάγουν την γήρανση και την αθηροσκλήρυνση των αγγείων όπως η υπέρταση, η αυξημένη χοληστερόλη, ο διαβήτης, το μεταβολικό σύνδρομο με αποτέλεσμα οι κίνδυνοι να αυξάνουν πολλαπλασιαστικά, όταν εκτός του καπνίσματος συνυπάρχουν οι παράγοντες αυτοί. Πάνω από το 10% των θανάτων που οφείλονται στο κάπνισμα μπορεί να αποδοθούν σε παθητική έκθεση. Τα παιδιά των καπνιστών έχουν μικρότερο βάρος γέννησης, μειωμένη πνευματική απόδοση και συχνότερες λοιμώξεις αναπνευστικού.
Παρά την αυξανόμενη ενημέρωση του κοινού για τις βλαπτικές του συνέπειες, ο τερματισμός της εξάρτησης από τον καπνό ωστόσο δεν είναι εύκολος. Αυτό συνδέεται κύρια με τρεις παράγοντες:
- Την εξάρτηση από τη νικοτίνη. Η νικοτίνη, η κύρια εθιστική ουσία στο τσιγάρο, αποδίδεται πολύ γρήγορα στον εγκέφαλο και προκαλεί εξάρτηση. Οι εθισμένοι στην νικοτίνη καπνιστές ρυθμίζουν αυτόματα την πρόσληψη νικοτίνης βάσει των επιπέδων της στο αίμα καπνίζοντας όταν απαιτείται ώστε να προκληθούν τα ψυχοδραστικά αποτελέσματα της νικοτίνης και να αποφευχθούν τα συμπτώματα στέρησης. Oι καπνιστές τσιγάρων μικρής περιεκτικότητας σε πίσσα και νικοτίνη συχνά αυξάνουν την ποσότητα των τσιγάρων ούτως ώστε να επιτευχθούν τα επιθυμητά επίπεδα στο αίμα.
- Την απουσία συμπτωμάτων. Ο καπνός βομβαρδίζει σιωπηλά το ανθρώπινο σώμα, με συνέπεια τα σοβαρά αποτελέσματα του να μην είναι εμφανή πολλές φορές επί πολλά χρόνια. Αρκετά συχνά το πρώτο σύμπτωμα της βλάβης του τσιγάρου είναι ο ξαφνικός θάνατος, ο καρκίνος του πνεύμονα, η στυτική δυσλειτουργία και το καρδιακό έμφραγμα. Ο καπνιστής δηλητηριάζεται αργά χωρίς να το καταλαβαίνει, ώστε να πάρει έγκαιρα μέτρα.
- Την υιοθέτηση της συνήθειας του καπνίσματος σε νεαρή ηλικία. Το κάπνισμα αρχίζει σε νεαρές σχετικά ηλικίες και μάλιστα στην εφηβεία ή προεφηβεία, με αποτέλεσμα την εγκατάσταση μιας συνήθειας στην ηλικία που παγιώνεται ο ανθρώπινος χαρακτήρας, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την δυσκολία εκρίζωσης αργότερα.
Πολλοί καπνιστές που δεν είναι σε θέση να διακόψουν την βλαπτική συνήθεια του καπνίσματος αναζητούν προϊόντα μειωμένου κινδύνου. Η τάση αυτή δεν είναι καινούρια και η βιομηχανία ευρίσκεται σε δυναμική αλληλεπίδραση με τις δυνάμεις της αγοράς.
Έως τώρα, οι ανάλογες προσπάθειες εισαγωγής καπνικών προϊόντων μειωμένου κινδύνου, παρά τις ακριβές διαφημιστικές εκστρατείες (τσιγάρα με φίλτρα, τσιγάρα χαμηλής περιεκτικότητας σε πίσσα νικοτίνη) έχουν αποτύχει να τεκμηριώσουν την ανωτερότητά τους έναντι των συμβατικών προϊόντων καπνού: Ο καπνιστής που καπνίζει «ελαφρά» τσιγάρα αυξάνει ασυνείδητα το βάθος της εισπνοής και την ποσότητά τους με αποτέλεσμα τα επίπεδα νικοτίνης, πίσσας και καρκινογόνων στο αίμα να μην διαφέρουν ουσιαστικά από τα επίπεδα καπνιστών τσιγάρων υψηλότερης περιεκτικότητας σε νικοτίνη, όπως αποδεικνύεται σε μελέτες.
Στον 21ο αιώνα η βιομηχανία αντεπιτίθεται δυναμικά λανσάροντας δύο νέα προϊόντα δυνητικώς μειωμένου κινδύνου, τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και το ηλεκτρονικό τσιγάρο.
