Το σογιέλαιο είναι πανταχού παρόν στην Αμερικανική διατροφή. Η κατανάλωσή του έχει αυξηθεί πάρα πολύ στις ΗΠΑ εδώ και 70 χρόνια και αυτό έχει συνδεθεί στατιστικά με την παχυσαρκία και τον διαβήτη. Αλλά κατά πάσα πιθανότητα, το σογιέλαιο δεν κάνει καλό στην υγεία του ανθρώπου, αν και θεωρούνταν για πολλά χρόνια ότι ανήκει στα “υγιεινά” πολυακόρεστα έλαια, διότι ρίχνει τη χοληστερόλη. Το σίγουρο πάντως είναι ότι δεν κάνει καλό στα ποντίκια.
Νέα έρευνα του University of California Riverside (UCR) δείχνει ότι το σογιέλαιο δεν οδηγεί μόνο σε παχυσαρκία και διαβήτη αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει νευρολογικές παθήσεις όπως ο αυτισμός, η νόσος Αλτσχάιμερ, το άγχος και η κατάθλιψη.
Το σογιέλαιο παρήγαγε μια σημαντική δυσλειτουργία στην έκφραση των γονιδίων στον υποθάλαμο των αρσενικών ποντικών, το πιο αξιοσημείωτο από τα οποία ήταν το γονίδιο που κωδικοποιεί την ωκυτοκίνη. Τα χαμηλά επίπεδα της ωκυτοκίνης στον εγκέφαλο σχετίζονται με την κατάθλιψη, τη σχιζοφρένεια, τον πόνο και τον αυτισμό.
Το σογιέλαιο χρησιμοποιείται για γρήγορο τηγάνισμα, προστίθεται σε συσκευασμένα τρόφιμα και τροφοδοτεί τα ζώα. Είναι μακράν το πιο ευρέως παραγόμενο και καταναλισκόμενο διατροφικό έλαιο στις ΗΠΑ, σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ.
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Endocrinology, συνέκρινε ποντίκια που τράφηκαν για 16 εβδομάδες με τρεις ισοθερμιδικές δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά (το 40% των θερμίδων προέρχονται από λίπος): σογιέλαιο που περιείχε κατά 55% λινελαϊκό οξύ, σογιέλαιο γενετικά τροποποιημένο για να είναι χαμηλό σε λινελαϊκό οξύ, περίπου κατά 7,4% και έλαιο καρύδας. [Μερικές φορές το λινελαϊκό γράφεται και ως λινολεϊκό].
Η ίδια ερευνητική ομάδα του UCR είχε βρει το 2015 ότι το σογιέλαιο προκαλεί παχυσαρκία, διαβήτη, αντίσταση στην ινσουλίνη και λιπαρό συκώτι στα ποντίκια. Στη συνέχεια, μια μελέτη το 2017, από την ίδια ομάδα βρήκε πως εάν το σογιέλαιο είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να είναι χαμηλό σε λινελαϊκό οξύ προκαλεί λιγότερη παχυσαρκία και αντίσταση στην ινσουλίνη.
Στην παρούσα μελέτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν έντονες επιπτώσεις του σογιέλαιου στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, όπου πραγματοποιούνται ορισμένες κρίσιμες διεργασίες. Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι ορισμένα γονίδια στα ποντίκια που τρέφονται με σογιέλαιο δεν λειτουργούσαν σωστά. Ένα τέτοιο γονίδιο παράγει την ωκυτοκίνη, τη λεγόμενη ορμόνη της αγάπης. Στους ποντικούς που έλαβαν σογιέλαιο, τα επίπεδα ωκυτοκίνης στον υποθάλαμο μειώθηκαν. Δεν βρέθηκε διαφορά μεταξύ των δύο ποικιλιών του σογιέλαιου. Ο υποθάλαμος είναι μέρος ενός σύνθετου δικτύου στον εγκέφαλο, υπεύθυνος για την ανίχνευση της θρεπτικής κατάστασης του σώματος ελέγχοντας τις μεταβολικές αντιδράσεις απέναντι στη διαθεσιμότητα της τροφής.
“Ο υποθάλαμος ρυθμίζει το σωματικό βάρος μέσω του μεταβολισμού, διατηρεί τη θερμοκρασία του σώματος, είναι ζωτικής σημασίας για την αναπαραγωγή και τη σωματική ανάπτυξη καθώς και την απόκριση στο άγχος”, δήλωσε η Margarita Curras-Collazo, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νευροεπιστήμης στο UCR.
Η ερευνητική ομάδα βρήκε ότι περίπου 100 άλλα γονίδια επηρεάζονται από τη διατροφή με σογιέλαιο. Πιστεύει ότι αυτή η ανακάλυψη θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις όχι μόνο για τον ενεργειακό μεταβολισμό, αλλά και για τη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου και για ασθένειες όπως ο αυτισμός ή η νόσος Πάρκινσον. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει απόδειξη ότι το σογιέλαιο συμβάλει πράγματι σε αυτές τις ασθένειες. Επιπλέον, η ομάδα σημειώνει ότι τα ευρήματα ισχύουν μόνο για το σογιέλαιο και όχι για άλλα προϊόντα σόγιας ή για άλλα φυτικά έλαια.
