O ρόλος της άσκησης στην απώλεια βάρους έχει υποτιμηθεί γιατί οι μελέτες δείχνουν ότι δεν προκαλεί σημαντική αυθόρμητη απώλεια βάρους. Στην δεκαετία του 1980, επικρατούσε η αντίληψη ότι η άσκηση ωφελεί ελάχιστα στην απώλεια βάρους. Έκανε αναμφίβολα καλό στην καρδιά, την υπέρταση, το διαβήτη και την οστεοπόρωση, αλλά ήταν περίπου άχρηστη στο αδυνάτισμα. Απόδειξη, ότι πολλά άτομα που γυμνάζονταν επί χρόνια, διατηρούσαν το ίδιο βάρος. Αυτό σήμαινε ότι οι θερμίδες που χάνονται με την άσκηση, αναπληρώνονται από την τροφή μέσω αυξημένης όρεξης. Άρα, η άσκηση δεν προκαλεί αυθόρμητη απώλεια βάρους.
Πολλές μελέτες είχαν δείξει ότι η συνεισφορά της άσκησης σ’ ένα πρόγραμμα δίαιτας είναι ασήμαντη. Ένα τυπικό αποτέλεσμα ήταν αυτό μιας μελέτης επί 91 παχύσαρκων γυναικών που χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και ακολούθησαν διαφορετικό πρόγραμμα απώλειας βάρους για τρεις μήνες. Η πρώτη ομάδα έπαιρνε 1.200-1.300 θερμίδες και έχασε 6,8 κιλά. Η δεύτερη ομάδα έκανε μόνο αεροβικές ασκήσεις επί πέντε μέρες την εβδομάδα για 45 λεπτά και έχασε 1,3 κιλά. Η τρίτη ομάδα συνδύασε τη δίαιτα με τις ασκήσεις χάνοντας 7,2 κιλά. Δηλαδή, η προσθήκη της άσκησης στο πρόγραμμα της δίαιτας επέφερε την επουσιώδη απώλεια βάρους των 400 γρ. Αυτά τα αποτελέσματα είχαν επιβεβαιωθεί κάμποσες φορές και οι διαιτολόγοι έδιναν μικρή έμφαση στην άσκηση ως τρόπο αντιμετώπισης της παχυσαρκίας. Οι ερευνητές εδώ και πολλά χρόνια πιστεύουν ότι οι αλλαγές βάρους που συνοδεύουν την άσκηση οφείλονται στην πραγματικότητα σε διατροφικές αλλαγές που κάποια άτομα αποφασίζουν να κάνουν παράλληλα με την άσκηση.
To 2009 σε ένα άρθρο στο περιοδικό ΤΙΜΕ με τίτλο, “Γιατί η άσκηση δεν θα σας αδυνατίσει” (Why Exercise Won’t Make You Thin) αναφέρθηκαν τα λόγια ενός εξέχοντα ερευνητή στο πεδίο του μεταβολισμού και της άσκησης, του Eric Ravussin, ο οποίος είπε: «Γενικά, για την απώλεια βάρους, η άσκηση είναι ως επί το πλείστον άχρηστη». Το 2017 ένα άλλο άρθρο, στο Vox, με τίτλο, “Γιατί δεν πρέπει να ασκείστε για να χάσετε βάρος επεξηγημένο με 60+ μελέτες” (Why you shouldn’t exercise to lose weight explained with 60+ studies) υποστήριξε επίσης ότι η άσκηση είναι περίπου άχρηστη στην απώλεια βάρους, αναφέροντας όλες τις πιθανές αιτίες. Η βασική ιδέα είναι ότι οι θερμίδες που καίει η άσκηση αντισταθμίζονται μέσω του φαγητού και της μείωσης της καθημερινής φυσικής δραστηριότητας.