Α. Θερμαινόμενα προϊόντα καπνού
Με την καύση του καπνού οι βλαπτικές ουσίες πολλαπλασιάζονται λόγω της εξαέρωσης, της πυρόλυσης της πυροσύνθεσης του καπνού και των άλλων χημικών προσθέτων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή των διαφόρων ειδών τσιγάρου. Όταν ανάβει κάποιος ένα τσιγάρο, ο καπνός στην άκρη του καίγεται σε μεγάλες θερμοκρασίες πάνω από 400 βαθμούς Κελσίου, παράγοντας καπνό τσιγάρου και στάχτη. Τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού θερμαίνουν τον καπνό και απελευθερώνουν νικοτίνη χωρίς να κάνουν πλήρη καύση. Η καπνοβιομηχανία ισχυρίζεται ότι οι ουσίες που απελευθερώνονται λόγω της θερμότητας είναι πολύ λιγότερο βλαπτικές λόγω της παράκαμψης της καύσης.
Β. Ηλεκτρονικό τσιγάρο
Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα συνήθως μέσω ηλεκτρικής θέρμανσης απελευθερώνουν νικοτίνη από αερολύματα νικοτίνης χωρίς καπνό ή/και αρωματικές ουσίες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για άτμισμα διότι αντί για καπνός εισπνέεται και εκπνέεται ατμός με νικοτίνη ή άλλες ουσίες. Στις ΗΠΑ ορισμένα ηλεκτρονικά τσιγάρα περιέχουν αερολύματα κάνναβης με νικοτίνη ή κάνναβης με αρωματικές ουσίες.
ΑΤΜΙΣΜΑ ΚΑΙ ΟΞΕΙΑ ΝΟΣΟΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΟΝΩΝ
Τον Απρίλιο του 2019 άρχισε να καταγράφεται στις ΗΠΑ μια σοβαρή οξεία νόσος των πνευμόνων που εξαπλώνονταν με ταχύ ρυθμό προσβάλλοντας τους χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρου.
Παρά την ευρεία διάδοση της νόσου, εύλογα εννέα μήνες μετά, σε αρκετούς κλινικούς γιατρούς προκαλούνται ερωτηματικά εάν πράγματι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πιο βλαπτικό συγκριτικά με τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού ή εάν ο «ντόρος» γύρω από το ηλεκτρονικό τσιγάρο αντανακλά μια προσπάθεια στήριξης από τις ΗΠΑ των καπνοβιομηχανικών της συμφερόντων ή αφορά παραμέτρους που συνδέονται με την διαδικασία διάθεσης και παρασκευής των ηλεκτρονικών τσιγάρων καθώς:
- Δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα κρούσματα στην Ευρώπη οξείας πνευμονικής νόσου σε ατμιστές παραδοσιακών ηλεκτρονικών τσιγάρων.
- Oι ΗΠΑ είναι η τέταρτη καπνοπαραγωγός χώρα στον κόσμο.
- Τα ένοχα ηλεκτρονικά τσιγάρα στην συντριπτική τους πλειοψηφία είχαν προσμίξεις με κάνναβη.
- Σημαντικό μέρος των ενοχοποιούμενων ηλεκτρονικών τσιγάρων είχαν αυτοσχέδια ή λαθραία ανταλλακτικά.
- Η νομοθεσία για τις προδιαγραφές παρασκευής του ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν είναι ταυτόσημες σε ΗΠΑ και Ευρώπη.
Πρέπει επίσης να γνωρίζετε:
- Τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και το άτμισμα αναμένεται να έχουν βλαπτικές επιδράσεις συγκρινόμενα με την πλήρη αποφυγή καπνίσματος ή ατμίσματος. Ο ανθρώπινος πνεύμονας και το τραχειοβρογχικό δέντρο εξελίχτηκαν για να εκτίθενται συστηματικά σε ατμοσφαιρικό αέρα καθαρό από αρώματα, ατμούς, καπνό ή νικοτίνη.
- Επί του παρόντος δεν έχει καταστεί δυνατόν να διεξαχθούν ασφαλείς μεγάλες συγκριτικές μελέτες που να συγκρίνουν το κάπνισμα, το άτμισμα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Θα χρειαστεί χρόνος γι’ αυτό.
- Η διακοπή της χρήσης ατμικών ή καπνικών προϊόντων αποτελεί τη μόνη απόλυτα ασφαλή λύση για την υγεία.
Δρ. Αναστασία Μοσχοβάκη, Ιατρός Ειδική Παθολόγος
Φραγκοπούλου 10, Κηφισιά, Τηλ. 2102122198, Email: amoschovaki@yahoo.gr
http://iatreioamoschovaki.gr
https://
24ωρη γραμματεία νοσοκομειακά περιστατικά: 2106252770.
