Το ανοσοποιητικό σύστημα καταστρέφει τις βλαβερές ουσίες που εισβάλουν στο σώμα μας αλλά επειδή σ’ αυτόν τον κόσμο τίποτα δεν είναι τέλειο, μερικές φορές επιτίθεται σε αβλαβείς ουσίες και αυτό ονομάζεται αλλεργία. Ο υπερβάλλον ζήλος του ανοσοποιητικού ενέχει κίνδυνο ακόμη και για την ίδια τη ζωή γιατί ορισμένες φορές μπορεί να παρουσιαστεί αυτό που ονομάζεται αναφυλακτικό σοκ, μια κατάσταση κατά την οποία ο λαιμός πρήζεται σε βαθμό που μπορεί να προκαλέσει ασφυξία.
Ο πρώτος που πρότεινε τον όρο αλλεργία ήταν ο Αυστριακός παιδίατρος Κλέμενς Φον Πιρκέτ (Clemens von Pirquet), ο οποίος παρατήρησε το 1905 ότι σε ορισμένα άτομα το ανοσοποιητικό τους σύστημα αντί να εμφανίζει τη φυσιολογική δραστηριότητά του, δηλαδή τη φύλαξη, εμφάνιζε αφύλαξη (αναφυλαξία) ή διαφορετικά, “άλλο έργο”. Οι αθώες ουσίες στις οποίες το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ανθρώπου επιτίθεται ονομάζονται αλλεργιογόνα και συνήθως είναι πρωτεΐνες. Τα συμπτώματα όμως οφείλονται στην επίθεση που εξαπολύει το ανοσοποιητικού εναντίον του υποτιθέμενου εχθρού.
Τη στιγμή που ένα μικρόβιο π.χ. ο ιός της γρίπης, εισέλθει στον οργανισμό και το ανοσοποιητικό σύστημα του επιτίθεται, εμφανίζουμε συμπτώματα τα οποία δεν οφείλονται στο μικρόβιο όπως νομίζει πολύς κόσμος αλλά στις ουσίες που παράγει το ανοσοποιητικό για την εξόντωσή του. Όταν λοιπόν ένας αλλεργικός έρχεται σε επαφή με αλλεργιογόνα, εισπνέοντας, καταπίνοντας, ή αγγίζοντας μια κατά τα άλλα αβλαβή ουσία, μπορεί να παρουσιάσει μια ποικιλία συμπτωμάτων, ανάλογα με τον τρόπο συμπεριφοράς του ανοσοποιητικού συστήματος εκείνη τη στιγμή.
Τα συμπτώματα εκδηλώνονται με διάφορες μορφές. Ως ρινίτιδα, με επαναλαμβανόμενο φτάρνισμα, φαγούρα, καταρροή και μπούκωμα της μύτης. Ως άσθμα, με βήχα και δύσπνοια. Ως επιπεφυκίτιδα, με φαγούρα, κοκκινίλα και δάκρυσμα των ματιών. Ως δερματική αντίδραση, με φαγούρα, καντήλες φλούμπες, ερύθημα και αγγειοοίδημα. Ως αντίδραση από το πεπτικό σύστημα, με ναυτία εμετούς, πόνους στην κοιλιά και διάρροια. Στην βαρύτερη μορφή, στην αναφυλαξία η αλλεργία εκδηλώνεται με πτώση της πίεσης, ταχυκαρδία, διαταραχές στην όραση, ζάλη και λιποθυμία. Αυτή η περίπτωση πρέπει πάντα να αντιμετωπίζεται άμεσα σε νοσοκομείο. Προκαλείται συνήθως μετά από κάποιο φάρμακο, δηλητήριο μέλισσας ή σφήκας ή τρόφιμο.
Οι πιο συχνές αλλεργίες οφείλονται:
- στη γύρη των φυτών,
- στα ακάρεα της οικιακής σκόνης,
- σε πρωτεΐνες των τροφών – μερικοί άνθρωποι είναι ευαίσθητοι ακόμα και στη μυρωδιές τους, δηλαδή σε απειροελάχιστες ποσότητες.
- στο δηλητήριο των εντόμων,
- στα επιθήλια των οικιακών ζώων,
- σε μύκητες
- σε φάρμακα (κυρίως στη πενικιλίνη) και σκιαγραφικές ουσίες,
- στο λατέξ (συστατικό του καουτσούκ),
- στο νικέλιο,
- σε αρώματα
- σε ορισμένα πρόσθετα τροφίμων.
