O διαβήτης τύπου 2 δεν αποτελεί ποινή ισόβιας κάθειρξης. Μπορεί να τεθεί σε “ύφεση” και μάλιστα μερικές φορές πολύ γρήγορα, μέσα σε μια εβδομάδα, αν και η γνώση αυτή είναι σχετικά καινούργια.
Ο διαβήτης είναι ίσως η μόνη ασθένεια που εξαρτάται τόσο φανερά από τη διατροφή και την παχυσαρκία και παραδοσιακά, οι γιατροί στόχευσαν στον έλεγχο του σακχάρου των ασθενών τους με αλλαγές στον τρόπο ζωής και φάρμακα. Αλλά πίστευαν ότι η νόσος πάντα εξελίσσεται προς το χειρότερο. Την τελευταία δεκαετία η έρευνα δείχνει ότι ο “ύφεση” του διαβήτη -το να ρίξετε το σάκχαρο στα φυσιολογικά επίπεδα χωρίς φάρμακα- δεν είναι μια υπέρμετρη φιλοδοξία.
Είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια ότι η απώλεια βάρους κάνει καλό στους διαβητικούς. Το 1871, όταν το Παρίσι ήταν στην κατοχή της Πρωσίας, ο φημισμένος Γάλλος γιατρός Απολλινέρ Μπούτσαρντ είχε παρατηρήσει ότι ενώ εκατοντάδες άτομα λιμοκτονούσαν, η κατάσταση των διαβητικών ασθενών του είχε βελτιωθεί. Σε ένα πιο πρόσφατο φυσικό πείραμα, όταν το 1991 η Κούβα έχασε τη χρηματοδότησή της λόγω της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, βίωσε μια σοβαρή οικονομική κρίση με ελλείψεις τροφίμων, κατάρρευση των μέσων μαζικής μεταφοράς και αγορά 1,5 εκατομμυρίων ποδηλάτων από την Κίνα για μετακίνηση. Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί η θνησιμότητα λόγω διαβήτη κατά 50%. Την πενταετία 1991-1995, οι Κουβανοί έχασαν 4-5 κιλά κατά μέσο όρο και το ποσοστό της παχυσαρκίας τους έπεσε από το 14% στο 7%. Όταν η κρίση τελείωσε, τα κιλά των Κουβανών επανήλθαν και το 2010 η παχυσαρκία ανέβηκε στο 18%, με τις νέες διαγνώσεις διαβήτη τύπου 2 να είναι κατά 140% αυξημένες σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα.
Οι γιατροί πάντα έλεγαν στους διαβητικούς τύπου 2, που αποτελούν το 90% των διαβητικών, να αδυνατίσουν γιατί οι περισσότεροι εξ αυτών έχουν παραπανίσια κιλά. Αν και δεν γίνονται διαβητικοί όλοι οι παχύσαρκοι, όσο περισσότερα κιλά έχει κάποιος, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος. Αν ένας παχύσαρκος χάσει το 10% του βάρους του, ο κίνδυνος για διαβήτη τύπου 2 μειώνεται κατά 80%, ένα θεαματικό ποσοστό.
Ωστόσο, με βάση τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), τη στιγμή της διάγνωσης, μόνο οι μισοί διαβητικοί τύπου 2 είναι παχύσαρκοι, δηλαδή έχουν τιμή πάνω από 30. Μια μελέτη έδειξε ότι το 36% των διαβητικών τύπου 2 έχουν ΔΜΣ κάτω από 25, δηλαδή έχουν κανονικό βάρος ή είναι λιπόσαρκοι. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το εύρημα ότι η πλειονότητα των πολύ παχύσαρκων δεν έχει διαβήτη. Επίσης, τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι μερικές ασιατικές χώρες έχουν υψηλότερα ποσοστά διαβήτη από τις ΗΠΑ που είναι η πιο παχύσαρκη αναπτυγμένη χώρα. Το ότι δεν είναι διαβητικοί όλοι οι παχύσαρκοι ώθησε τους ερευνητές να εξετάσουν περισσότερο το ρόλο της παχυσαρκίας και αυτό που βρήκαν είναι ότι η θέση του λίπους στο σώμα επιδρά περισσότερο από ό,τι η γενική παχυσαρκία.