“Μην διαγράφετε το tofu, το γάλα σόγιας, το edamame ή τη σάλτσα σόγιας”, δήλωσε η Frances Sladek, τοξικολόγος στο UCR και καθηγήτρια κυτταρικής βιολογίας. “Πολλά προϊόντα σόγιας περιέχουν μόνο μικρές ποσότητες ελαίου και μεγάλες ποσότητες υγιεινών μορίων και πρωτεΐνες”.
Η μελέτη διεξήχθη σε ποντίκια και οι μελέτες με ποντίκια δεν μεταφράζονται πάντα στα ίδια αποτελέσματα στον άνθρωπο. Επίσης, αυτή η μελέτη χρησιμοποίησε μόνο αρσενικά ποντίκια. Επειδή η ωκυτοκίνη είναι σημαντική για την υγεία της μητέρας και προάγει τη δέσμευση μητέρων-παιδιών, παρόμοιες μελέτες πρέπει να πραγματοποιηθούν σε θηλυκά ποντίκια.
Η ερευνητική ομάδα δεν έχει ακόμη απομονώσει ποιες χημικές ουσίες στο σογιέλαιο είναι υπεύθυνες για τις αλλαγές που βρέθηκαν στον υποθάλαμο. Αλλά έχουν αποκλείσει δύο υποψηφίους. Δεν είναι το λινελαϊκό οξύ, καθώς το γενετικά τροποποιημένο έλαιο παρήγαγε επίσης τις ίδιες διαταραχές. Ούτε είναι η στιγμαστερόλη (stigmasterol), μια χημική ουσία που μοιάζει με τη χοληστερόλη και βρίσκεται εκ φύσεως στο σογιέλαιο -πρόκειται για μια φυτοστερόλη.
Η σόγια έχει κυρίως τρεις φυτοστερόλες: στιγμαστερόλη, καμπεστερόλη και β-σιτοστερόλη. Από αυτές, η στιγμαστερόλη έχει αποδειχθεί ότι έχει μεταβολικές επιδράσεις όπως η αύξηση της σύνθεσης και έκκρισης ινσουλίνης.
Ο προσδιορισμός των ενώσεων που ευθύνονται για τις αρνητικές επιπτώσεις είναι ένας σημαντικός τομέας για τη μελλοντική έρευνα της ομάδας. “Αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στο σχεδιασμό υγιεινών διατροφικών ελαίων στο μέλλον”, δήλωσε η Poonamjot Deol, πρώτη συγγραφέας της μελέτης.
Μια εναλλακτική υπόθεση για τις δίαιτες σογιέλαιου είναι ότι επηρεάζουν το ωκυτοκινεργικό σύστημα ασκώντας τα αποτελέσματα σε περιφερειακά όργανα όπως το ήπαρ, τα λιπώδη και τα μυϊκά κύτταρα, προκαλώντας παχυσαρκία και διαβήτη και ότι αυτές οι μεταβολικές καταστάσεις επηρεάζουν την έκφραση του γονιδίου της ωκυτοκίνης και όχι συγκεκριμένα συστατικά ή μεταβολίτες τους.
“Το δόγμα είναι ότι το κορεσμένο λίπος είναι κακό και το ακόρεστο λίπος είναι καλό. Το σογιέλαιο είναι ένα πολυακόρεστο λίπος, αλλά η ιδέα ότι είναι καλό για εσάς απλά δεν είναι αποδεδειγμένη”, δήλωσε η Sladek. Πράγματι, το έλαιο καρύδας, το οποίο περιέχει κορεσμένα λίπη και όχι λινελαϊκό, προκάλεσε πολύ λίγες αλλαγές στα υποθαλαμικά γονίδια. “Εάν υπάρχει ένα μήνυμα για το ευρύ κοινό, είναι αυτό: μειώστε την κατανάλωση σογιέλαιου”, δήλωσε η Deol.
Να σημειωθεί ότι κατά την διάρκεια του 20ού αιώνα υπήρξε κατά 1.000 φορές αύξηση της κατανάλωσης σογιέλαιου στις ΗΠΑ και ως εκ τούτου η κατά κεφαλήν κατανάλωση του λινελαϊκού οξέος- το οποίο έχει 18 άτομα άνθρακα και δύο διπλούς δεσμούς (C18: 2 )- αυξήθηκε ως παροχή θερμίδων από <1% στο 7,4% επί των συνολικών θερμίδων. Το δεύτερο σε κατανάλωση φυτικό έλαιο στις ΗΠΑ είναι το καλαμποκέλαιο το οποίο επίσης είναι πλούσιο σε λινελαϊκό οξύ.
Το λινελαϊκό οξύ, που είναι το βασικό ωμέγα-6 της διατροφής έχει συσχετιστεί με αυξημένη φλεγμονή όταν καταναλώνεται σε μεγάλη ποσότητα. Στο παρελθόν είχε προταθεί ως υγιεινό διότι ρίχνει τη χοληστερόλη στο αίμα περισσότερο από άλλα λιπαρά οξέα ωστόσο τότε οι επιστημονικές γνώσεις ήταν περιορισμένες για άλλες επιδράσεις που μπορεί να έχει στο σώμα.
