Ένα στα 6 ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας είναι υπογόνιμο, άρα 250.000-300.000 ζευγάρια είναι συνολικά υπογόνιμα στην Ελλάδα. Η υπογονιμότητα αφορά κατά 50% τους άνδρες καθώς ο αριθμός των σπερματοζωαρίων και η κινητικότητά τους στο σπέρμα να ελαττώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Όλα δείχνουν ότι οι αιτίες της υπογονιμότητας των ανδρών είναι επίκτητες και οφείλονται σε τοξικές ουσίες που βρίσκονται στη διατροφή και γενικότερα στο περιβάλλον.
Υπάρχουν μελέτες τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 που έδειχναν ότι ο μέσος όρος των σπερματοζωαρίων στους υγιείς άνδρες αναπαραγωγικής ηλικίας ξεπερνούσε τα 70 εκατομμύρια ανά ml σπέρματος, ενώ σήμερα οι μέσοι όροι είναι 35 εκατομμύρια (κυμαίνονται από 20 έως 50 εκατομμύρια). Ετσι, ενώ μέχρι τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 οι άνδρες ευθύνονταν για το 30-40% των περιπτώσεων υπογονιμότητας στα ζευγάρια, σήμερα ευθύνονται για το 50% τουλάχιστον.
Μέσα σε 30 χρόνια, δηλαδή, υπήρξε μείωση κατά 50% στον μέσο αριθμό των σπερματοζωαρίων, ενώ μειώσεις υπήρξαν και στην κινητικότητα τους, που είναι μια άλλη παράμετρος η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στην τεκνοποίηση.
Τα σπερματοζωάρια παράγονται στους όρχεις και η παραγωγή τους σχετίζεται με τις ανδρικές ορμόνες (τεστοστερόνη) και τις ορμόνες του υποθαλάμου (FSH και LH) στον εγκέφαλο. Χρειάζονται 68-72 μέρες για να αναπτυχθεί κάθε σπερματοζωάριο στους όρχεις ενώ η θερμοκρασία ομαλής λειτουργίας των όρχεων είναι 31-32,5 βαθμοί Κελσίου.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, για να θεωρηθεί το σπέρμα ικανό για αναπαραγωγή πρέπει να πληροί τρεις προϋποθέσεις: Να διαθέτει τουλάχιστον 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml σπέρματος. Τουλάχιστον 50% των σπερματοζωαρίων να έχουν πολύ καλή κινητικότητα. Τουλάχιστον 30% των σπερματοζωαρίων να έχουν καλή μορφολογία.
Να σημειωθεί ότι περίπου 12.000 έως 15.000 κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης πραγματοποιούνται ετησίως στην Ελλάδα και 4.000 ελληνόπουλα γεννιούνται με τη βοήθεια της εξωσωματικής γονιμοποίήσης. Το 1% των γεννήσεων έπειτα από εξωσωματική είναι τρίδυμα και το 20% των γεννήσεων έπειτα από εξωσωματική είναι δίδυμα.
Πού οφείλεται η μείωση των σπερματοζωαρίων;
Οι αιτίες της μείωσης των σπερματοζωαρίων είναι κυρίως επίκτητες και δευτερευόντως γενετικές. Στις μέχρι σήμερα γνωστές επίκτητες αιτίες συμπεριλαμβάνονται η έκθεση των ανδρών σε τοξικές ουσίες (όπως τα φυτοοιστρογόνα που λαμβάνονται από τη διατροφή, ο καπνός του τσιγάρου, τα προϊόντα αποδόμησης των πλαστικών υλών και ορισμένες ναρκωτικές ουσίες), η μακροχρόνια υπερθέρμανση του οσχέου (λ.χ. από τα στενά τζιν ή το γράψιμο με το λάπτοπ στα πόδια), η εισπνοή ατμών από λειωμένα μέταλλα (λ.χ. οξυγονοκόλληση, κατεργασία μετάλλων) και η καθημερινή υπερκατανάλωση αλκοόλ (π.χ. μισό μπουκάλι ουίσκι την ημέρα επί περισσότερα από 2 χρόνια).
Στις γενετικές αιτίες έχουμε πλέον μετάδοση των γενετικών ανωμαλιών που προκαλούν υποσπερματογένεση στις επόμενες γενιές λόγω της χρήσης υποβοηθούμενων μεθόδων αναπαραγωγής.
