Η ασταξανθίνη (astaxanthin) είναι ένα καροτενοειδές που διατίθεται στην αγορά ως αντιοξειδωτικό. Έχει χημική δομή παρόμοια με ένα άλλο καροτενοειδές, την βήτα καροτίνη, αλλά διαθέτει πιο ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Mπορεί να βελτιώσει τον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και να μειώσει τη χρόνια φλεγμονή.
Εκτός του ότι πωλείται μεμονωμένα στην αγορά ως διατροφικό συμπλήρωμα, η ασταξανθίνη περιέχεται και στις κάψουλες των ωμέγα-3 που προέρχονται από τα κριλ. Να σημειωθεί ότι η φυσική ασταξανθίνη είναι από τα ακριβά διατροφικά συμπληρώματα. Το υψηλότερο γνωστό επίπεδο ασταξανθίνης στη φύση βρίσκεται σε ένα μονοκύτταρο μαστιγωτό οργανισμό που ανήκει στα χλωροφοφύκη και ονομάζεται Haematococcus pluvialis
Κόκκινο καροτενοειδές. Υπάρχουν πάνω από 600 τύποι καροτενοειδών που χωρίζονται στις ξανθοφύλλες οι οποίες περιέχουν στο μόριό τους οξυγόνο και στα καροτένια που δεν περιέχουν οξυγόνο. Η ασταξανθίνη ανήκει στις ξανθοφύλλες και ο χημικός τύπος της είναι C40H52O4. Τα καροτενοειδή απορροφούν τα μήκη κύματος του φωτός που κυμαίνονται μεταξύ 400-550 nm, δηλαδή, το μπλε και το ιώδες εύρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, και αντανακλούν το φως στην περιοχή του κίτρινου, πορτοκαλιού και κόκκινου. Έτσι δίνουν στα φυτά κίτρινα, πορτοκαλί και κόκκινα χρώματα.
Η ασταξανθίνη συντίθεται από μικροφύκη, ζύμες και βακτήρια (π.χ. Haematococcus pluvialis, Chlamydomonas nivalis και Chlorella zofingiensis). Ο άνθρωπος και τα ζώα, δεν συνθέτουν ασταξανθίνη αλλά την λαμβάνουν από την τροφή τους. Αυτό το καροτενοειδές δίνει στα φλαμίνγκο, στο σολομό, στα κριλ και στις γαρίδες το ροζ χρώμα τους. Επηρεάζει επίσης το χρώμα του κρόκου των αυγών. Η ουσία συσσωρεύονται αρχικά στο ζωοπλαγκτόν και στη συνέχεια στα θαλασσινά πλάσματα όπως οι αστακοί, οι αστερίες, η τσιπούρα της Ερυθράς Θάλασσας, το κόκκινο φαγκρί και ο σολομός –165 γραμμάρια σολομού περιέχουν, κατά μέσο όρο, 3,6 mg ασταξανθίνης. Το ροζ χρώμα των φλαμίνγκο οφείλεται στα οστρακόδερμα που καταναλώνουν (στην ασταξανθίνη και σε ένα παρόμοιο καροτενοειδές, την κανθαξανθίνη) και σηματοδοτεί την ικανότητά τους να τρέφονται και άρα να γίνουν επιτυχημένοι γονείς.
Αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η ασταξανθίνη έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον λόγω των ισχυρών αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων της. Ανακαλύφθηκε το 1938 από τον επιστήμονα Richard Kuhn, ο οποίος βρήκε ότι το μόριο παρέχει προστασία στα ψάρια και τα μικροφύκη. Η ασταξανθίνη προέρχεται από το β-καροτένιο, χωρίς να αποτελεί προβιταμίνη Α. Αλλά θεωρείται το ισχυρότερο φυσικό προϊόν με αντιοξειδωτική δράση. Φαίνεται επίσης να βοηθάει στην επιδιόρθωση του DNA, να προστατεύει το νευρικό σύστημα και το δέρμα και να καταπολεμά τη φλεγμονή. Εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες χωρίς να γίνεται προ-οξειδωτικό, κάτι που είναι πολύ σημαντικό.
