Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύθηκε στο The Conversation από τον μεταδιδακτορική ερευνητή στη Μικροβιολογία
Κάθε μέρα, σε χώρες σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας ενός νέου ιού. Αυτή τη φορά πεθαίνουν από ένα νέο στέλεχος κορωνοϊού που ονομάζεται SARS-CoV-2 που προκαλεί την οξεία αναπνευστική νόσο γνωστή ως COVID-19. Αυτό είναι μόνο το πιο πρόσφατο. Οι ιοί είναι υπεύθυνοι για θανάτους εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλη την ιστορία, από την ευλογιά έως τη γρίπη.
Σε αυτήν την περίοδο ανησυχίας και απομόνωσης, είναι εύκολο να σκεφτούμε ότι οι ιοί είναι εχθροί μας. Και φυσικά, είναι αλήθεια ότι ορισμένοι από αυτούς είναι. Οι Sars-Cov, Mers, Ebola, HIV, γρίπη των χοίρων, γρίπη των πτηνών και Zika είναι μεταξύ αυτών που έχουν προκαλέσει θανατηφόρα κρούσματα τα τελευταία χρόνια και -η λίστα είναι πολύ μεγάλη.
Ωστόσο, είναι επίσης αλήθεια ότι η συντριπτική πλειονότητα των ιών δεν μολύνει καθόλου τα ανθρώπινα όντα, ούτε γενικότερα τα θηλαστικά. Και πολλοί από αυτούς τους ιούς θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να είναι καλοί για μας, είτε προωθώντας την υγεία μας είτε σώζοντάς μας από άλλες ασθένειες.
Είναι εύκολο να ξεχνάμε ότι τα πιο πολλά όντα στον πλανήτη είναι μικροσκοπικά. Και, όπως ακριβώς ορισμένοι ιοί έχουν ειδικευτεί να μολύνουν τα κύτταρα των θηλαστικών, ένα πλήθος τους έχει εξελιχθεί να μολύνει βακτήρια. Αυτοί οι ιοί ονομάζονται βακτηριοφάγοι (ή φάγοι, για συντομία).
Ενώ τα βακτήρια είναι ζωντανοί οργανισμοί που παράγονται από ένα μόνο κύτταρο, ένας ιός είναι μια βιολογική οντότητα που περιλαμβάνει μια δέσμη γενετικού υλικού με μια πρωτεϊνική επικάλυψη. Δεν διαθέτει τα μέσα για να εξασφαλίσει τη δική του ανεξάρτητη ύπαρξη, οπότε μολύνει ένα κύτταρο ξενιστή στο οποίο πειράζει τον κυτταρικό του μηχανισμό, επιτρέποντας στον ιό να δημιουργήσει αντίγραφα του. Για να γίνει αυτό, προσκολλάται στην επιφάνεια του κυττάρου και ρίχνει το γενετικό του υλικό στο κύτταρο παίρνοντας τον έλεγχο. Η αρχή είναι η ίδια για ιούς ανθρώπων και βακτηρίων.
Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει τους βακτηριοφάγους εδώ και δεκαετίες, παρατηρώντας ότι μπορούν να εξαπλωθούν μέσω ενός πληθυσμού βακτηριδίων. Μολύνουν πρώτα τα βακτήρια και στη συνέχεια πολλαπλασιάζονται γρήγορα. Ή εναλλακτικά, μπορούν να συνυπάρχουν με αξιοσημείωτη σταθερότητα, διατηρώντας μια κοινότητα βακτηριακών ειδών σε περιβάλλοντα όπως οι ανοιχτοί ωκεανοί και η γαστρεντερική οδός του ανθρώπου. Το κάνουν αυτό αποτρέποντας την ανάπτυξη ενός μεμονωμένου βακτηρίου να γίνει πολύ κυρίαρχο -όπως τα αρπακτικά ζώα διατηρούν τον πληθυσμό των θηραμάτων υπό έλεγχο.
