Του Ritchie Williamson, Director of research, Associate Professor in Therapeutics, University of Bradford, The Convesation.
Περίπου 55 εκατομμύρια άνθρωποι, παγκοσμίως, έχουν άνοια –ο πιο κοινός τύπος της οποίας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ. Δυστυχώς, δεν υπάρχει θεραπεία για την άνοια. Αλλά πολλές ελπίδες είχαν εναποτεθεί σε ένα πειραματικό ενέσιμο φάρμακο που ονομάζεται gantenerumab.
Ένα δελτίο τύπου, που εκδόθηκε πρόσφατα από τον κατασκευάστρια φαρμακευτική εταιρεία του φαρμάκου, την Roche, δεν έφερε καλά νέα. Το φάρμακο δεν είχε ουσιαστική επίδραση ούτε στα συμπτώματα του Αλτσχάιμερ ούτε στους εγκεφαλικούς δείκτες της νόσου –μια πρωτεΐνη που ονομάζεται αμυλοειδές.
Το gantenerumab είναι ένα αντίσωμα που συνδέεται με το αμυλοειδές, μια κολλώδη πρωτεΐνη που συγκεντρώνεται και συσσωρεύεται στους εγκεφάλους των ατόμων με Αλτσχάιμερ. Η δέσμευση του αντισώματος με το αμυλοειδές ενεργοποιεί τη φυσική άμυνα του εγκεφάλου, η οποία στη συνέχεια αφαιρεί το αμυλοειδές.
Μικρότερες δοκιμές για το gantenerumab υποστήριξαν αυτήν την προσέγγιση, καθώς υπήρχε θετική επίδραση στα συμπτώματα και μείωση των συστάδων του αμυλοειδούς. Αλλά η τελευταία μεγάλης κλίμακας μελέτη απέτυχε να επαναλάβει την προηγούμενη επιτυχία, εγείροντας για άλλη μια φορά ερωτήματα σχετικά με την εγκυρότητα της στόχευσης του αμυλοειδούς.
Το τι προκαλεί τη νόσο του Αλτσχάιμερ δεν είναι ακόμα γνωστό, αλλά η πιο δημοφιλής εξήγηση είναι η λεγόμενη «υπόθεση του αμυλοειδούς». Προτάθηκε πριν από 30 χρόνια, περιγράφοντας μια σειρά γεγονότων που κορυφώνονται στη νόσο Αλτσχάιμερ. Οι επιστήμονες στήριξαν την υπόθεση σε αλλαγές που είχαν παρατηρήσει στον εγκέφαλο ατόμων με τη νόσο καθώς και σε γενετικά στοιχεία από οικογένειες όπου διαδοχικές γενιές είχαν αναπτύξει Αλτσχάιμερ. Οι αλλαγές που παρατήρησαν στον εγκέφαλο ήταν η συσσώρευση αμυλοειδούς πρωτεΐνης ή “πλάκας” και η συσσώρευση μια άλλης πρωτεΐνης που ονομάζεται ταυ και η συγκέντρωσή της αναφέρεται ως “κουβάρι”.
Η υπόθεση υποστηρίζει ότι ο σχηματισμός αμυλοειδών πλακών είναι η διαδικασία με την οποία αρχίζει η νόσος. Οι πλάκες στη συνέχεια αλληλεπιδρούν με άλλα εγκεφαλικά κύτταρα και αιμοφόρα αγγεία, μειώνοντας την κανονική τους λειτουργία, αναπτύσσοντας “κουβάρια” και τελικά σκοτώνοντας τους νευρώνες. Τα τελευταία 30 χρόνια, οι επιστήμονες έχουν τελειοποιήσει την υπόθεση καθώς ανακαλύφθηκαν νέες πληροφορίες σχετικά με τις βιολογικές διεργασίες που κρύβονται πίσω από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Έτσι, η στόχευση του αμυλοειδούς φαίνεται να είναι μια λογική εστίαση των φαρμακευτικών εταιρειών.
Τα απογοητευτικά αποτελέσματα για το gantenerumab είναι μόνο ένα τα πολλά σε μια μακρά σειρά αναφερόμενων αποτυχιών φαρμάκων που στοχεύουν τις συστάδες αμυλοειδούς. Αυτές οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες (14 συνολικά), με λίγες μελέτες που αναφέρουν θετικά αποτελέσματα (δύο συνολικά), τροφοδοτούν τη συζήτηση σχετικά με το εάν η στόχευση της αφαίρεσης του αμυλοειδούς είναι η σωστή προσέγγιση.
Οι υποστηρικτές της υπόθεσης του αμυλοειδούς μπορούν να υποστηρίξουν ότι η αποτυχία των πειραματικών φαρμάκων αντικατοπτρίζει τις ιδιαιτερότητες του σχεδιασμού της δοκιμής, για παράδειγμα, τον τρόπο χορήγησης του φαρμάκου ή το στάδιο της νόσου στο οποίο χορηγούνται τα φάρμακα. Ενώ οι αντίπαλοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι άλλες αλλαγές στον εγκέφαλο συνδέονται πιο στενά με τα συμπτώματα άνοιας και είναι πιο έγκυροι στόχοι ή ότι η ποσότητα του αμυλοειδούς σχετίζεται ελάχιστα με τα συμπτώματα.
Η συζήτηση δεν έχει τελειώσει και δεν θα διευθετηθεί με περαιτέρω αναφορές θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων των δοκιμών. Δεν έχει νόημα και μειώνει το πιεστικό ερώτημα του τι προκαλεί τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Το αμυλοειδές συνδέεται σαφώς με την ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ, όπως και πολλές άλλες πρωτεΐνες. Αλλά η εστίαση στο αμυλοειδές έχει μειώσει άλλους πιθανούς στόχους. Υπάρχουν και άλλες υποθέσεις, αλλά έχουν ελεγχθεί επαρκώς;
Μπορούμε να συμπεράνουμε τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις από τη λίστα των φαρμάκων που αναπτύσσονται για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Υπάρχουν επί του παρόντος 143 φάρμακα σε 172 κλινικές δοκιμές θεραπειών. Από αυτά, 119 φάρμακα περιγράφονται ως «τροποποιητικά της νόσου», δηλαδή, έχουν σχεδιαστεί για να αλλάζουν την υποκείμενη βιολογία για να επηρεάσουν την πορεία της νόσου, αντί να αντιμετωπίζουν απλώς τα συμπτώματα. Από τα 119 φάρμακα που τροποποιούν τη νόσο, μόνο τα 20 έχουν ως πρωταρχικό στόχο το αμυλοειδές.
Οι περισσότεροι ερευνητές αποδέχονται ότι δεν υπάρχει μια μοναδική αιτία της νόσου Αλτσχάιμερ. Έχει διαπιστωθεί ότι το προφίλ των συμπτωμάτων και η έκταση των υποκείμενων αλλαγών στον εγκέφαλο είναι μοναδικά για κάθε άτομο με Αλτσχάιμερ –αν και με ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Η στόχευση ενός μόνο χαρακτηριστικού είναι απίθανο να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου, αλλά το βάθος και η διαφοροποίηση των τρεχουσών θεραπειών στον αγωγό ανάπτυξης φαρμάκων υποδηλώνουν ότι βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο για την κατανόηση και τη θεραπεία του Αλτσχάιμερ. Και κάνοντας αυτό, θα απαντήσουμε επίσης στη μόνη ερώτηση που μετράει: τι προκαλεί τη νόσο του Αλτσχάιμερ;