Η σχέση Δείκτη Μάζας Σώματος και διαβήτη τύπου 2. Μια απώλεια βάρους κατά 10% ισοδυναμεί με μείωση του κινδύνου κατά 80%.
Υποδόριο και σπλαχνικό λίπος
Το λίπος βρίσκεται στους λιπώδεις ιστούς του σώματος, εκεί όπου υπάρχουν ειδικά κύτταρα που το αποθηκεύουν με τη μορφή τριγλυκεριδίων, τα λιποκύτταρα. Ο βασικός λιπώδης ιστός βρίσκεται κάτω από το δέρμα και ονομάζεται υποδόριος, περιέχοντας το 82-97% του συνολικού λίπους του σώματος. Το σώμα έχει επίσης και έναν άλλο λιπώδη ιστό που βρίσκεται βαθιά στην κοιλιά και γύρω από όργανα των σπλάχνων περιέχοντας το 5-10% του συνόλου του λίπους. Αυτός είναι ο σπλαχνικός λιπώδης ιστός και μπορεί να εντοπιστεί μόνο με απεικονιστικές εξετάσεις.
Όταν το λίπος συγκεντρώνεται κάτω από το δέρμα είναι εντελώς ακίνδυνο σε φυσιολογικά επίπεδα. Φαίνεται όμως ότι κάθε άτομο έχει ένα προσωπικό όριο ασφαλούς αποθήκευσης του λίπους. Αν αυξηθεί η πρόσληψη της τροφής για κάποιο χρονικό διάστημα, ο υποδόριος λιπώδης ιστός διαστέλλεται, αλλά αυτό έχει κάποια όρια, πέρα από τα οποία αρχίζει το λίπος να “υπερχειλίζει” και να συγκεντρώνεται στον σπλαχνικό λιπώδη ιστό. Η συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους ποικίλλει μεταξύ των ατόμων, και είναι μεγαλύτερη στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες -η μέση γυναίκα έχει 25% λίπος και ο μέσος άνδρας 15%. Εκτός από την “υπερχείλιση” προς τις σπλαχνικές αποθήκες, μπορεί να υπάρχει επίσης εναπόθεση λίπους σε κύτταρα οργάνων όπως π.χ. του ήπατος, του παγκρέατος, των νεφρών και της καρδιάς, με τη μορφή τριγλυκεριδίων. Αυτό το λίπος ονομάζεται έκτοπο γιατί είναι εκτός των λιποκυττάρων όπου είναι η πραγματική του θέση.
Η ικανότητα του υποδόριου λιπώδους ιστού να αποθηκεύει περίσσεια λίπους είναι ένας σημαντικός παράγοντας της μεταβολικής υγείας ενός ατόμου και φαίνεται ότι το σπλαχνικό και το έκτοπο λίπος ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τον διαβήτη τύπου 2. Αντίθετα, η γενική παχυσαρκία, δηλαδή το μέγεθος του υποδόριου λιπώδους ιστού, ίσως να μην έχει μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη του διαβήτη.
Η βαριατρική επέμβαση
Η πρώτη ένδειξη ότι το σπλαχνικό λίπος παίζει σημαντικό ρόλο στον διαβήτη προήλθε από τις βαριατρικές επεμβάσεις. Οι επεμβάσεις αυτές, που μειώνουν τη χωρητικότητα του στομάχου, κάνουν κάτι ανέλπιστα καλό, μπορούν να εξαφανίσουν τον διαβήτη και μάλιστα πολύ γρήγορα, πριν ακόμα ο ασθενής χάσει πολλά κιλά. Παχύσαρκοι που ήταν συγχρόνως και διαβητικοί σταμάτησαν να είναι διαβητικοί μέσα σε λίγες μέρες, αφότου υποβλήθηκαν σε βαριατρική επέμβαση. Αυτό δείχνει ότι δεν είναι η γενική παχυσαρκία που προκαλεί τον διαβήτη τύπου 2 αλλά κάτι άλλο που εξαφανίζεται με τη βαριατρική επέμβαση. Το αποτέλεσμα έχει διάρκεια στο χρόνο, για παράδειγμα, με μια μέθοδο γαστρικής παράκαμψης που ονομάζεται Roux-en-Y, το 75% των παχύσαρκων διαβητικών απαλλάσσεται από τον διαβήτη για διάστημα δυο ετών και το 50% για διάστημα 12 ετών.