Όσο περισσότερο κατανοούμε τους φάγους, τόσο περισσότερο αρχίζουμε να τους βλέπουμε ως βασικό συστατικό των μικροβιακών οικοσυστημάτων. Οι φάγοι διατηρούν την ποικιλομορφία και τη λειτουργικότητα αντί να ενεργούν ως παράγοντες ασθένειας. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι η κοινότητα μικροοργανισμών που ζουν στο έντερό μας σχετίζεται με την υγεία των ανθρώπων. Οι φάγοι διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διατήρηση της ποικιλομορφίας και επομένως στο επίπεδο του μικροβιακού οικοσυστήματος μέσα μας, συμβάλλοντας στη συνολική ανθρώπινη υγεία. Αυτή περιλαμβάνει την ορθή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, την απορρόφηση θρεπτικών ουσιών από το έντερο, ακόμη και τις μεταβαλλόμενες διαθέσεις και συμπεριφορές μας.
Ένας άλλος συναρπαστικός τομέας της έρευνας είναι η θεραπεία μέσω φάγων. Ένας ιός ειδικά για ένα επιβλαβές βακτήριο μπορεί να εξαλείψει αυτήν τη μόλυνση από το ανθρώπινο σώμα, αφήνοντας τα ανθρώπινα κύτταρα ανέγγιχτα. Σε αυτήν την εποχή που υπάρχει μικροβιακή αντοχή -όταν όλο και περισσότερα επιβλαβή βακτήρια γίνονται ανθεκτικά στα αντιβιοτικά- η καταπολέμηση των βακτηρίων με φάγους είναι μια πολλά υποσχόμενη στρατηγική. Τα αντιβιοτικά συνήθως σκοτώνουν ένα ευρύ φάσμα βακτηρίων, συχνά συμπεριλαμβανομένων εκείνων που μας ωφελούν. Αλλά ένας φάγος μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ακρίβεια, όπως μια προγραμματισμένη σφαίρα που αναζητά μόνο το βακτήριο στο οποιο εισβάλλει.
Οι ιοί μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση άλλων ιών. Σε μια πρόσφατη μελέτη των μαϊμούδων ρέζους και του ιού ανοσοανεπάρκειας simian (SIV: simian immunodeficiency virus), οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένας άλλος ιός, ο κυτταρομεγαλοϊός ρέζους, θα μπορούσε να εξαναγκαστεί να παράγει τις ίδιες πρωτεΐνες με τον SIV. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εμβόλιο για να διδάξει αποτελεσματικά στο ανοσοποιητικό σύστημα των ζώων πώς να καταπολεμήσει τον SIV χωρίς έκθεση στον επιβλαβή ιό, μια απόκριση που διατηρείται με την πάροδο του χρόνου.
Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό επειδή οι ιοί ανοσοανεπάρκειας έχουν γίνει ειδικοί στο να κρύβονται από το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή με μεταλλάξεις, καθιστώντας πολύ δύσκολο για τον οργανισμό να αναπτύξει μόνος του άμυνα. Αυτό το έργο έχει τεράστιες επιπτώσεις στη θεραπεία του HIV στο μέλλον.
Είναι εύκολο να κολλήσετε μια ιογενή λοίμωξη, αποδίδοντας κακία και σκληρότητα σε ένα ανεπιθύμητο βιολογικό φαινόμενο. Αλλά οι ενέργειες ενός ιού είναι, από πολλές απόψεις, τόσο αδιάφορες όσο ο καιρός. Και όπως ακριβώς η ακριβής πρόγνωση καιρού μπορεί να σώσει ζωές, η κατανόηση της πολύπλευρης φύσης των ιών μπορεί επίσης να σώσει ζωές.
Η αποτελεσματική ανάπτυξη και χρήση εμβολίων ακύρωσε τις καταστροφικές επιπτώσεις ορισμένων από τις θανατηφόρες μολύνσεις στον κόσμο. Γνωρίζοντας πώς εξαπλώνεται ένας ιός και πώς λειτουργεί μπορεί να μας επιτρέψει να είμαστε ασφαλείς. Έτσι, όταν αντιμετωπίζουμε τους ιούς που είναι εχθροί μας, είναι καλύτερο να τους κατανοούμε παρά να τους φοβόμαστε. Με τα λόγια του Carl Jung, “Η κατανόηση δεν θεραπεύει το κακό αλλά είναι μια οριστική βοήθεια, στο βαθμό που κάποιος μπορεί να αντιμετωπίσει ένα κατανοητό σκοτάδι”.
