Οι στατίνες είναι από τα συχνότερα συνταγογραφούμενα φάρμακα στο δυτικό κόσμο. Πάνω από το 10% του ενήλικου πληθυσμού λαμβάνει στατίνες στις ΗΠΑ και σε άλλες αναπτυγμένες χώρες. Τα φάρμακα αυτά ρίχνουν τη χοληστερόλη και μειώνουν τον κίνδυνο θανάτου από έμφραγμα του μυοκαρδίου. Επίσης, η πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι οι στατίνες έχουν δυνητικά ευεργετική επίδραση σε ορισμένες μορφές καρκίνου και πιθανώς σε ορισμένες μορφές άνοιας -ίσως γιατί μειώνουν τη φλεγμονή στο σώμα.
Αλλά το 20-30% των ασθενών που λαμβάνουν θεραπεία με στατίνες μπορεί να εμφανίσουν μυαλγία, την πιο συχνή παρενέργεια των στατινών. Άλλες, πιο σπάνιες παρενέργειες είναι οι ηπατικές βλάβες, η περιφερική νευροπάθεια και ο διαβήτης. Η ραβδομυόληση (καταστροφή των μυών) είναι μια ακραία μυοπάθεια που μπορεί να αποβεί μοιραία.
Αν και η μυαλγία δεν θεωρείται πολύ δυσμενής παρενέργεια, έχει τεράστιο αντίκτυπο στη συμμόρφωση των ασθενών που λαμβάνουν στατίνες. Έρευνες υποδεικνύουν ότι το 30% των ασθενών διακόπτουν τη θεραπεία λόγω μυϊκού πόνου, δυσκαμψίας, αδυναμίας και κόπωσης (Rosenbaum, Dallongeville, Sabouret, & Bruckert, 2013). H ακριβής αιτία της μυοπάθειας δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί αλλά μεταξύ των διαφόρων μηχανισμών που έχουν προταθεί ξεχωρίζει η παρεμπόδιση της σύνθεσης του συνένζυμου Q10 από τις στατίνες (Banach et al., 2015).
Τι είναι το συνένζυμο Q10
Το συνένζυμο Q10 (CoQ10) ή ουβικινόνη, είναι ένα λιπαρό μόριο που παράγει το ανθρώπινο σώμα στα μιτοχόνδρια και χρειάζεται για να παραχθεί η ενέργεια στα κύτταρα -το μόριο της τριφωσφορικής αδενοσίνης (ATP). Η ενδογενής σύνθεση του CoQ10 είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί τη συμμετοχή του αμινοξέος τυροσίνη και οκτώ βιταμινών (Alcázar-Fabra et al., 2016), κάτι που έχει ως αποτέλεσμα την υψηλή ευπάθεια της διαδικασίας.
Το συνένζυμο Q10 υπάρχει σε κάθε κύτταρο του σώματος και πιο συχνά ανευρίσκεται στο εσωτερικό των μιτοχονδριακών μεμβρανών. Επίσης κυκλοφορεί στο αίμα, στις λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (LDL) -η συγκέντρωση του CoQ10 στο αίμα κυμαίνεται από 0,34 έως 1,65 μg/ml.
Εκτός του ότι είναι απαραίτητο για την παραγωγή ενέργειας, το CoQ10 είναι και ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό για την καταπολέμηση των ελεύθερων ριζών -εμποδίζει την οξείδωση πρωτεϊνών, λιπιδίων και του μιτοχονδριακού DNA.
Μετά την ηλικία των 20-30 ετών, το σώμα αρχίζει να παράγει όλο και λιγότερο CoQ10. Επίσης, τα άτομα που έχουν ορισμένες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένου του διαβήτη, της νόσου Πάρκινσον, της ινομυαλγίας και των καρδιακών προβλημάτων, τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα CoQ10.
Η έλλειψη του συνενζύμου Q10 έχει ως αποτέλεσμα μια σειρά από νευρολογικά και μυοπαθητικά σύνδρομα. Δεν είναι γνωστό εάν οι ασθένειες προκαλούν την ανεπάρκεια ή εάν η ανεπάρκεια εμφανίζεται πρώτη, προκαλώντας επιτάχυνση στη γήρανση των κυττάρων και καθιστώντας πιο πιθανές τις ασθένειες.