Μια μελέτη που εξέτασε 17 καροτενοειδή, τα χώρισε σε τρεις κατηγορίες: α) χωρίς σημαντικές αντιοξειδωτικές ιδιότητες, β) σε αντιοξειδωτικά που μπορούν να μεταβληθούν σε προ-οξειδωτικά και γ) σε καθαρά αντιοξειδωτικά, χωρίς προ-οξειδωτικές δράσεις. Η ασταξανθίνη ταξινομήθηκε στα καθαρά αντιοξειδωτικά, μαζί με το β-καροτένιο και το λυκοπένιο. Επίσης λαμβάνει διαφορετική θέση εντός των κυτταρικών μεμβρανών από άλλα αντιοξειδωτικά προσφέροντας έτσι μια μοναδική προστασία.
H θέση της ασταξανθίνης στην κυτταρική μεμβράνη. Ανευρίσκεται στις κυτταρικές μεμβράνες συνδέοντάς κατά πλάτος τη διπλή στοιβάδα λιπιδίων, παρέχοντας μια μοναδική αντιοξειδωτική προστασία. Πηγή: Potential Anti-Atherosclerotic Properties of Astaxanthin.
Ορισμένες μελέτες έδειξαν ότι η ασταξανθίνη έχει υψηλότερη αντιοξειδωτική δράση από το β-καροτένιο, το λυκοπένιο, τη λουτεΐνη, την ζεαξανθίνη, την κανθαξανθίνη και τη βιταμίνη Ε. Για παράδειγμα, έχει αντιοξειδωτική δράση έως και 100 φορές πιο ισχυρή από αυτήν της βιταμίνης Ε κατά της υπεροξείδωσης των λιπιδίων και 40 φορές πιο ισχυρή από εκείνη του β-καροτενίου απέναντι στο μονήρες οξυγόνο (singlet oxygen). Επίσης, φαίνεται πως έχει τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική ικανότητα μεταξύ 27 αντιοξειδωτικών -υδρόφιλων και λιπόφιλων- όπως πολυφαινόλες, τοκοφερόλες, καροτενοειδή, τη βιταμίνη C, το συνένζυμο Q10 και το άλφα-λιποϊκό οξύ, απέναντι στο μονήρες οξυγόνο.
Η ασταξανθίνη μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπτώσεων της βλάβης του δέρματος λόγω της υπεριώδους ακτινοβολίας και του οξειδωτικού στρες. Μια μελέτη έδειξε ότι αύξησε το κολλαγόνο αναστέλλοντας την έκφραση ενζύμων (όπως οι μεταλλοπρωτεϊνάσες μήτρας) που υποβαθμίζουν το κολλαγόνο και την ελαστίνη. Δύο άλλες μελέτες έδειξαν ότι μπορεί επίσης να μειώσει τις ρυτίδες του δέρματος.
Υποστήριξη του ανοσοποιητικού συστήματος. Η ασταξανθίνη μπορεί να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθώντας στην ενεργοποίηση των λευκών αιμοσφαιρίων και των κυττάρων που ονομάζονται φυσικοί δολοφόνοι (Νatural Κillers). Η άμυνα κατά των παθογόνων αποτελείται από δύο διαφορετικά υποσυστήματα, το ένα είναι το έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα και το άλλο το προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα. Το έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα λειτουργεί σαν μια πρώτη και γενική άμυνα ενάντια για ένα ευρύ φάσμα παθογόνων. Εάν αυτό το σύστημα λειτουργεί βέλτιστα, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα αρρωστήσετε ύστερα από την εισβολή ενός συνήθους παθογόνου. Το προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα είναι η δεύτερη άμυνά μας ενάντια σε συγκεκριμένα παθογόνα. Χρειάζεται λίγος χρόνος για να δημιουργήσει το σώμα τα αντισώματα, αλλά μόλις αυτά σχηματιστούν, το σώμα μπορεί να ξεπερνά πιο εύκολα τις ασθένειες πριν μας αρρωστήσουν.