Οι βαριατρικές επεμβάσεις ενίσχυσαν την ιδέα ότι ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί να είναι μια ασθένεια συσσώρευσης λίπους πάνω από ένα όριο στο συκώτι και το πάγκρεας. Ο διαβήτης συνδέεται, φυσικά, με γενική παχυσαρκία, αλλά αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή όσο πιο παχύσαρκος είναι κάποιος, τόσο πιο πιθανό είναι να έχει σπλαχνικό και έκτοπο λίπος.
Φως σ’ αυτό το σημείο έριξε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016 και βρήκε ότι οι διαβητικοί ασθενείς που υποβλήθηκαν σε βαριατρική επέμβαση είχαν αρχικά ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα λίπους στο πάγκρεας, αλλά μετά από οκτώ εβδομάδες και αφού έχασαν 13 κιλά, το λίπος αυτό είχε μειωθεί ενώ σε άλλα άτομα που ήταν μεν παχύσαρκα αλλά όχι διαβητικά, το λίπος στο πάγκρεας δεν άλλαξε μετά την επέμβαση. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η μείωση του λίπους στο πάγκρεας επανεκκίνησε την έκκρισης ινσουλίνης από τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος -ακόμα και 1 γραμμάριο λίπους να χαθεί από το πάγκρεας βοηθάει στην αποκατάσταση της λειτουργίας των βήτα κυττάρων.
Η βαριατρική χειρουργική μπορεί να θέσει σε ύφεση τον διαβήτη αλλά δεν είναι ακίνδυνη. Υπήρχε κάποιος άλλος τρόπος που να δίνει τα ίδια αποτελέσματα;
Δραστική περικοπή θερμίδων
Το 2011 δημοσιεύθηκε μια μικρή μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, που έδειξε ότι η δραστική περικοπή θερμίδων κάνει το ίδιο θαύμα με τη βαριατρική επέμβαση. Η μελέτη περιέλαβε 11 άτομα που ζύγιζαν, κατά μέσο όρο 101,5 κιλά και είχαν διαγνωστεί με διαβήτη τύπου 2 τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια. Για δύο μήνες λάμβαναν 600 θερμίδες την ημέρα και πριν αρχίζουν τη δίαιτα, καταγράφηκε το λίπος που είχαν στο συκώτι και το πάγκρεας -το ποσοστό του λίπους στο συκώτι τους ήταν 13% όταν τα φυσιολογικά επίπεδα θεωρείται ότι πρέπει να είναι κάτω από 5%. Οι συμμετέχοντες έχασαν μέσα σε δύο μήνες 13 κιλά ενώ η δραστική δίαιτα είχε άμεσα αποτελέσματα στη γλυκόζη του αίματος.
Το λίπος στο συκώτι μειώθηκε κατά 30% σε μια εβδομάδα. Αυτό επανέφερε την ηπατική ευαισθησία στην ινσουλίνη με αποτέλεσμα τα ηπατικά κύτταρα να δέχονται πιο εύκολα τη γλυκόζη στο εσωτερικό τους και να πέσουν θεαματικά τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα. Επίσης, μειώθηκε το λίπος στο πάγκρεας, αν και πιο σταδιακά από ό,τι το λίπος του συκωτιού, κάτι που βοήθησε να αυξηθεί η παραγωγή της ινσουλίνης. Οι μαγνητικές τομογραφίες αποκάλυψαν ότι τα επίπεδα λίπους στο πάγκρεας είχαν μειωθεί από το 8% σε ένα πιο φυσιολογικό επίπεδο, στο 6,2%.
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ο περιορισμός θερμίδων βελτιώνει σταδιακά το σάκχαρο του αίματος, αλλά τώρα φαινόταν για πρώτη φορά ότι η δραστική μείωση των θερμίδων μπορούσε να επανακκινήσει τη λειτουργία των βήτα κυττάρων και μάλιστα γρήγορα. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό γιατί έδειχνε ότι τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος δεν ήταν νεκρά και μπορούσαν να “ξυπνήσουν” πριν ακόμα χαθεί πολύ υποδόριο λίπος. Το σάκχαρο του αίματος είχε πέσει σε φυσιολογικά επίπεδα από την πρώτη εβδομάδα σε κάποια άτομα, όταν είχαν χαθεί μόλις 3,5 κιλά. Τελικά, σε τρεις μήνες επτά από τα 11 άτομα της μελέτης δεν ήταν πλέον διαβητικά.
