Γράφει ο Δρ. Μιχαήλ Βικελής, Νευρολόγος, MSc in Headache Medicine, PhD, Επιστημονικός Σύμβουλος του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος (το κείμενο είναι προσαρμογή από το άρθρο Ορμόνες και Ημικρανία και από το κεφάλαιο του βιβλίου “Ημικρανία και άλλες Κεφαλαλγίες”, έκδοση του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, Αθήνα, 2021).
Κατά τη διάρκεια της γυναικεία περιόδου τα επίπεδα των οιστρογόνων της γυναίκας παρουσιάζουν αυξομειώσεις, με το μέγιστο της στάθμης τους να συμπίπτει με το μέσον του μηνιαίου κύκλου, λίγο πριν την ωορρηξία. Ακολούθως, τα επίπεδα των οιστρογόνων παρουσιάζουν μία μικρή πτώση, ενώ στη συνέχεια, αμέσως πριν την έμμηνο ρύση παρουσιάζεται μία μεγάλη πτώση. Μετά από μερικές ημέρες, τα επίπεδα των οιστρογόνων αρχίζουν αργά και σταδιακά να αυξάνονται και πάλι.
Σε πολλές γυναίκες, φαίνεται ότι τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων ή η απότομη πτώση της στάθμης των οιστρογόνων μπορεί να λειτουργήσουν ως εκλυτικοί παράγοντες, πυροδοτώντας κρίσεις ημικρανίας. Αυτό μπορεί να συμβεί κατά το μέσον του κύκλου, αλλά πολύ περισσότερο αμέσως πριν από την έμμηνο ρύση ή κατά τη διάρκειά της και αμέσως μετά. Πράγματι, η πλειονότητα των γυναικών αναφέρει κάποια επίδραση του εμμηνορροϊκού κύκλου στην ημικρανία τους. Για ορισμένες γυναίκες, μάλιστα, οι περισσότερες κρίσεις ημικρανίας τους σχετίζονται με τον μηνιαίο κύκλο τους εμφανιζόμενες λίγο πριν, κατά τη διάρκεια ή λίγο μετά την έμμηνο ρύση τους. Οι γυναίκες αυτές, που κατά κανόνα έχουν ημικρανία χωρίς αύρα, λέμε ότι πάσχουν από καταμήνια ημικρανία. Αν οι κρίσεις εμφανίζονται πάντα σε σχέση με την έμμηνο ρύση, τότε λέμε ότι η γυναίκα πάσχει από αποκλειστική καταμήνια ημικρανία. Οι κρίσεις καταμήνιας ημικρανίας θεωρούνται ότι έχουν μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια, αλλά και φτωχότερη ανταπόκριση στη θεραπεία, από άλλες κρίσεις ημικρανίας, που βρίσκονται μακριά από την έμμηνο ρύση. Ευτυχώς, υπάρχουν συγκεκριμένες θεραπευτικές στρατηγικές, με χρήση των οποίων γυναίκες με καταμήνια ημικρανία μπορούν να δουν μεγάλη βελτίωση.
Ημικρανία και αντισυλληπτικά χάπια
Όσον αφορά το θέμα ημικρανία και αντισυλληπτικά χάπια, τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν είναι δύο:
- Είναι ασφαλές για τις γυναίκες με ημικρανία να χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά χάπια;
- Μπορεί η χρήση των αντισυλληπτικών χαπιών να επιδεινώσει την ημικρανία;
Είναι αλήθεια τα αντισυλληπτικά χάπια μπορούν να αυξήσουν λίγο τον κίνδυνο να υποστεί μία γυναίκα μία σημαντική θρόμβωση ή και ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Για την ημικρανία χωρίς αύρα, από την οποία πάσχει η πλειονότητα των γυναικών με ημικρανία, υπήρχε για χρόνια αμφισβήτηση για το εάν αυξάνει ή όχι τον κίνδυνο για θρόμβωση ή και για εγκεφαλικό. Αν και οριστική απάντηση δεν έχει δοθεί, φαίνεται πως ακόμη και αν το κάνει, η αύξηση είναι εξαιρετικά μικρή. Στις κατά τα άλλα υγιείς γυναίκες, αθροιστικά ο κίνδυνος αυτός θεωρείται τόσο μικρός, που τα οφέλη των αντισυλληπτικών χαπιών θεωρείται ότι υπερτερούν. Συνεπώς, οι περισσότερες γυναίκες με ημικρανία χωρίς αύρα μπορούν να πάρουν αντισυλληπτικά χάπια χωρίς κανένα πρόβλημα. Αυτό, ωστόσο, είναι ένα θέμα που κάθε γυναίκα με ημικρανία θα πρέπει να συζητήσει με τον νευρολόγο της.
Τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά για τις γυναίκες που έχουν και άλλους παράγοντες που αποκαλούμε «αγγειακούς παράγοντες κινδύνου» (δηλαδή, παράγοντες που προδιαθέτουν σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανιστεί θρόμβωση ή ένα αγγειακό επεισόδιο). Τέτοιοι παράγοντες κινδύνου είναι το κάπνισμα, η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η αυξημένη χοληστερόλη στο αίμα, και η αρτηριακή υπέρταση. Σε γυναίκες με ημικρανία και έναν ή περισσότερους από αυτούς τους παράγοντες, η προσοχή και η αναλυτική συζήτηση με το νευρολόγο και τον γυναικολόγο τους για το αν μπορούν να πάρουν αντισυλληπτικά χάπια είναι επιβεβλημένη.