Τα ανοσοκύτταρα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο οξειδωτικό στρες λόγω του υψηλού ποσοστού πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στις μεμβράνες τους και γενικά παράγουν περισσότερα οξειδωτικά προϊόντα. Μια μελέτη σε 42 άτομα έδειξε ότι η ασταξανθίνη αυξάνει την δραστηριότητα ορισμένων τύπων ανοσοκυττάρων, ίσως λόγω της αντιοξειδωτικής της δράσης.
Μείωση της χρόνιας φλεγμονής. Εκτός από την ενίσχυση του ανοσοποιητικού σας συστήματος, η ασταξανθίνη μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση της χρόνιας φλεγμονής. Φλεγμονή ονομάζεται η βιολογική απόκριση απέναντι στα παθογόνα, στα ελαττωματικά ανθρώπινα κύτταρα, στις τοξίνες και στην ηλιακή ακτινοβολία. Πρόκειται για την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού που καταπολεμά τα επιβλαβή ερεθίσματα και επουλώνει τις βλάβες. Αλλά η μη επιλυθείσα φλεγμονή συμβάλλει σε για μια ποικιλία χρόνιων παθήσεων. Η χρόνια φλεγμονή είναι μία από τις κύριες αιτίες επιταχυνόμενης γήρανσης. Χαρακτηρίζεται από την απελευθέρωση προφλεγμονών κυτοκινών όπως π.χ. ο παράγοντας νέκρωσης όγκου-α (TNF-α). Τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται μεγάλη έρευνα γύρω από τους φλεγμονώδεις βιοδείκτες.
Η ασταξανθίνη φαίνεται ότι, καταπολεμώντας τις ελεύθερες ρίζες, μειώνει τις πρωτεΐνες που μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονώδεις ασθένειες όπως είναι π.χ. η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Η φλεγμονή μπορεί να ανιχνευτεί μετρώντας διάφορους βιολογικούς δείκτες στο αίμα. Η ασταξανθίνη έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει στη μείωση των προφλεγμονωδών κυτοκινών, παρέχοντας έτσι αντιφλεγμονώδη προστασία. Έχουν γίνει αρκετές μελέτες για να κατανοηθεί ο αντιφλεγμονώδης μηχανισμός της ασταξανθίνης. Σε μια πρόσφατη μελέτη οι ερευνητές πρότειναν ότι η ασταξανθίνη θα μπορούσε να μειώσει την καταιγίδα κυτοκινών στη νόσο Covid-19.
Εγκέφαλος. Η ασταξανθίνη έχει την ικανότητα να διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και ενδεχομένως με αυτόν τον τρόπο να βοηθάει στην πρόληψη ορισμένων ασθενειών του εγκεφάλου. Μειώνοντας την οξείδωση στον εγκέφαλο, μπορεί να προστατεύσει από Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον. Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι η φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες συμβάλλουν στη γνωστική παρακμή και την άνοια που σχετίζεται με την ηλικία. Η ασταξανθίνη έχει φανεί να βοηθάει στην προστασία του εγκεφάλου από πολλές προσβολές, συμπεριλαμβανομένου του αλουμινίου (μια τοξίνη του κεντρικού νευρικού συστήματος που σχετίζεται με την νόσο Αλτσχάιμερ), τον καπνό του τσιγάρου, τη χημειοθεραπεία και άλλες τοξικές ουσίες.