Πώς επηρεάζει την ανδρική γονιμότητα η έκθεση σε διάφορες ουσίες;
Εχει βρεθεί πως οι άνδρες που περιλαμβάνουν συχνά στη διατροφή τους σόγια (λ.χ. με σούσι), η οποία είναι πλούσια σε φυτοοιστρογόνα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν σπέρμα με χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων και μειωμένη κινητικότητα.
Η νικοτίνη, εξάλλου, μετατρέπεται στο αίμα σε κοτινίνη, η οποία όταν υπερβαίνει τα 800 νανογραμμάρια ανά cm3 αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο μειωμένης ποιότητας σπέρματος. Αυτά τα επίπεδα τα αποκτά ένας άνδρας που καπνίζει πολύ (2 πακέτα τσιγάρα την ημέρα με υψηλή περιεκτικότητα σε νικοτίνη).
Επιπλέον, η έκθεση των πλαστικών δοχείων σε καυτά ροφήματα δημιουργεί ουσίες (βινυλοειδή και φυτοοιστρογόνα) που πλήττουν την ανδρική γονιμότητα – αυτός λ.χ. είναι ο λόγος που στην Ιαπωνία απαγορεύθηκαν τα πλαστικά μπιμπερό. Μελέτες δείχνουν πως οι άνδρες που πίνουν καθημερινά και επί μία τριετία πολλά καυτά ροφήματα (4-5 φλιτζάνια την ημέρα) σε πλαστικά ποτήρια παρουσιάζουν φθορά στην ποιότητα του σπέρματός τους.
Το χασίς και η μαριχουάνα, τέλος, επίσης πλήττουν το σπέρμα (αλλά και τη στυτική λειτουργία) έπειτα από 2-3 χρόνια εβδομαδιαίας χρήσης.
Οι βλάβες είναι αναστρέψιμες;
Το σπέρμα μπορεί να μην ξαναγίνει ποτέ φυσιολογικό εάν η έκθεση στις αιτίες είναι μακροχρόνια και οι βλάβες μεγάλες. Με εξαίρεση τις ναρκωτικές ουσίες, όμως, η διακοπή της έκθεσης επί τουλάχιστον 3 μήνες μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος.
Τι να κάνουν οι άνδρες
* Μην καπνίζετε. Όσο περισσότερο καπνίζετε και επί όσο περισσότερο καιρό, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος μείωσης του αριθμού και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων. Επιπλέον, μπορεί να προκληθούν και μορφολογικές αλλοιώσεις στα σπερματοζωάρια, καθώς και αλλοιώσειςτου DNAπου θα μεταφερθούν στα παιδιά σας.
* Να αποφεύγετε τη πολύ σόγια στη διατροφή σας. Είναι πλούσια σε φυτοοιστρογόνα. Η συχνή κατανάλωσή της έχει σχετισθεί με μεγαλύτερη πιθανότητα σπέρματος με χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων και κινητικότητας.
* Μην πίνετε καυτά ροφήματα σε πλαστικά κύπελλα.
* Αποφεύγετε τη χρήση ουσιών, διότι προκαλούν μόνιμες βλάβες στο σπέρμα.
* Μην γράφετε με το λάπτοπ στα πόδια. Μελέτη έδειξε πως μέσα σε 10-15 λεπτά αρχίζει να αυξάνεται η θερμοκρασία στο όσχεο και έπειτα από μία ώρα έχει αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου, καθιστώντας τις συνθήκες αδύνατες για την επιβίωση των σπερματοζωαρίων.
* Μην φοράτε στενά εσώρουχα και παντελόνια, ιδίως αν κάνετε πολύ καθιστική ζωή, διότι υπερθερμαίνεται το όσχεο. Έχει βρεθεί ότι ο αριθμός των σπερματοζωαρίων μειώνεται μέσα σε δύο χρόνια στους άντρες που φοράνε στενά τζιν και κάθονται ακίνητοι πάνω από 5 ώρες καθημερινά (λ.χ. όπως συμβαίνει με επαγγελματίες οδηγούς ή υπαλλήλους γραφείου).
* Μην υπερκαταναλώνετε αλκοόλ. 350 ml από «βαριά» ποτά (λ.χ. ουϊσκι) την ημέρα, επί περισσότερα από 2 χρόνια μπορεί να οδηγήσουν σε ηπατική δυσλειτουργία που θα αλλάξει τον μεταβολισμό των ανδρογόνων (οι ανδρικές ορμόνες) και έτσι τον αριθμό, την κινητικότητα και την μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