Η αλήθεια είναι ότι αν δεν έχετε στο νου σας να χάσετε βάρος, η άσκηση δεν θα σας βοηθήσει πολύ. Αυτό δεν είναι τόσο περίεργο. Συνήθως είναι απίθανο να πετύχετε κάτι αν δεν σκοπεύετε να το κάνετε. Μπορείτε να δείτε ανθρώπους να επισκέπτονται το γυμναστήριο για χρόνια και να έχουν σταθερό βάρος. Το ίδιο συμβαίνει με τους αθλητές που κάνουν πολλές ώρες προπόνηση την εβδομάδα. Επειδή οι μελέτες δείχνουν ότι μεταξύ αυτών που ασκούνται, κάποιοι χάνουν κιλά και άλλοι κερδίζουν, ορισμένοι λένε ότι στην πραγματικότητα η απώλεια βάρους προέρχεται από τη δίαιτα και όχι από άσκηση.
Αυτό συμβαίνει επειδή όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να γυμνάζονται, συνειδητά ή ασυνείδητα, περιορίζουν -ή τουλάχιστον δεν αυξάνουν- το φαγητό τους. Έτσι, μια μελέτη τέσταρε τι συμβαίνει όταν δεν υπάρχει πρόθεση απώλειας κιλών. Σε αυτή τη μελέτη, 36 γυναίκες που δεν είχαν την πρόθεση να αδυνατίσουν ασκούνταν τρεις φορές την εβδομάδα επί 45-90 λεπτά, κάποιες για τέσσερις εβδομάδες και άλλες για οκτώ εβδομάδες. Το πρόγραμμα περιλάμβανε τρέξιμο επί τόπου, πηδήματα με κρούσεις παλαμών, βαθιά καθίσματα, κοιλιακούς και πους απς, και οι συνεδρίες ολοκληρώθηκαν σε μικρές ομάδες που εποπτεύονταν από τους ερευνητές. Στις γυναίκες ειπώθηκε ότι ο σκοπός ήταν να αξιολογηθεί η καρδιοαναπνευστική βελτίωση, ώστε να αποφευχθεί μια υποσυνείδητη παρακίνηση απώλειας βάρους. Οι γυναίκες, και κυρίως οι αδύνατες αύξησαν τη μυϊκή τους μάζα κατά 1 κιλό και έχασαν μισό κιλό λίπος, με αποτέλεσμα να αυξήσουν το βάρος τους κατά μισό κιλό
Ο τρόπος για να χάσετε κιλά είναι να δημιουργήσετε αρνητικό ισοζύγιο θερμίδων, δηλαδή να ξοδεύετε περισσότερες θερμίδες από αυτές που καταναλώνετε. Αυτό μπορείτε να το κάνετε είτε με δίαιτα είτε με άσκηση. Σε μια πολυαναφερόμενη μελέτη του 1958, ένας ερευνητής ονόματι Max Wishnofsky περιέγραψε έναν κανόνα που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για την πρόβλεψη της απώλειας βάρους. Ο ανθρώπινος λιπώδης ιστός είναι κατά 87% λίπος και το υπόλοιπο είναι νερό και άλλα μόρια. Στα 454 γραμμάρια (μία λίβρα) τα 395 από αυτά είναι λίπος και για να καεί πρέπει να ξοδευτούν 3.750 θερμίδες -ένα γραμμάριο λίπους αντιπροσωπεύει 9,5 θερμίδες. Αυτή είναι η βάση της πεποίθησης που υπάρχει σήμερα, ότι για να χάσετε ένα κιλό βάρος πρέπει να ξοδέψετε 7.700 θερμίδες. Άρα για να χάσετε ένα κιλό σε ένα μήνα πρέπει να δημιουργήσετε ένα καθημερινό αρνητικό ισοζύγιο περίπου 250 θερμίδων.
Έχετε δύο τρόπους να το κάνετε, είτε με δίαιτα, είτε με άσκηση αλλά η άσκηση είναι καλύτερη γιατί κάνει κάνει κάτι που δεν μπορεί να κάνει η δίαιτα. Εκτός του ότι η άσκηση κάνει καλό στην υγεία σας, μπορεί να διατηρήσει ή και να αυξήσει τη μυϊκή σας μάζα. Αυτό θα σας βοηθήσει να διατηρήσετε έναν υψηλότερο μεταβολισμό και άρα χαμηλότερο βάρος μακροχρόνια. Η άσκηση που διατηρεί τους μυς είναι αυτή που περιλαμβάνει αντιστάσεις, όπως βάρη, λάστιχα και ιμάντες. Η αερόβια άσκηση όπως είναι το περπάτημα και το τρέξιμο είναι επίσης πολύ καλή αλλά έχει πολύ μικρότερη ικανότητα διατήρησης των μυών.