Οι γιατροί πάντα πίστευαν ότι η λειτουργία των βήτα κυττάρων υποβαθμίζεται σταθερά με το πέρασμα του χρόνου και κάποια στιγμή οι διαβητικοί τύπου 2 θα χρειαστούν οπωσδήποτε ενέσεις ινσουλίνης -περίπου μια δεκαετία μετά τη διάγνωση οι μισοί ασθενείς αρχίζουν να παίρνουν ινσουλίνη- αλλά η μελέτη έδειχνε ότι η δραστική δίαιτα επαναφέρει τη λειτουργία των βήτα κυττάρων του παγκρέατος. Μετά την δημοσίευση της μελέτης, οι ερευνητές του Νιούκαστλ έλαβαν πολλά email από διαβητικούς που έλεγαν ότι είχαν καταφέρει από μόνοι τους να αντιστρέψουν τον διαβήτη χάνοντας βάρος και είχαν απαλλαγεί από τα φάρμακά τους.
Αλλά υπήρξε σκεπτικισμός για αυτή τη μελέτη διότι χρησιμοποίησε δραστική περικοπή θερμίδων. Οι δραστικές δίαιτες δεν συνιστώνται από τους διαιτολόγους στον πολύ κόσμο γιατί δεν είναι εύκολες, πρέπει να γίνονται υπό ιατρική επίβλεψη και συνήθως δεν έχουν μακροχρόνια αποτελέσματα. Ακόμη χειρότερα, οι συμμετέχοντες λάμβαναν έτοιμα ροφήματα κάθε μέρα, συν κάποιες σαλάτες για να υπάρχει πρόσληψη λίγων φυτικών ινών και μάσημα τροφής, αλλά αυτό είναι μια τεχνητή διατροφή. Είναι γνωστό ότι τα άτομα που χάνουν βάρος στηριζόμενα σε ροφήματα, δύσκολα διατηρούν την απώλεια των κιλών τους, έχοντας σοβαρή δυσκολία να επανέλθουν στην κανονική τους διατροφή. Επιπλέον, μια δραστική δίαιτα ίσως να μειώνει τον μεταβολικό ρυθμό πιο γρήγορα από μια ήπια δίαιτα.
Το 2016 οι ερευνητές του του Νιούκαστλ έκαναν μια μεγαλύτερη μελέτη, διάρκειας έξι μηνών αυτή τη φορά, περιλαμβάνοντας 30 διαβητικούς τύπου 2. Ξανά επιτεύχθηκε μεγάλη απώλεια βάρους τις πρώτες οκτώ εβδομάδες με έτοιμα ροφήματα, αλλά αυτή τη φορά οι συμμετέχοντες άρχισαν να τρώνε κανονικές τροφές με τη βοήθεια των διατροφολόγων. Η απώλεια βάρους ήταν παρόμοια, κατά μέσο όρο 14 κιλά, και επαναλήφθηκε η ύφεση του διαβήτη τύπου 2 μέσα σε μερικές μέρες. Όσο λιγότερο χρονικό διάστημα ήταν κάποιος διαβητικός τόσο μεγαλύτερη ήταν η πιθανότητα να απαλλαγεί από την ασθένεια, ωστόσο κατάφεραν επίσης να απαλλαγούν και δύο άτομα που είχαν διαβήτη πάνω από 20 χρόνια. Ο διαβήτης μπορούσε να φύγει με απώλεια των κιλών έστω κι αν τα άτομα εξακολουθούσαν να είναι τυπικά παχύσαρκα, δηλαδή να έχουν ΔΜΣ πάνω από 30.