Στατίνες και συνένζυμο Q10
Η παρατεταμένη χρήση στατινών προκαλεί μείωση της σύνθεσης του CoQ10 από το σώμα. Οι στατίνες αναστέλλουν το ένζυμο HMG-CoA αναγωγάση το οποίο είναι κρίσιμο για τη σύνθεση της χοληστερόλης. Το ένζυμο HMG-CoA αναγωγάση συμμετέχει για να παραχθεί το μεβαλονικό οξύ (mevalonic acid) που χρησιμοποιείται στη σύνθεση του CoQ10. Έτσι, οι στατίνες έχουν ως αποτέλεσμα χαμηλότερα επίπεδα του συνενζύμου Q10 στο αίμα και στο μυϊκό ιστό. Ένα μέρος της μείωσης στο αίμα σχετίζεται με τη επίδραση των στατινών επί των λιποπρωτεϊνών που μεταφέρουν τη χοληστερόλη και άλλα λιπίδια στους ιστούς (LDL: λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας).
Μελέτες έχουν βρει μείωση των επιπέδων του συνενζύμου Q10 στο αίμα και τους ιστούς, μετά από χορήγηση στατινών σε σκύλους, χάμστερ, πιθήκους, σκίουρους και χοιρίδια. Η γήρανση φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόκληση των χαμηλών επιπέδων συνενζύμου Q10. Τα ηλικιωμένα ζώα μπορεί να επηρεαστούν ιδιαίτερα. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η μετατροπή της διφωσφορικής αδενοσίνης σε τριφωσφορική (ATP) μειώθηκε κατά 45% στα καρδιακά μιτοχόνδρια των ινδικών χοιριδίων ηλικίας 2 ετών, σε σύγκριση με νεότερα ζώα που έλαβαν λοβαστατίνη.
Στους ανθρώπους, η έκθεση σε ατορβαστατίνη, 80 mg για 14-30 ημέρες, προκάλεσε σημαντική μείωση των επιπέδων του συνενζύμου Q10 σε 34 άτομα. Πιο συγκεκριμένα, τα επίπεδα του συνενζύμου Q10 μειώθηκαν από 1,26 σε 0,67 μg/mL στις 14 ημέρες και σε 0,62 μg/mL στις 30 ημέρες. Η σιμβαστατίνη, 20 mg ημερησίως, και η πραβαστατίνη, 20 mg ημερησίως, έχουν επίσης συσχετιστεί με κατά 40% μείωση του συνενζύμου Q10. Η θεραπεία με υψηλές δόσεις στατινών βρέθηκε να έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη μιτοχονδριακή λειτουργία σε εκείνους τους ασθενείς που είχαν χαμηλά επίπεδα CoQ10 στους μυς -αν και δεν έχουν επιβεβαιώσει όλες οι μελέτες μια πιθανή μιτοχονδριακή δυσλειτουργία λόγω στατινών.
Οι μελέτες δείχνουν, αν και όχι όλες, ότι τα συμπληρώματα CoQ10 μπορούν να μειώνουν τα συμπτώματα των μυαλγιών. Μια μελέτη σε 50 άτομα που λάμβανε στατίνες διαπίστωσε ότι μια δόση 100 mg CoQ10 την ημέρα για 30 ημέρες μείωσε τον μυϊκό πόνο στο 75% των ασθενών. Επίσης, τα συμπληρώματα συνενζύμου Q10 έχει φανεί να κάνουν καλό σε πολλές ασθένειες στις οποίες υπάρχει ανεπάρκεια CoQ10. Οι φυσιολογικές συγκεντρώσεις του συνενζύμου Q10 δεν είναι πλήρως κορεσμένες στους μιτοχονδριακούς υποδοχείς και άρα, ακόμα και μια μικρή αύξηση της συγκέντρωσης του συνενζύμου Q10 μέσω συμπληρώματος μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της μιτοχονδριακής λειτουργίας.
Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι, αντίθετα με αυτό που αναμενόταν, μια μελέτη βρήκε ότι οι στατίνες αυξάνουν την ικανότητα των κυττάρων του αίματος να παράγουν ενέργεια. Το εύρημα αυτό αποτέλεσε έκπληξη αλλά δεν σημαίνει οπωσδήποτε κάτι καλό. Δεν μπορεί να αποκλειστεί, επειδή οι στατίνες προκαλούν παρενέργειες, το σώμα να αναγκάζεται να αυξήσει το επίπεδο ενέργειάς του για να ξεπεράσει αυτές τις παρενέργειες.
