Η μεταφορά της αφρικανικής σκόνης στην Ελλάδα, που συμβαίνει κυρίως άνοιξη και φθινόπωρο, μπορεί να έχει σημαντικές και άμεσες επιπτώσεις στην υγεία σας. Περίπου 3,9 εκατ. τόνοι αφρικανικής σκόνης µεταφέρονται κάθε χρόνο από τη Σαχάρα στη Μεσόγειο. Επίσης μεταφέρεται σκόνη από την αραβική χερσόνησο, κυρίως το φθινόπωρο.
Οι χηµικές αναλύσεις έχουν εντοπίσει εννιά µέταλλα (μεταξύ των οποίων µόλυβδος, αρσενικό, σίδηρος και νικέλιο) στα σωµατίδια της σκόνης. Φαίνεται επίσης ότι περιέχει χηµικά από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (κίνηση οχηµάτων, βιοµηχανία κλπ) που επικάθονται στα σωµατίδια καθώς περνάνε πάνω από αστικά κέντρα και µεγάλες πόλεις.
Η Ελλάδα έχει περίπου 30 ηµέρες το χρόνο µεταφοράς σκόνης από την Αφρική. Αυτό το φυσικό γεγονός μεταφέρει σωματίδια σε μεγάλο φάσμα μεγεθών, όπως PM10, PM2,5 ή και πολύ μικρότερα, ενώ μπορεί επίσης να συμπαρασύρει ρύπους από την ατμόσφαιρα -τα PM10 είναι σωματίδια που που έχουν διάμετρο κάτω από 10 μm, και τα PM2,5 είναι έχουν κάτω από 2,5 μm (εκατομμυριοστά του μέτρου).
Τα αιωρούμενα σωματίδια ή PM (particulate matter) εκλύονται από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων, το κάψιμο των ξύλων, την αφρικανική σκόνη, τη γύρη και τα σωματίδια που προκύπτουν από τις τριβές των ελαστικών των αυτοκινήτων. Επειδή είναι πολλών διαφορετικών σχημάτων και μεγεθών, οι επιστήμονες έχουν έναν τρόπο για να τα συγκρίνουν δημιουργώντας την έννοια της “αεροδυναμικής διαμέτρου” η οποία υποδεικνύει την ταχύτητα καθίζησής τους στο έδαφος και την κίνηση τους κατά την διείσδυση τους στο αναπνευστικό σύστημα.
Έρευνα του Αστεροσκοπείου Αθηνών έχει επισημάνει ότι τα αιωρούμενα σωματίδια μπορούν να εισέλθουν στο αναπνευστικό σύστημα και να προξενήσουν βλάβες. Κυρίως είναι επικίνδυνα για τα άτομα που έχουν αναπνευστικά και χρόνια καρδιολογικά νοσήματα όπως το βρογχικό άσθμα και η αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ).
Θνησιμότητα και εισαγωγές στα νοσοκομεία
Οι επιδράσεις της αφρικανικής σκόνης στην υγεία έχουν µελετηθεί τα τελευταία χρόνια. Το 2011 μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο Αθηνών που εστίασε στη θνησιμότητα όταν υπάρχει ή όχι σκόνη, βρήκε διαφορές. Τις ημέρες μεταφοράς σκόνης, η θνησιμότητα αυξάνεται 3% κατά μέσο όρο, και για τους ανθρώπους που είναι πάνω από 75 χρόνων αυξάνεται σχεδόν 5%.
Μια άλλη μελέτη εξέτασε τις εισαγωγές παιδιών με κρίση άσθματος. Όταν υπάρχει μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα, για κάθε αύξηση κατά 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα (μg/m3) των αιωρούμενων σωματιδίων PM10, διαπιστώθηκε αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία κατά 4,1%.
Το 2015, το Πανεπιστήμιο Αθηνών συμμετείχε σε ένα πολυκεντρικό πρόγραμμα όπου εξετάστηκαν τα δεδομένα 11 πόλεων από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και τη Νότια Γαλλία. Φάνηκε ότι η σκόνη από τη Σαχάρα αυξάνει τη θνησιμότητα.
Σε μια μελέτη ανασκόπησης του 2020 στην Ευρώπη, εκτιμήθηκε ότι 42.000 θάνατοι κάθε χρόνο οφείλονται στη σκόνη -στις μεσογειακές χώρες έχει υπολογιστεί ότι το 27-44% των θανάτων που σχετίζονται με τα σωματίδια PM10 οφείλονται στην αφρικανική σκόνη.
Οι επιπτώσεις στο αναπνευστικό σύστημα
Μία από τις πρωταρχικές επιπτώσεις της αφρικανικής σκόνης είναι η επίδρασή της στην αναπνευστική υγεία. Τα λεπτά σωματίδια μπορούν να διεισδύσουν βαθιά στους πνεύμονες ή και να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος. Για άτομα με παθήσεις όπως άσθμα, βρογχίτιδα ή ΧΑΠ, η έκθεση σε αυτά τα σωματίδια μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα και να οδηγήσει σε δύσπνοια, βήχα, συριγμό και δυσφορία στο στήθος. Μπορούν επίσης να προκληθούν αλλεργικού τύπου αντιδράσεις, ερεθισμός του αναπνευστικού συστήματος, ρινική συμφόρηση, φτάρνισμα και υγρά μάτια.
