Του Justin Stebbing, The Conversation.
Κάθε λίγους μήνες, μια νέα «θαυματουργή θεραπεία» για τον καρκίνο εμφανίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Από υπερτροφές και συμπληρώματα μέχρι ακραίες δίαιτες, οι υποσχέσεις είναι πάντα τολμηρές -και σχεδόν πάντα παραπλανητικές. Ο τελευταίος ισχυρισμός υποδηλώνει ότι μια 21ήμερη νηστεία με νερό μπορεί να «λιμοκτονήσει» τα καρκινικά κύτταρα και να ενεργοποιήσει το σώμα να αυτοθεραπευτεί. Ακούγεται απλό, ακόμη και ενδυναμωτικό: σταματήστε να τρώτε και το σώμα σας θα κάνει τα υπόλοιπα.
Αλλά η βιολογία σπάνια είναι τόσο απλή. Ο καρκίνος δεν είναι μια ενιαία ασθένεια και ο μεταβολισμός δεν αλλάζει εύκολα μεταξύ «άρρωστου» και «υγιούς». Ενώ η νηστεία μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο τα κύτταρά μας χρησιμοποιούν την ενέργεια, δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία ότι μπορεί να εξαλείψει τους όγκους. Στην πραγματικότητα, η παρατεταμένη νηστεία μπορεί να είναι επικίνδυνη, ειδικά για άτομα που έχουν ήδη εξασθενήσει από τον καρκίνο ή τις θεραπείες του.
Ενώ η νηστεία μπορεί να επηρεάσει τον μεταβολισμό, την ανοσία και ορισμένες πτυχές της κυτταρικής ανάπτυξης, δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία ότι η παρατεταμένη νηστεία με νερό μπορεί να θεραπεύσει ή να θεραπεύσει τον καρκίνο.
Η νηστεία, στις πολλές μορφές της από τη διαλειμματική νηστεία έως τον βραχυπρόθεσμο περιορισμό θερμίδων- έχει αποδειχθεί σε εργαστηριακές μελέτες ότι επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα κύτταρα επιδιορθώνονται και διαχειρίζονται την ενέργεια. Έρευνες του 2024 δείχνουν ότι η νηστεία καταστέλλει προσωρινά τη δραστηριότητα των εντερικών βλαστοκυττάρων, ακολουθούμενη από μια ισχυρή αναγεννητική φάση μόλις επανεισαχθεί η τροφή. Αυτή η ανάκαμψη στην ανάπτυξη των βλαστοκυττάρων καθοδηγείται από μια οδό γνωστή ως mTOR, η οποία προάγει τη σύνθεση πρωτεϊνών και τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Ενώ αυτή η αναγέννηση βοηθά τους ιστούς να ανακάμψουν, μπορεί επίσης να δημιουργήσει ένα ευάλωτο παράθυρο στο οποίο μπορεί να εμφανιστούν επιβλαβείς μεταλλάξεις πιο εύκολα, αυξάνοντας τον κίνδυνο σχηματισμού όγκων.
Οι περισσότερες έρευνες σχετικά με τις επιπτώσεις της νηστείας έχουν επικεντρωθεί σε διαλείπουσες ή σύντομες νηστείες που διαρκούν μεταξύ 12 και 72 ωρών, όχι σε ακραίες νηστείες μόνο με νερό που συνεχίζονται για εβδομάδες. Μια 21ήμερη νηστεία με νερό, όπως προωθείται σε ορισμένους κύκλους ευεξίας, ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Η εκτεταμένη νηστεία μπορεί να προκαλέσει αφυδάτωση, ηλεκτρολυτικές ανισορροπίες, επικίνδυνα χαμηλή αρτηριακή πίεση και απώλεια μυϊκής μάζας.
