H κιρσοκήλη (varicocele) είναι η ύπαρξη κιρσών στους όρχεις. Κιρσοί ονομάζονται οι φουσκωμένες φλέβες. Η συνηθέστερη αιτία της διόγκωσης των φλεβών στους όρχεις είναι η ανεπάρκεια των βαλβίδων των φλεβών με αποτέλεσμα τη συσσώρευση του αίματος.
Στο 90% των πασχόντων η κιρσοκήλη εμφανίζεται στον αριστερό όρχι. Αλλά ακόμα και όταν υπάρχει σε ένα όρχι μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή σπέρματος και στους δύο όρχεις. Η πάθηση συναντάται σε μεγάλο ποσοστό των ανδρών το οποίο φτάνει το 14-17%. Η κλινική εξέταση και το υπερηχογράφημα θέτουν τη διάγνωση.
Η κιρσοκήλη μπορεί να προκαλέσει άνοδος της θερμοκρασίας στο όσχεο λόγω της συσσώρευσης αίματος. Και αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε υπογονιμότητα ή ακόμα και στειρότητα. Όσοι άνδρες είναι στείροι δεν σημαίνει ότι έχουν κιρσοκήλη, ούτε όσοι έχουν κιρσοκήλη σημαίνει ότι έχουν πρόβλημα γονιμότητας. Ωστόσο η κιρσοκηλη είναι η αιτία για το 35-40% των υπογόνιμων ανδρών. Στην περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης στειρότητας, η θεραπεία απαιτεί χειρουργείο.
Αιτία
Όταν οι όρχεις λειτουργούν σωστά, το αίμα φεύγει από αυτούς μέσω μικρών φλεβών. Όταν όμως δεν δουλεύουν οι βαλβίδες των φλεβών το αίμα μαζεύεται σε ένα σημείο και οι φλέβες διογκώνονται.
Οι φλέβες έχουν βαλβίδες που λειτουργούν μόνο προς την κατεύθυνση της καρδιάς. Οι πτυχές τους ανοίγουν όταν το αίμα πάει προς την καρδιά, εμποδίζοντάς το να ρέει προς τα πίσω. Αν οι βαλβίδες εξασθενίσουν, το αίμα μπορεί να γυρίζει πίσω και να λιμνάζει στις φλέβες των όρχεων. Το λιμνάζων αίμα διογκώνει τις φλέβες, δηλαδή σχηματίζονται κιρσοί. Συνήθως οι κιρσοί είναι γνωστοί για την εμφάνισή τους στα πόδια αλλά εμφανίζονται και στις σπερματικές φλέβες των ανδρών.
Πολύ σπάνια, η κιρσοκήλη μπορεί να οφείλεται όχι στις βαλβίδες των σπερματικών φλεβών αλλά σε πίεση που ασκείται σ’ αυτές από κάποιον όγκο του νεφρού. Για τον λόγο αυτό πάντα γίνεται έλεγχος της κοιλιακής χώρας με υπερηχογράφημα.
Συμπτώματα και γονιμότητα
Η κιρσοκήλη δε δημιουργεί πάντα ενοχλήσεις γι’ αυτό και συνήθως ανακαλύπτεται τυχαία, όταν ένας άνδρας δυσκολεύεται να τεκνοποιήσει και καταφεύγει για έλεγχο στον ουρολόγο γιατρό.
Τα πιο συνήθη συμπτώματα είναι δύο και στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ελαφρά: βάρος στον όρχι και ήπιος πόνος. Και βέβαια, μπορεί αισθητικά να μη φαίνεται ωραία η περιοχή όταν η φλεβική διάταση είναι έντονη. Τέλος, οι όρχεις μπορεί να έχουν μειωμένο μέγεθος λόγω ατροφίας.
Σε μεγάλες κιρσοκήλες ο άνδρας μπορεί να αισθάνεται πόνο ή τράβηγμα στον όρχι, ιδίως μετά τη σεξουαλική επαφή ή κατά την έντονη σωματική δραστηριότητα. Μερικοί άνδρες αναφέρουν ότι η ψηλάφηση της περιοχής τους δίνει το αίσθημα ενός «σάκου με σκουλήκια».
Να σημειωθεί ότι οι νέοι άνδρες αλλά και οι έφηβοι που αισθάνονται ελαφρό πρήξιμο ή βάρος ή πόνο στο όσχεο ή στους όρχεις πρέπει να εξετάζονται από γιατρό. Κι αυτό γιατί η κιρσοκηλη εκδηλώνεται συχνά σε νεαρή ηλικία μεταξύ 15 και 25 ετών.
Αρκετοί άνδρες δεν γνωρίζουν ότι έχουν την πάθηση γιατί συνήθως αναπτύσσεται αργά χωρίς να προκαλεί συμπτώματα. Πάντως, η όρθια θέση του άνδρα, οι θερμές καιρικές συνθήκες και η έντονη σωματική άσκηση, μπορεί να κάνουν την κιρσοκήλη περισσότερο εμφανή. Εάν σε ένα άνδρα μεγαλύτερης ηλικίας εμφανιστεί ξαφνικά κιρσοκηλη πρέπει να διερευνηθεί μήπως η αιτία προέρχεται από την κοιλιά ή τα νεφρά.
