Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο συχνός καρκίνος στους άνδρες και η δεύτερη αιτία θανάτου από κακοήθη νόσο, αλλά πολλά δεδομένα γι’ αυτόν δεν είναι ευρέως γνωστά.
Υπολογίζεται ότι ετησίως ανιχνεύονται πάνω από 1,9 εκατομμύρια νέα περιστατικά, ενώ τουλάχιστον 360.000 άνδρες χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του. Η συχνότητα και η θνησιμότητά του, όμως, αυξάνονται διαρκώς με τη γήρανση του πληθυσμού, παρά την πρόοδο στις θεραπείες. Έτσι, έως το 2040 υπολογίζεται ότι θα προσβάλλει ετησίως 2,3 εκατομμύρια άνδρες και θα προκαλεί 740.000 θανάτους. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι κάθε χρόνο ανιχνεύονται πάνω από 7.000 περιστατικά, ενώ το 2022 καταγράφηκαν 1.945 θάνατοι.
Παρότι όμως ο καρκίνος του προστάτη είναι τόσο συχνός, οι περισσότεροι άνδρες δεν γνωρίζουν ότι δεν προκαλεί συμπτώματα στα αρχικά στάδιά του.
«Για να εκδηλωθούν συμπτώματα συνήθως πρέπει να είναι προχωρημένος, δηλαδή να έχει μεγαλώσει αρκετά ώστε να πιέζει την ουρήθρα. Αυτό κατά κανόνα δεν συμβαίνει από τη μια στιγμή στην άλλη, αλλά σε βάθος πολλών ετών όταν ο καρκίνος δεν είναι επιθετικός. Αν όμως είναι επιθετικός, θα συμβεί πολύ νωρίτερα, ίσως και μέσα σε έναν χρόνο. Γι’ αυτό τον λόγο είναι τόσο σημαντικός ο προσυμπτωματικός έλεγχος με PSA και δακτυλική εξέταση, από τα 45 έτη και μετά (οι άνδρες με οικογενειακό ιστορικό πρέπει να τον αρχίζουν στα 40 τους χρόνια). Αν ο έλεγχος δείξει κάτι ύποπτο, θα ακολουθήσει πολυπαραμετρική μαγνητική προστάτη και ίσως βιοψία», αναφέρει ο Χειρουργός Ουρολόγος δρ Ηρακλής Πούλιας, τ. διευθυντής Ουρολογικής Κλινικής Κοργιαλένειου Μπενάκειου Νοσοκομείο ΕΕΣ, τ. πρόεδρος Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας, διευθυντής Β’ Ουρολογικής Κλινικής Νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ.
Οι άνδρες, όμως, πρέπει να γνωρίζουν ότι η μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) στο αίμα δεν είναι τέλεια εξέταση. Η πρωτεΐνη αυτή αυξάνεται και σε καλοήθεις καταστάσεις (προστατίτιδα, καλοήθης υπερπλασία προστάτη), ενώ αποκαλύπτει και όγκους που δεν είναι επιθετικοί και επομένως δεν χρειάζονται θεραπεία. Ωστόσο μεγάλες μελέτες σε Ευρώπη και ΗΠΑ έχουν δείξει πως όταν γίνεται τακτικά, μπορεί να μειώσει μακροπρόθεσμα κατά τουλάχιστον 20% τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο του προστάτη.
Οι επιθετικοί όγκοι πάντως που απαιτούν δίχως καθυστέρηση ριζική θεραπεία για να μην απειλήσουν τη ζωή υπολογίζονται στο 15-30%. Οι υπόλοιποι αναπτύσσονται με πιο αργό ρυθμό. Μάλιστα κάποιοι δεν χρειάζονται καν θεραπεία.
Οι περιπτώσεις αυτές είναι πολλές. Στην πραγματικότητα, ο ένας στους τρεις άνδρες με καρκίνο του προστάτη δεν χρειάζεται θεραπεία, αλλά ενεργό παρακολούθηση. Αυτή συνίσταται σε μέτρηση του PSA και δακτυλική εξέταση συνήθως ανά εξάμηνο. Οι άνδρες αυτοί έχουν χαμηλού κινδύνου προστατικό καρκίνο, ο οποίος περιορίζεται μέσα στον προστατικό αδένα και είναι απίθανο να αναπτυχθεί ή να εξαπλωθεί.