Εντοπίστηκε πάντως ότι η άσκηση είχε ένα μοναδικό όφελος. Όταν κάποιος κάνει δίαιτα, το 75% της απώλειας βάρους είναι λίπος και το 25% μυϊκή μάζα. Αν όμως ασκείται, μπορεί να χάσει 100% λίπος διατηρώντας τη μυϊκή του μάζα. Μια μελέτη σε άνδρες, έδειξε ότι αυτοί που έκαναν δίαιτα χωρίς να ασκούνται, έχασαν 7,2 κιλά ύστερα από ένα χρόνο εκ των οποίων τα 1,3 κιλά ήταν μυϊκή μάζα. Μια άλλη ομάδα ανδρών που περπατούσε 20 χιλιόμετρα την εβδομάδα, έχασε μόνο 4 κιλά αλλά ήταν όλο λίπος. Ωστόσο, το αποτέλεσμα της άσκησης να διατηρεί τη μυϊκή μάζα δεν είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους παχύσαρκους που ήθελαν απλώς να δουν τη ζυγαριά να δείχνει χαμηλότερα. Άλλωστε, όταν κάποιος παίρνει βάρος, εκτός από λίπος κερδίζει και μυϊκή μάζα, την οποία δεν υπάρχει λόγος να διατηρήσει όταν αδυνατίζει. Εκτός αυτού, οι γυναίκες που ακολουθούν συχνότερα προγράμματα αδυνατίσματος, ωφελούνται λιγότερο από την άσκηση στη διατήρηση της μυϊκής μάζας.
Όταν κάνετε δίαιτα, δεν χάνετε μόνο λίπος, χάνετε και μυς. Κάποτε πιστευόταν ότι ένας παχύσαρκος άνθρωπος που κάνει δίαιτα χάνει αποκλειστικά λίπος και μόνο οι κανονικού βάρους άνθρωποι χάνουν επιπρόσθετα μυς. Αυτό έχει καταρριφθεί. Με τη δίαιτα θα χάσετε εκτός από λίπος και μυϊκή μάζα., είτε έχετε υπερβολικό είτε κανονικό βάρος. Το πόση μυϊκή μάζα πιθανόν να σχετίζεται με το πόσο γρήγορα θα χάσετε βάρος, αλλά σίγουρα σχετίζεται με το πόσα κιλά τελικά θα χάσετε. Αν χάσετε το 10% του βάρους σας, μπορεί το 20% να είναι μυϊκή μάζα ενώ αν χάσετε περισσότερο μπορεί το 30% να είναι μυϊκή μάζα. Επίσης σχετίζεται από τη διατροφή σας και το πόσες πρωτεΐνες καταναλώνετε και το αν ασκείστε. Ιδανικά θέλετε να χάσετε μόνο λίπος και ουσιαστικά υπάρχουν μόνο δύο τρόποι για να το καταφέρετε αυτό, να αυξήσετε την πρόσληψη πρωτεϊνών και να κάνετε άσκηση με αντιστάσεις.
Αερόβια άσκηση και αντιστάσεις
Κάποτε υπήρχε η εντύπωση ότι για να αδυνατίσετε θα πρέπει να βγείτε έξω και να αρχίσετε να τρέχετε. Πράγματι οι αερόβιες ασκήσεις είναι αποτελεσματικές στη μείωση του σωματικού λίπους όπως επίσης και στο κάψιμο του επικίνδυνου σπλαχνικού λίπους. Αλλά το ίδιο κάνει και η άσκηση με αντιστάσεις, δημιουργώντας επιπλέον μια ευνοϊκή αναδιαμόρφωση του σώματος. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη που περιέλαβε 202 άτομα με παραπανίσια κιλά και ασκούνταν 5-6 ώρες την εβδομάδα, οι άνδρες έχασαν 1,8 κιλά και οι γυναίκες έχασαν 1,4 κιλά μετά από ένα έτος, αποτέλεσμα που είναι πολύ πτωχό για τον κόπο ενός ολόκληρου έτους. Αλλά οι άντρες έχασαν στην πραγματικότητα 3 κιλά λίπος και οι γυναίκες 1,9 κιλά λίπος. Το βάρος που χάθηκε ήταν λιγότερο γιατί με την άσκηση αυξήθηκε η μυϊκή τους μάζα. Συνεπώς η άσκηση με αντιστάσεις είναι εξίσου καλή στην απώλεια λίπους με την αερόβια άσκηση αλλά η ζυγαριά δεν μπορεί να το δείξει αυτό.