Η ασθένεια μπορεί να βλάψει την ποιότητα του σπέρματος και να προκαλέσει υπογονιμότητα στον άνδρα. Ο τρόπος που συμβαίνει αυτό είναι σύνθετος και άγνωστος. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι η αυξημένη θερμοκρασία του όρχι λόγω της παραμονής στάσιμου αίματος είναι η κυριότερη αιτία. Πάντως, οι ακριβείς μηχανισμοί της βλάβης που υφίστανται οι όρχεις δεν έχουν γίνει κατανοητοί. Φαίνεται ότι επειδή ανεβαίνει η θερμοκρασία, διαταράσσονται τα σπερματικά κύτταρα στην περιοχή κι αυτό καταστρέφεται το σπέρμα. Μειώνεται η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων και αλλάζει η μορφολογία και ο αριθμός τους.
Δυστυχώς δεν υπάρχει πρόληψη γι’ αυτή τη δυσλειτουργία. Όταν όμως κάποιος ξέρει ότι έχει κιρσοκήλη, για να μην υπάρξει επιδείνωση, καλό είναι να αποφεύγει την ορθοστασία και να σηκώνει βάρη.
Διάγνωση
Ο ουρολόγος κάνει τη διάγνωση ψηλαφώντας τους όρχεις του ασθενούς, ενώ εκτιμά το βαθμό της παλινδρόμησης του αίματος με τη βοήθεια έγχρωμου υπερηχογραφήματος (triplex). Μεγάλη σημασία έχουν τα χαρακτηριστικά του σπέρματος, που ελέγχονται με το σπερμοδιάγραμμα το οποίο περιγράφει τα χαρακτηριστικά του σπέρματος. Για να γίνει το σπερμοδιάγραμμα, χρειάζεται φρέσκο δείγμα σπέρματος που έχει συλλεχθεί ύστερα από αποχή από το σεξ για τουλάχιστον 3 ημέρες.
Χειρουργική αντιμετώπιση
Δεν χρειάζεται θεραπεία για την κιρσοκήλη όταν δεν προκαλεί προβλήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις καλό είναι ο πάσχων να φορά ειδικό εσώρουχο (σπασουάρ) που στηρίζει τον όρχι και ανακουφίζει από την πίεση. Ωστόσο, εάν η πάθηση προκαλεί πόνο, ατροφία όρχεων και κυρίως υπογονιμότητα, μπορεί ο ασθενής να θελήσει να υποβληθεί σε χειρουργείο.
Μια αποτελεσματική θεραπεία είναι η λαπαροσκοπική αντιμετώπιση η οποία διαρκεί περίπου μισή ώρα. Η τεχνική συνίσταται στην απολίνωση και διατομή των φλεβών του όρχι (σπερματικών φλεβών) καταργώντας τη λίμναση του αίματος και επιτρέποντας τη φλεβική αποχέτευση από παράπλευρη οδό.
Με μία τομή λίγων χιλιοστών από τον ομφαλό εισάγεται το λαπαροσκόπιο και με έγχρωμη εικόνα ο γιατρός αναγνωρίζει τις παθολογικές φλέβες. Τοποθετούνται από δύο μικροσκοπικές τομές δύο ειδικά εργαλεία με τα οποία γίνεται η απολίνωση των παθολογικών φλεβών και αποκαθίσταται η ομαλή αιματική κυκλοφορία του όρχι από παράπλευρη οδό. Ο πόνος μετά την εγχείρηση είναι πολύ μικρός και η παραμονή στο νοσοκομείο είναι από λίγες ώρες έως 1 νύχτα. Η επάνοδος στις καθημερινές δραστηριότητες γίνεται σε 2 ημέρες.
Μετά τη λαπαροσκοπική επέμβαση, το σπερμοδιάγραμμα βελτιώνεται στο 50-70% των ασθενών ενώ η κιρσοκήλη εξαλείφεται στο 90% των ασθενών. Μια μελέτη έχει βρει ότι υπάρχει επιτυχής σύλληψη στο 37-50% των ζευγαριών μέσα στον πρώτο χρόνο. Ωστόσο μια ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει μόνο οριακή βελτίωση της γονιμότητας σε άνδρες άνω των 30 ετών. Φαίνεται πως μετά από μια ηλικία η βλάβη στο σπέρμα έχει παγιωθεί (βλέπε το video).
Η πιθανότητα επιπλοκής είναι ελάχιστη, παρ’ όλα αυτά, όπως σε κάθε χειρουργική επέμβαση, ενδέχεται να εμφανιστούν ορισμένες επιπλοκές που σχετίζονται με την λαπαροσκοπική χειρουργική τεχνική και αναισθησία, όπως είναι ο τραυματισμός οργάνων (έντερο, αγγεία, σπλήνας, συκώτι κτλ), λοιμώξεις, ειλεός, αιμορραγία, διαταραχή της επούλωσης, θρόμβωση, εμβολή, νευραλγίες και αλλεργικές αντιδράσεις. Επίσης μπορεί να εμφανιστεί μετά την επέμβαση ατροφία όρχεως, υδροκήλη, επιδιδυμίτιδα και επανεμφάνιση της κιρσοκήλης.