Εκτός από αναπνευστικά προβλήματα, η έκθεση στην αφρικανική σκόνη έχει συνδεθεί με καρδιαγγειακά προβλήματα. Τα σωματίδια μπορούν να συμβάλουν στη φλεγμονή, το οξειδωτικό στρες και την αγγειοσυστολή, αυξάνοντας τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών, εγκεφαλικών και άλλων καρδιαγγειακών παθήσεων, ιδιαίτερα σε ευάλωτους πληθυσμούς.
Η παρατεταμένη έκθεση μπορεί να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα, κάνοντας τα άτομα πιο ευάλωτα σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος και σε άλλες ασθένειες. Τα αιωρούμενα σωματίδια ξεπερνούν τα αντανακλαστικά του φταρνίσµατος και του βήχα, και κάποια εναποτίθενται στις κυψελίδες των πνευμόνων. Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού προσπαθούν να τα εξαφανίσουν καταπίνοντάς τα, αλλά σ’ αυτή την διαδικασία παράγουν ουσίες που μειώνουν την ελαστικότητα των πνευμόνων και παρεμποδίζουν τη σωστή οξυγόνωση του σώματος.
Λάβετε μέτρα
Τις ημέρες της αφρικανικής σκόνης, προσπαθήστε να αποφύγετε να είστε σε εξωτερικούς χώρους και ειδικά όταν έχει αέρα -σ’ αυτή την περίπτωση τα σωματίδια είναι πιο πιθανό να αιωρούνται στον αέρα. Βγαίνοντας έξω σε συνθήκες σκόνης, σκεφτείτε να φοράτε μάσκα για να μειώσετε την εισπνοή σωματιδίων. Για τη βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα στο χώρο σας, χρησιμοποιήστε καθαριστή αέρα, αν διαθέτετε.
- Περιορίστε τις δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους
- Περιορίστε στο ελάχιστο δυνατό τις δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους ή τις άσκοπες μετακινήσεις.
- Παραμείνετε σε εσωτερικούς χώρους, όπως το σπίτι ή το γραφείο. Εάν κρίνεται απαραίτητο να βγείτε έξω, ελαχιστοποιήστε το χρόνο για μετακινήσεις και την παραμονή σε υπαίθριο χώρο.
- Προτιμήστε το αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις σας. Συστήνεται να διατηρείτε τα παράθυρα κλειστά και να έχετε ενεργοποιημένο το σύστημα εξαερισμού σε λειτουργία εσωτερικής ανακύκλωσης.
- Αποφύγετε την έντονη σωματική εργασία ή αθλητική δραστηριότητα, όπως ποδηλασία, τρέξιμο ή περπάτημα σε υπαίθριους χώρους, αθλητικές προπονήσεις ή και αγώνες σε ανοικτούς χώρους (κολυμβητήρια, γήπεδα, στάδια). Μεταφέρετε τέτοιες δραστηριότητες σε κατάλληλες κλειστές αθλητικές αίθουσες ή αναβάλετέ τις για άλλες ημέρες, εφόσον είναι εφικτό.
- Χρησιμοποιήστε μάσκες υψηλής αναπνευστικής προστασίας. Όταν βγαίνετε έξω, ειδικά σε συνθήκες υψηλών συγκεντρώσεων σκόνης, συστήνεται να φοράτε μάσκα υψηλής αναπνευστικής προστασίας (FFP2/ KN95/N95) για να μειώσετε την εισπνοή σωματιδίων.
- Διατηρήστε σε καλό επίπεδο την ποιότητα αέρα στο σπίτι, στο γραφείο, κ.α.
- Ελαχιστοποιήστε τη διείσδυση εξωτερικού αέρα, διατηρώντας κλειστά – όσο γίνεται – τα παράθυρα και τις πόρτες.
- Βελτιώστε τη μόνωση των εσωτερικών χώρων (χαραμάδες θυρών και παραθύρων) για να εμποδίσετε την είσοδο της σκόνης στον εσωτερικό χώρο.
- Ενεργοποιήστε έγκαιρα τη συσκευή καθαρισμού αέρα -εφόσον υπάρχει- και βεβαιωθείτε ότι έχει τα κατάλληλα φίλτρα και λειτουργεί κανονικά.
- Καθαρίστε με υγρό πανί επιφάνειες επαφής, όπως τραπέζια και πάγκους, και σφουγγαρίστε το δάπεδο.
- Αποφύγετε δραστηριότητες που επιδεινώνουν την ποιότητα αέρα στους εσωτερικούς χώρους, όπως κάπνισμα, χρήση ηλεκτρικής σκούπας, μαγείρεμα με γκάζι, άναμμα κεριών και τζακιών.
- Μείνετε ενυδατωμένοι. Πίνετε άφθονο νερό.