Η αύξηση της μυϊκής μάζας λόγω άσκησης με αντιστάσεις έχει επιβεβαιωθεί πολλές φορές. Μια μετα-ανάλυση που περιέλαβε άτομα που ασκούνταν χωρίς να κάνουν δίαιτα βρήκε ότι η αερόβια άσκηση προκάλεσε απώλεια βάρους 3 κιλά στους άντρες σε 30 εβδομάδες και 1,4 κιλά στις γυναίκες σε 12 εβδομάδες, χωρίς επίδραση στη μυϊκή μάζα. Η άσκηση με αντιστάσεις δεν είχε επίδραση στο συνολικό βάρος, αλλά αύξησε τη μυϊκή μάζα κατά 2 κιλά στους άνδρες και κατά 1 κιλό στις γυναίκες, που σημαίνει ότι χάθηκε αντίστοιχο λίπος.
Ο λόγος που η άσκηση με αντιστάσεις είναι μια κρίσιμη προσθήκη σε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο απώλειας βάρους είναι ότι διατηρώντας τους μυς έχετε υψηλότερο μεταβολισμό, κάτι που είναι βασικό για την μακροχρόνια επιτυχία.
Αν είστε σε μεγαλύτερη ηλικία, οι αντιστάσεις είναι ακόμα πιο σημαντικές. Η απώλεια βάρους συνιστάται σε όλους όσοι έχουν παραπανίσια κιλά, αλλά στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας υπάρχει δισταγμός γιατί το αδυνάτισμα μπορεί να μειώσει τη μυϊκή μάζα σε μεγάλο ποσοστό, ακόμα και στο 50% της απώλειας βάρους -μπορεί να μειώσει ακόμα και την οστική μάζα.
Μια μελέτη απώλειας βάρους σε 141 παχύσαρκα άτομα άνω των 65 ετών εξέτασε τις επιδράσεις της αερόβιας άσκησης και της άσκησης με αντιστάσεις ή του συνδυασμού τους σε μια διάρκεια έξι μηνών. Οι συμμετέχοντες κατανάλωναν 500-750 λιγότερες θερμίδες. Το βάρος μειώθηκε κατά 9% και το λίπος κατά 16-17% και στις τρεις ομάδες. Υπήρξαν όμως αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ των τριών ομάδων. Εκείνοι που ακολούθησαν αερόβια άσκηση έχασαν περισσότερη μυϊκή και οστική μάζα από αυτούς που έκαναν άσκηση με αντιστάσεις. Με την αερόβια άσκηση χάθηκε το 5% της μυϊκής μάζας, με το συνδυασμό αεροβικής και αντιστάσεων χάθηκε το 3% και με τα βάρη χάθηκε μόνο το 2%. Η απώλεια στην οστική πυκνότητα, που μετρήθηκε στο ισχίο, ήταν με την αερόβια άσκηση 2,6%, με τον συνδυασμό 1,1% και με τα βάρη κάτω από 1%. Στις μεγαλύτερες ηλικίες είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθούν οι μυς και τα οστά, γιατί διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος αναπηρίας. Επιπλέον, έχει κατανοηθεί ότι δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να κάνουν αερόβια άσκηση γιατί μπορεί να τραυματίσουν γόνατα, αρθρώσεις και συνδέσμους. Θα μπορούσαν όμως να κάψουν λίπος με ασκήσεις αντιστάσεων. Εκτός της διατήρησης του μεταβολισμού σε υψηλότερα επίπεδα, βελτιώνεται η εμφάνισή σας γιατί ένα κιλό λίπος καταλαμβάνει 1,1 λίτρα χώρο ενώ ένα κιλό μυϊκή μάζα καταλαμβάνει 0,9 λίτρα, άρα εκτός του ότι θα είστε πιο μυώδεις θα φαίνεστε και πιο αδύνατοι.