Διατροφικά συμπληρώματα CoQ10
Η κατάποση τουλάχιστον 90-100 mg CoQ10 ημερησίως παράλληλα με τη χρήση στατινών σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο από παθολογίες που σχετίζονται με τις στατίνες. Για άτομα που λαμβάνουν στατίνες, η τυπική σύσταση για το CoQ10 είναι μέχρι 200 mg την ημέρα σε τρεις δόσεις. Ως διατροφικό συμπλήρωμα, το CoQ10 ακόμη και στις υψηλές δόσεις των 1.000 mg ημερησίως ή περισσότερο, δεν φαίνεται να έχει σοβαρές παρενέργειες.
Τα διατροφικά συμπληρώματα είναι ικανά να αναστρέψουν τη μείωση του CoQ10 που προκαλούν οι στατίνες. Σε μια μελέτη, 49 ασθενείς λάμβαναν 10 mg ατορβαστατίνης την ημέρα για 16 εβδομάδες. Σε 24 άτομα χορηγήθηκε συμπλήρωμα 100 mg την ημέρα CoQ10 ενώ στα υπόλοιπα 25 άτομα χορηγήθηκε ένα εικονικό φάρμακο. Τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης στο αίμα μειώθηκαν κατά 40-50%. Αλλά ενώ στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου όλοι οι ασθενείς εμφάνισαν μειώσεις του CoQ10 στο αίμα τους, κατά μέσο όρο 42%, οι ασθενείς που έλαβαν συμπλήρωμα CoQ10 παρουσίασαν αυξήσεις, κατά μέσο όρο, 127%. Δηλαδή, η ατορβαστατίνη μείωσε τα επίπεδα CoQ10 ενώ το διατροφικό συμπλήρωμα αύξησε εντυπωσιακά τα επίπεδά του.
Τα μυϊκά συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως μέσα στους πρώτους 6 μήνες από την έναρξη της θεραπείας με στατίνες αλλά μπορεί να εμφανιστούν και χρόνια αργότερα, ενώ υποχωρούν εντός δύο μηνών από τη διακοπή της θεραπείας. Μεταξύ των ετών 1987 και 2001, ο FDA (Food and Drug Administration) κατέγραψε 42 θανάτους από ραβδομυόλυση που προκλήθηκαν από τις στατίνες, δηλαδή 1 θάνατος ανά εκατομμύριο συνταγές (προμήθεια 30 ημερών). Με βάση αυτά τα στοιχεία, ορισμένοι πιστεύουν ότι τα άτομα που λαμβάνουν στατίνες πρέπει παράλληλα να λαμβάνουν και διατροφικό συμπλήρωμα με συνένζυμο Q10, ως τρόπο πρόληψης της ενδεχόμενης μυοπάθειας.
Να σημειωθεί ότι οι στατίνες, εκτός από το συνένζυμο Q10 μειώνουν και άλλα μόρια που παίζουν ρόλο στην κυτταρική φυσιολογία. Επιπλέον, η ίδια η χοληστερόλη αποτελεί πρώτη ύλη για πολλά χρήσιμα μόρια, όπως τα κορτικοστεροειδή, τα χολικά οξέα και η βιταμίνη D. Αυτό εξηγεί γιατί οι στατίνες έχουν πλειοτροπικά αποτελέσματα. Να σημειωθεί ότι οι μυαλγίες είναι επίσης ένα από τα πρώτα συμπτώματα της ανεπάρκειας της βιταμίνης D.
Το συνένζυμο Q10, εκτός του ότι παράγεται από το σώμα, υπάρχει και σε ορισμένες τροφές αλλά σε μη ικανοποιητικές ποσότητες -η μέση πρόσληψη από τη διατροφή είναι περίπου 3-5 mg την ημέρα. Οι καλύτερες πηγές CoQ10 είναι ορισμένα λιπαρά ψάρια (σαρδέλες και σκουμπρί), η χοιρινή καρδιά (20 mg ανά 100 γραμμάρια), η μοσχαρίσια καρδιά, το βοδινό συκώτι και κάποιοι ξηροί καρποί. Σημαντικές ποσότητες περιέχουν και ορισμένα έλαια, όπως π.χ. το ελαιόλαδο και το σογιέλαιο (περίπου 10 mg ανά 100 γραμμάρια).
Πηγές: 1. Coenzyme Q10 and Statin-Induced Mitochondrial Dysfunction. 2. Effects of statins on mitochondrial pathways. 3. The Roles of Coenzyme Q in Disease: Direct and Indirect Involvement in Cellular Functions. 4. Coenzyme Q10 supplementation: Efficacy, safety, and formulation challenges.