Για την ημικρανία με αύρα τα πράγματα αλλάζουν ακόμη περισσότερο, καθώς φαίνεται ότι αυτός ο τύπος ημικρανίας αυξάνει λίγο περισσότερο τον κίνδυνο ενός αγγειακού επεισοδίου. Έτσι, ειδικά σε μία γυναίκα με ημικρανία με αύρα, αν υπάρχει έστω και ένας παράγοντας αγγειακού κινδύνου (π.χ. κάπνισμα), ίσως είναι προτιμητέο να αποφευχθεί η χρήση αντισυλληπτικών χαπιών, ενώ και το κάπνισμα θα πρέπει να διακοπεί. Και πάλι, η αναλυτική συζήτηση με τον νευρολόγο και τον γυναικολόγο είναι επιβεβλημένη.
Όμως, μπορεί η χρήση των αντισυλληπτικών χαπιών να επιδεινώσει την ημικρανία; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δυστυχώς δεν είναι ξεκάθαρη. Άλλες γυναίκες με ημικρανία παρατηρούν επιδείνωση μετά την έναρξη αντισυλληπτικών χαπιών, άλλες παρατηρούν βελτίωση και σε άλλες δεν υπάρχει καμία αλλαγή. Έτσι, ο νευρολόγος σε συνεργασία με τον γυναικολόγο κατά περίπτωση θα κρίνουν και θα αποφασίσουν για το αν υπάρχει κάποια συσχέτιση και για το τι πρέπει να γίνει (για παράδειγμα: αλλαγή σκευάσματος αντισυλληπτικών). Σε κάθε περίπτωση, εάν μια γυναίκα με ημικρανία αρχίσει τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών, θα πρέπει να προσέχει για οποιαδήποτε αλλαγή στην ημικρανία της. Εάν, παραδείγματος χάριν, μια γυναίκα παρουσιάσει αύρες ημικρανίας για πρώτη φορά μετά από την έναρξη του χαπιού, μάλλον είναι προτιμότερο να σταματήσει το χάπι.
Ημικρανία και εγκυμοσύνη
Μία εξαιρετικά σημαντική περίοδος στη ζωή κάθε γυναίκας, και φυσικά των γυναικών με ημικρανία, είναι η εγκυμοσύνη. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, τα οιστρογόνα στο αίμα των γυναικών προοδευτικά αυξάνουν και φτάνουν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Ευτυχώς όμως, δεν έχουν διακυμάνσεις και ξαφνικές πτώσεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της περιόδου. Έτσι, η ημικρανία τείνει να βελτιώνεται στις περισσότερες γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση.
Σε αρκετές γυναίκες, η ημικρανία μπορεί να εξαφανιστεί πλήρως κατά την κύηση ή να είναι τόσο ήπια που να μην αποτελεί πρόβλημα, ειδικά τους τελευταίους μήνες. Μια μειονότητα όμως, όχι πάνω από το 10% των ημικρανικών εγκύων, θα έχει επιδείνωση των ημικρανιών τους, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου της εγκυμοσύνης. Αυτό συχνά ακολουθείται από βελτίωση, στο υπόλοιπο της κύησης. Στις γυναίκες που έχουν ύφεση κατά τη διάρκεια της κύησης, οι ημικρανίες επανέρχονται κατά τη λοχεία, μερικές φορές και αμέσως μετά από τη γέννηση του μωρού. Αυτό αναμένεται, καθώς τα υψηλά επίπεδα οιστρογόνων πέφτουν γρήγορα μετά τη γέννα. Εάν οι κρίσεις ημικρανίας είναι έντονες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, υπάρχει σημαντικό πρόβλημα, καθώς πολλά από τα συνήθως χρησιμοποιημένα φάρμακα στην ημικρανία δεν μπορούν να ληφθούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, δεδομένου ότι δεν έχουν αποδειχθεί ασφαλή. Κάθε γυναίκα που αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να το συζητήσει με το γυναικολόγο της και να ζητήσει τη γνώμη ειδικού νευρολόγου.
Ημικρανία και εμμηνόπαυση
Στις περισσότερες γυναίκες η ημικρανία βελτιώνεται, συχνά εντυπωσιακά, μετά την εμμηνόπαυση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες που είχαν προηγουμένως καταμήνια ημικρανία και εξηγείται με βάση την επίδραση των οιστρογόνων στην ημικρανία. Στην εμμηνόπαυση, οι μηνιαίες ορμονικές διακυμάνσεις σταματούν, και επομένως δεν μπορούν πλέον να πυροδοτήσουν κρίσεις ημικρανίας.
Ωστόσο, στην περιεμμηνοπαυσιακή περίοδο, οι διακυμάνσεις των ορμονών μπορεί να είναι μεγάλες και για αυτό βλέπουμε σε μερικές γυναίκες έξαρση των ημικρανιών τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να απαιτηθεί η χρήση ειδικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση της έξαρσης της ημικρανίας, οι οποίες μπορεί να και περιλάβουν τη χρήση ορμονικών μεταχειρίσεων αντικατάστασης για ορισμένο χρονικό διάστημα. Τέλος, μια μειονότητα των γυναικών με ημικρανία δεν βλέπει βελτίωση μετά την εμμηνόπαυση. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, συνήθως με την κατάλληλη αγωγή, η ημικρανία μπορεί να περιέλθει σε ύφεση.