Η έρευνα δείχνει ότι στις μεγαλύτερες ηλικίες το να κάνετε μόνο δίαιτα και αερόβια άσκηση όπως είναι το περπάτημα -αυτό το είδος άσκησης συστήνεται στις μεγαλύτερες ηλικίες- δεν σας προφυλάσσει από την απώλεια μυών. Σε μια μελέτη, 249 υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα άνω των 60 ετών χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: η πρώτη ομάδα έκανε μόνο δίαιτα, η δεύτερη ομάδα έκανε δίαιτα και περπάτημα και η τρίτη ομάδα έκανε δίαιτα και άσκηση με βάρη. Όταν συνδυάστηκε η δίαιτα με το περπάτημα χάθηκαν 6,8 κιλά εκ των οποίων 1,6 κιλά ήταν μυϊκή μάζα. Και όταν συνδυάστηκε η δίαιτα με ασκήσεις βαρών χάθηκαν 7,8 κιλά εκ των οποίων 0,8 κιλά ήταν μυϊκή μάζα. Το πλεονέκτημα αυτής της μελέτης ήταν η μεγάλη διάρκειά της, 18 μήνες. Περιέργως, ο συνδυασμός δίαιτας με περπάτημα προκάλεσε περισσότερη απώλεια μυϊκής μάζας σε σχέση με τη δίαιτα από μόνη της, αλλά αυτό συνέβη μάλλον επειδή η δίαιτα από μόνη της προκάλεσε μικρότερη απώλεια κιλών -η απώλεια λίπους στην ομάδα που έκανε μόνο δίαιτα ήταν 4,8 κιλά και η απώλεια μυϊκής μάζας ήταν 1 κιλό. Τα ίδια μπορεί να ισχύουν για κάθε ηλικία αλλά τα αποτελέσματα αυτά είναι πιο σημαντικά για τους μεγαλύτερους σε ηλικία γιατί αυτοί είναι συνήθως που δεν ανακτούν τους μυς που χάνουν.
Το συμπέρασμα είναι ότι μαζί με δίαιτα πρέπει να ασκείστε και να περιλάβετε άσκηση με αντιστάσεις. Η έρευνα επιβεβαιώνει ότι τρία σετ των 15 επαναλήψεων για 8-10 διαφορετικές ασκήσεις, είναι αποτελεσματικά για τη διατήρηση των μυών σας. Δεν χρειάζεται να είστε κάθε μέρα στο γυμναστήριο, δύο-τρεις φορές την εβδομάδα είναι αρκετές και μπορείτε επίσης να ασκηθείτε στην άνεση του σπιτιού σας.
Η διατροφή είναι επίσης σημαντική για να διατηρήσετε του μυς σας όταν κάνετε δίαιτα, είτε ασκείστε είτε όχι. Τα καθιστικά άτομα πρέπει να καταναλώνουν τουλάχιστον 0,8 γραμμάρια πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα, αλλά η άσκηση επιβάλει πρόσθετη ζήτηση και πιθανότατα θα χρειαστεί να καταναλώνετε 1,2-1,5 γραμμάρια πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους. Αν ασκείστε πολύ μπορεί να χρειαστείτε ακόμα και 2 γραμμάρια πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους, ακόμα και με δίαιτα. Οι ηλικιωμένοι είναι μια κατηγορία που χρειάζεται περισσότερη πρωτεΐνη.