«Η ενεργός παρακολούθηση είναι ένα πρόγραμμα τακτικών επαναληπτικών ελέγχων, με το οποίο αξιολογείται συστηματικά η κατάσταση του όγκου. Αν τυχόν δούμε ξαφνική αύξηση στα επίπεδα του PSA ή η δακτυλική εξέταση αποκαλύψει κάτι περίεργο στον όγκο, θα γίνει νέα πολυπαραμετρική μαγνητική ή βιοψία για να εξακριβωθεί εάν άλλαξε η βιολογία του όγκου και αναπτύσσεται πιο γρήγορα. Αν όντως συμβαίνει αυτό, σταματάμε την ενεργό παρακολούθηση και προτείνουμε θεραπεία», εξηγεί ο κ. Πούλιας.
Πόσο καιρό μπορεί να κάνει ενεργό παρακολούθηση ένας ασθενής; Εάν δεν υπάρξει αλλαγή στην κατάστασή του, επ’ αόριστον. Πολλοί άνδρες την συνεχίζουν επί 10 χρόνια ή περισσότερο. Ωστόσο πρέπει να τηρούν αυστηρά το πρόγραμμα των επανελέγχων που έχει καθοριστεί γι’ αυτούς.
Η ενεργός παρακολούθηση δεν επηρεάζει αρνητικά την επιβίωση, όταν γίνεται σε προσεκτικά επιλεγμένους ασθενείς. Αντιθέτως, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι έχει την ίδια 15ετή επιβίωση με την ακτινοθεραπεία και την χειρουργική αφαίρεση του προστατικού καρκίνου.
Είτε πάντως γίνει θεραπεία για τον καρκίνο του προστάτη, είτε ενεργός παρακολούθηση, έχει μεγάλη σημασία η διακοπή του καπνίσματος. Έχει βρεθεί ότι το κάπνισμα επιδεινώνει την έκβαση των ασθενών, αυξάνοντας τον κίνδυνο εξάπλωσης του καρκίνου, υποτροπής και θανάτου. Οι καπνιστές τείνουν να έχουν πιο επιθετικούς όγκους, παρουσιάζοντας πιο υψηλή βαθμολογία κατά Gleason, υψηλότερο PSA ή/και πιο προχωρημένο στάδιο νόσου. Τείνουν επίσης να αναπτύσσουν πιο σοβαρές παρενέργειες στις θεραπείες, ενώ μπορεί να έχουν πιο φτωχή ανταπόκριση στην ακτινοθεραπεία και τη χειρουργική εκτομή του όγκου.
Μεγάλη ανάλυση που δημοσιεύθηκε το 2023 έδειξε ότι οι άνδρες που εξακολουθούν να καπνίζουν μετά τη διάγνωση της νόσου τους, έχουν κατά 42% υψηλότερο κίνδυνο θανάτου σε σύγκριση με τους μη καπνιστές.
Την έκβαση του καρκίνου του προστάτη επιδεινώνει η παχυσαρκία. Τα περιττά κιλά αποτελούν επίσης παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής καρκίνου. Σχετίζονται όμως και με αυξημένο κίνδυνο θανάτου από αυτόν. Αυτό οφείλεται στις αυξημένες πιθανότητες που υπάρχουν να είναι ο καρκίνος επιθετικός και ταχέως αναπτυσσόμενος. Η απώλεια βάρους φαίνεται να μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο.
«Οι βιολογικοί μηχανισμοί με τους οποίους το περίσσειο σωματικό βάρος εμπλέκεται στον καρκίνο του προστάτη δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως. Υπάρχουν όμως σημαντικά στοιχεία που συνδέουν το σωματικό λίπος με τη νόσο. Μπορεί να εμπλέκονται τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, οιστρογόνων, φλεγμονής ή οι μεταβολικές αλλαγές που συμβαίνουν όταν ένας άνδρας έχει πολλά περιττά κιλά. Μπορεί επίσης η παχυσαρκία να δημιουργεί ευνοϊκό μικροπεριβάλλον για την έναρξη του καρκίνου και την ανάπτυξη των κυττάρων του», εξηγεί ο κ. Πούλιας.
Σε κάθε περίπτωση, «μπορεί ο καρκίνος του προστάτη να είναι συνήθως αντιμετωπίσιμος και να έχει καλή πρόγνωση, αλλά η έγκαιρη διάγνωση έχει και σε αυτή τη μορφή καρκίνου ζωτική σημασία. Το ίδιο και ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής που θωρακίζουν την υγεία. Ο τακτικός έλεγχος με PSA, παρά τις ατέλειές του, μπορεί να σώσει ζωές. Το ίδιο και η πρόληψη ή θεραπεία της παχυσαρκίας και η διακοπή του καπνίσματος», καταλήγει ο κ. Πούλιας.