Κανείς δεν ξέρει γιατί μερικοί άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς από άλλους σε αλλεργίες αλλά είναι γνωστό ότι υπάρχει μια γενετικά καθορισμένη προδιάθεση. Αυτό επιστημονικά λέγεται ατοπία (από το στερητικό α και τη λέξη τόπος που σημαίνει παράλογο). Τον όρο χρησιμοποιούν οι γιατροί για την κατάσταση εκείνη κατά την οποία υπάρχει το αλλεργιολογικό υπόβαθρο σε έναν άνθρωπο χωρίς απαραίτητα να έχει εκδηλωθεί ακόμα η νόσος.
Η πιθανότητα εμφάνισης αλλεργίας σε ένα παιδί είναι κάτω από 8% όταν κανείς από τους γονείς δεν είναι αλλεργικός, 25-30%, όταν ο ένας γονέας είναι αλλεργικός και 60-75% όταν και οι δύο γονείς είναι αλλεργικοί. Η αλλεργία όμως του γονέα με την αλλεργία του παιδιού δεν είναι απαραίτητο να εκδηλωθεί από το ίδιο σύστημα, δηλαδή ο ένας μπορεί να έχει ρινίτιδα και ο άλλος άσθμα ή κνίδωση. Με λίγα λόγια κληρονομείται η προδιάθεση και όχι το είδος της αλλεργίας. Μερικές φορές όμως η αλλεργία μπορεί να ξεχάσει μία γενιά.
Για να συμβεί μια αλλεργική αντίδραση, το άτομο πρέπει να ευαισθητοποιηθεί πρώτα σε κάποιο αλλεργιογόνο μετά από μία ή περισσότερες εκθέσεις σ’ αυτό. Την πρώτη φορά που ένας ατοπικός έρθει σε επαφή με αλλεργιογόνο δεν παρουσιάζει κανένα σύμπτωμα, απλά ο οργανισμός του κάνει την “γνωριμία” με το αλλεργιογόνο. Από εκείνη τη στιγμή παράγονται για το συγκεκριμένο αλλεργιογόνο ειδικά αντισώματα, οι ειδικές ανοσοσφαιρίνες Ε ( IgE) καθώς και κύτταρα μνήμης. Με άλλα λόγια, ο οργανισμός έχει ευαισθητοποιηθεί. Τα αντισώματα αυτά επικάθονται σε κάποια είδη κυττάρων του ανοσοποιητικού όπως είναι σε σιτευτικά κύτταρα (μαστοκύτταρα). Την επόμενη φορά που ο άνθρωπος αυτός θα έρθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο, αυτό θα συνδεθεί με τα αντισώματα προκαλώντας τη ρήξη των μαστοκυττάρων τα οποία μ’ αυτό τον τρόπο βγάζουν ορισμένες ουσίες που προκαλούν μια σειρά από χημικές αντιδράσεις όπως η ισταμίνη, τα λευκοτριένια, ο παράγοντος ενεργοποίησης αιμοπεταλίων (PAF) κ.α. Αυτές οι χημικές αντιδράσεις προκαλούν τα συμπτώματα της αλλεργίας. Για παράδειγμα, η ισταμίνη προκαλεί αγγειοδιαστολή για να διευκολύνει κύτταρα του ανοσοποιητικού να επιτεθούν στο αλλεργιογόνο, κάτι που καταλήγει σε κοκκίνισμα της περιοχής. Επίσης προκαλεί σύσπαση των λείων μυϊκών ινών, δακρύρροια και νευρική διέγερση (ερεθισμό / φαγούρα).
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι αλλεργίες αφορούν κυρίως τα παιδιά και εξασθενούν καθώς περνούν τα χρόνια. Αυτό συμβαίνει με ορισμένες τροφικές αλλεργίες αλλά στην πραγματικότητα μια αλλεργία μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής, ακόμα και σε ηλικίες άνω των 70 ετών. Μια αλλεργία μπορεί να υποχωρήσει σταδιακά αλλά μπορεί να επιμείνει και για πολλά χρόνια, όπως στην περίπτωση των εισπνεόμενων αλλεργιογόνων, ή και για πάντα, όπως στη βαριά αλλεργία των ξηρών καρπών.
Ωστόσο πολλοί εξωτερικοί παράγοντες φαίνεται να ενοχοποιούνται για τη δραματική αύξηση των αλλεργιών τις τελευταίες δεκαετίες. Κατά μια θεωρία, η αύξηση οφείλεται στη δραστική μείωση των λοιμώξεων και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης (π.χ. πιο καθαρό νερό) που έχει ως αποτέλεσμα να μην εκπαιδεύεται σωστά το ανοσοποιητικό σύστημα.