Τί μπορείτε να περιμένετε από την άσκηση; Aυτό που έδειξε η πολυναφερόμενη Midwest Exercise Trial-2 το 2013. Ο σκοπός ήταν να φανεί αν η άσκηση θα προκαλούσε αυθόρμητη απώλεια βάρους. Η μελέτη περιέλαβε 141 υπέρβαρα άτομα στα οποία δεν έγινε καμία προτροπή να αλλάξουν τη διατροφή τους. Οι συμμετέχοντες ασκούνταν πέντε μέρες την εβδομάδα από μία ώρα υπό την επίβλεψη μελών της ερευνητικής ομάδας. Κάποιοι έχαναν 400 θερμίδες την ώρα και άλλοι ασκούνταν πιο έντονα χάνοντας 600 θερμίδες την ώρα. Μετά από δέκα μήνες και 254 ώρες άσκησης, όσοι ξόδευαν 400 θερμίδες την ώρα έχασαν 3,9 ± 4,9 κιλά και όσοι ξόδευαν 600 θερμίδες την ώρα έχασαν 5,2 ± 5.6 κιλά. Δηλαδή υπήρξε μεγάλη διαφορά από άτομο σε άτομο. Κάποιοι έχασαν πάνω από 10 κιλά και άλλοι κερδίζουν κιλά παρότι ασκούνταν. Προφανώς, είτε ασκείστε είχε όχι έχει σημασία το πόσο τρώτε. Αυτοί που πήραν κιλά έτρωγαν περισσότερο και ενδεχομένως να κινούνταν λιγότερο στην υπόλοιπη μέρα τους. Συνεπώς η άσκηση από μόνη της δεν εγγυάται αδυνάτισμα. Αυτό που έχει όμως σημασία και δεν πρέπει να υποτιμάται ο ρόλος της άσκησης με αντιστάσεις να διατηρεί την άλιπη μάζα. Το βάρος που χάθηκε στην Midwest Exercise Trial-2 ήταν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου λίπος και αυτό δεν θα συνέβαινε χωρίς την άσκηση.
Είναι αλήθεια ότι στην πράξη η άσκηση δεν έχει την ίδια βαρύτητα με τη δίαιτα και οι περισσότεροι άνθρωποι και δεν μπορούν να βασιστούν μόνο στην άσκηση για να χάσουν βάρος. Το γιατί είναι απλό. Εκτός του ότι μπορεί να ιδρώνετε μόνο που το σκέφτεστε, η άσκηση είναι πιο δύσκολο από τη δίαιτα να δημιουργήσει αρνητικό ισοζύγιο θερμίδων. Αν φάτε μια σοκολάτα των 100 γραμμαρίων να πάρετε 500 θερμίδες μέσα σε ένα λεπτό και μετά θα πρέπει να τρέξετε 7 χιλιόμετρα ή να περπατήσετε 90 λεπτά για να τις κάψετε. Προφανώς είναι πιο εύκολο να μη φάτε τη σοκολάτα. Μπορεί να δουλεύετε σκληρά σε ένα μηχάνημα για μια ώρα και αυτό να διαγραφεί μετά με πέντε λεπτά φαγητού, με μια φέτα πίτσα ή ένα καφέ μόκα. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδηλώνουν ότι μερικοί άνθρωποι απλώς επιβραδύνουν μετά από μια προπόνηση, χρησιμοποιώντας λιγότερη ενέργεια στις δραστηριότητές τους εκτός του γυμναστηρίου. Μπορεί να αποφασίσουν να ξαπλώσουν για ξεκούραση ή να πάρουν το ασανσέρ αντί για τις σκάλες. Αυτές οι αλλαγές ονομάζονται «αντισταθμιστικές συμπεριφορές» και αναφέρονται σε προσαρμογές που μπορεί να κάνουμε ασυνείδητα μετά την άσκηση για να αντισταθμίσουμε τις θερμίδες που καίγονται.
Όταν κάνετε δίαιτα, εξ ορισμού δημιουργείτε αρνητικό ισοζύγιο θερμίδων, ενώ με την άσκηση δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα το πετύχετε γιατί μπορεί να αρχίσετε να τρώτε παραπάνω ή να κινείστε λιγότερο. Η άσκηση -και αυτό δεν είναι ασήμαντο- μπορεί να μειώσει την επιθυμία σας για την καθημερινή σωματική σας δραστηριότητα, αντισταθμίζοντας έτσι ένα μέρος των θερμίδων που κάψατε με την άσκηση. Τελικά, το κατά πόσο η άσκηση θα σας βοηθάει να χάσετε κιλά είναι ένα μάλλον προσωπικό θέμα. Ορισμένοι μπορεί να μη βοηθούν πολύ ενώ άλλοι μπορούν να χάσουν βάρος μόνο με άσκηση. Να ξέρετε πάντως ότι αν είσαστε σε θέση να χάσετε βάρος με την άσκηση, το κάνετε με τον καλύτερο τρόπο.