Το 2018, για τρίτη φορά η ίδια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, με επικεφαλής τον καθηγητή Ρόι Τέιλορ, διευθυντή του Newcastle Magnetic Resonance Centre, ανέλαβε να κάνει μια ακόμα πιο μεγάλη μελέτη που τώρα θα εφαρμοζόταν από το προσωπικό της πρωτοβάθμιας φροντίδας της Βρετανίας. Η μελέτη ονομάστηκε DiRECT (Diabetes Remission Clinical Trial) και περιέλαβε 149 άτομα που έκαναν δίαιτα για ένα έτος, ενώ άλλα 128 άτομα αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου με την οποία θα γίνονταν η σύγκριση. Η δίαιτα ξεκίνησε με τη φάση των ροφημάτων παρέχοντας 850 θερμίδες την ημέρα για 3-5 μήνες και στη συνέχεια υπήρξε σταδιακή επανεισαγωγή των τροφών με σκοπό τη συντήρηση του μειωμένου βάρους.
Ρόι Τέιλορ, διευθυντής του Newcastle Magnetic Resonance Centre: «Ο διαβήτης τύπου 2 προκαλείται από υπερβολικό λίπος στο συκώτι και στο πάγκρεας. Αυτό εμποδίζει μια σημαντική λειτουργία αυτών των οργάνων».
Ο μέσος όρος απώλειας βάρους ήταν 10 κιλά σε διάστημα ενός έτους, ενώ η ύφεση του διαβήτη επιτεύχθηκε στους μισούς συμμετέχοντες και ήταν στενά συνδεδεμένη με το πόσα κιλά χάθηκαν. Το 25% έχασε πάνω από 15 κιλά και σ’ αυτά τα άτομα η επιτυχία ήταν 90%. Φυσικά καταγράφηκαν και άλλες βελτιώσεις, σε δείκτες καρδιαγγειακού κινδύνου όπως η αρτηριακή πίεση και τα τριγλυκερίδια. Ακολούθησαν διάφορες υποαναλύσεις της DiRECT που έδειξαν πως αν κάποιος ξαναπάρει τα κιλά που έχασε ο διαβήτης επανέρχεται. Επίσης, φάνηκε ότι οι άνδρες έχουν μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας από τις γυναίκες, ίσως διότι έχουν να χάσουν περισσότερο σπλαχνικό (και έκτοπο).
Η DiRECT δεν είναι η μόνη μελέτη που έδειξε ότι ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί να μπει σε ύφεση με απώλεια βάρους, υπάρχουν και άλλες που έγιναν από διαφορετικές ομάδες ερευνητών. Η ύφεση του διαβήτη μέσω δίαιτας είναι πολύ σημαντική διότι καταργούνται τα φάρμακα. Εκτός από τις παρενέργειες που μπορεί να έχουν, ορισμένα αντιδιαβητικά φάρμακα υποσκάπτουν την προσπάθεια για απώλεια βάρους. Για παράδειγμα, οι σουλφονυλουρίες και οι θειαζολιδενδιόνες αυξάνουν μεν την παραγωγή ινσουλίνης αλλά μπορούν να αυξήσουν και το σωματικό βάρος, κάτι που φυσικά δεν είναι καλό -το ίδιο κάνουν και ορισμένα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Είναι λοιπόν δυνατόν να απαλλαγείτε από τον διαβήτη τύπου 2 κάνοντας αρχικά δραστική δίαιτα αλλά το ίδιο θα συμβεί και αν χάσετε κιλά με πιο αργό τρόπο. Έχετε καλές πιθανότητες επιτυχίας εάν χάσετε πάνω από το 10% του βάρους σας. Αν ζυγίζετε πάνω από 100 κιλά ίσως χρειαστεί να χάσετε 15 κιλά, ενώ αν ζυγίζετε 80 κιλά μπορεί να χρειαστεί να χάσετε 8 με 10 κιλά.
Το πιο σημαντικό είναι να πάρετε τη σταθερή απόφαση. Και το δεύτερο πιο σημαντικό είναι να συνεργαστείτε με την οικογένειά σας γιατί ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη. Αν δεν έχετε ενθάρρυνση, ή ακόμη χειρότερα αν κάποιος από το κοντινό σας περιβάλλον σαμποτάρει την προσπάθειά σας -οι ανθρώπινες σχέσεις είναι περίπλοκες- θα δυσκολευτείτε στην προσπάθειά σας.
Εφόσον πήρατε την απόφαση και έχετε ψυχολογική υποστήριξη, το θέμα μετά είναι πώς θα το κάνετε και ποιες τροφές θα εντάξετε στο διαιτολόγιό σας. Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι να υιοθετήσετε εκείνη την υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή που μπορείτε να ακολουθήσετε.