Φυσική και συνθετική ασταξανθίνη. Τα διατροφικά συμπληρώματα που απευθύνονται στον άνθρωπο περιέχουν μόνο φυσική ασταξανθίνη η οποία προέρχεται από μικροφύκη ή ζύμες (κυρίως από το H. pluvialis και την κόκκινη μαγιά X. dendrorhous). Η συνθετική μορφή -που αποτελεί την πλειονότητα της βιομηχανικής παραγωγής- διατίθεται σε ζώα και δεν είναι εγκεκριμένη για ανθρώπινη χρήση. Η φυσική ασταξανθίνη έχει αποδειχθεί ότι είναι 20 φορές πιο ισχυρή από τη συνθετική ασταξανθίνη στην εξάλειψη των ελεύθερων ριζών. Το μόριο είναι λιποδιαλυτό -όπως και τα υπόλοιπα καροτενοειδή- και συνήθως δεν βρίσκεται ελεύθερο στις τροφές αλλά ενωμένο με ένα ή δύο λιπαρά οξέα. Η ποσότητα που μπορεί να απορροφηθεί από το έντερο ποικίλει ανάλογα με την υπόλοιπη διατροφή. Όταν λαμβάνεται μετά από ένα γεύμα μπορεί να παρουσιάζει διπλάσια απορρόφηση. Οι κατασκευαστές συμπληρωμάτων προτείνουν μια δοσολογία από 2 mg έως 4 mg ημερησίως -συχνά τα 6 mg έχουν χρησιμοποιηθεί στις διάφορες κλινικές μελέτες. Θυμηθείτε ωστόσο ότι μπορεί να λάβετε την ουσία μέσω της διατροφής σας, κυρίως από τα θαλασσινά όπως είναι ο σολομός στον οποίο η περιεκτικότητα κυμαίνεται από 3 mg μέχρι 37 mg ανά κιλό καθαρής σάρκας, επομένως τα 200 γρ. προσφέρουν 1-7 mg.
Παρενέργειες και ασφαλές όριο. Η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) δεν εποπτεύει τα συμπληρώματα διατροφής καθώς τα αντιμετωπίζει ως τρόφιμα και όχι ως φάρμακα. Σε αντίθεση με τους κατασκευαστές φαρμάκων, οι κατασκευαστές συμπληρωμάτων δεν χρειάζεται να αποδείξουν ότι τα προϊόντα τους είναι ασφαλή ή αποτελεσματικά πριν τα διαθέσουν στην αγορά. Τούτου λεχθέντος, έχουν δημοσιευτεί εκατοντάδες μελέτες για την ασταξανθίνη και περί τις 50 κλινικές δοκιμές. Οι μελέτες αυτές έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα ασταξανθίνης είναι ασφαλή, χωρίς σημαντικές παρενέργειες, αν και, όπως και άλλα καροτενοειδή, μπορούν να επηρεάσουν το χρώμα του δέρματος όταν λαμβάνονται σε υψηλή δοσολογία για παρατεταμένες περιόδους. Το αποδεκτό όριο ασφαλείας που έχει τεθεί είναι τα 8 mg ημερησίως από διατροφικά συμπληρώματα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η πρόσληψη από τη διατροφή -για την ακρίβεια 0,2 mg ανά κιλό σώματος για το σύνολο της πρόσληψης θεωρείται ασφαλές.
Ορισμένες εργαστηριακές μελέτες έχουν δείξει ότι η ασταξανθίνη μπορεί να εμποδίσει ένα ένζυμο που ονομάζεται 5-άλφα-αναγωγάση. Ως αποτέλεσμα, θα μπορούσε να εμποδίζει τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη (DHT) η οποία είναι μια πιο ισχυρή ορμόνη. Άρα η ασταξανθίνη μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της τεστοστερόνης στους άνδρες εμποδίζοντας τη μετατροπή της σε διυδροτεστοστερόνη. Δεδομένου ότι η τεστοστερόνη μπορεί να μετατραπεί από το ανδρικό σώμα σε οιστραδιόλη, μια ορμόνη που ανήκει στα οιστρογόνα, αυτό ίσως οδηγεί σε αύξηση του μαστού στους άνδρες (γυναικομαστία). Συνταγογραφούμενα φάρμακα που επηρεάζουν το ίδιο ένζυμο μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες, όπως χαμηλότερη λίμπιντο, γυναικομαστία και στυτική δυσλειτουργία. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για την καλύτερη κατανόηση των επιδράσεων της ασταξανθίνης στις ορμόνες.