Ο ίδιος ο καρκίνος συχνά οδηγεί σε υποσιτισμό, και η νηστεία μπορεί να επιταχύνει την καχεξία, να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό σύστημα και να αυξήσει την ευαισθησία σε λοιμώξεις. Πολλοί ασθενείς με καρκίνο υποβάλλονται σε χημειοθεραπείες που απαιτούν επαρκή διατροφή για τη διατήρηση της λειτουργίας των οργάνων και τον ασφαλή μεταβολισμό των φαρμάκων. Ο συνδυασμός αυτών των θεραπειών με παρατεταμένη νηστεία μπορεί να ενισχύσει την τοξικότητα, να καθυστερήσει την ανάρρωση και να επιδεινώσει την κόπωση.
Υπάρχουν σε εξέλιξη κλινικές μελέτες για σύντομες νηστείες ή δίαιτες που μιμούνται τη νηστεία πριν από τη χημειοθεραπεία, αλλά αυτές είναι υπό ιατρική επίβλεψη, συνήθως διαρκούν λιγότερο από 48 ώρες και παρακολουθούνται προσεκτικά για λόγους ασφαλείας.
Η νηστεία συνεχίζει να ενδιαφέρει τους επιστήμονες επειδή ενεργοποιεί αρχαίους μηχανισμούς επιβίωσης. Κατά τη διάρκεια της έλλειψης τροφίμων, το σώμα ενεργοποιεί διαδικασίες όπως η αυτοφαγία, όπου τα κύτταρα ανακυκλώνουν κατεστραμμένα συστατικά. Αυτή η διαδικασία μπορεί να μειώσει τη φλεγμονή και να βελτιώσει την μεταβολική υγεία σε μελέτες σε ζώα.
Αλλά στον καρκίνο, η ιστορία είναι πολύ πιο περίπλοκη. Τα καρκινικά κύτταρα είναι πολυμήχανα. Μπορούν να προσαρμοστούν στη νηστεία βρίσκοντας εναλλακτικές πηγές καυσίμων, μερικές φορές ξεπερνώντας τα υγιή κύτταρα υπό θρεπτικό στρες. Οι μεγάλες περίοδοι χωρίς διατροφή μπορούν επίσης να αποδυναμώσουν τα ανοσοκύτταρα που κανονικά ανιχνεύουν και επιτίθενται σε όγκους.
Η μελέτη νηστείας του 2024 καταδεικνύει αυτή τη δυαδικότητα. Η νηστεία μπορεί να επαναφέρει τον μεταβολισμό, αλλά η επανασίτιση ενεργοποιεί γρήγορα οδούς ανάπτυξης όπως το mTOR. Σε υγιή κύτταρα, αυτό βοηθά στην επιδιόρθωση των ιστών. Σε κύτταρα που ήδη φέρουν βλάβη στο DNA ή πρώιμες μεταλλάξεις, μπορεί να ενθαρρύνει την κακοήθη εξέλιξη. Αυτό καθιστά τη νηστεία έναν σύνθετο βιολογικό παράγοντα στρες και όχι μια ακίνδυνη ή θεραπευτική παρέμβαση.
Ο μύθος της «αποτοξίνωσης»
Μεγάλο μέρος της δημοφιλούς απήχησης της νηστείας προέρχεται από τον μύθο της «αποτοξίνωσης»: την πεποίθηση ότι η αποχή από την τροφή «καθαρίζει» το σώμα. Στην πραγματικότητα, όργανα όπως το ήπαρ, τα νεφρά και το λεμφικό σύστημα εκτελούν ήδη αυτό το έργο συνεχώς. Ο καρκίνος δεν προκαλείται από συσσωρευμένες «τοξίνες» που μπορούν να αποβληθούν. Αναπτύσσεται μέσω γενετικών αλλαγών που προκαλούν ανεξέλεγκτη κυτταρική ανάπτυξη. Καμία έρευνα δεν έχει δείξει ότι η νηστεία μπορεί να εξαλείψει τα καρκινικά κύτταρα ή να συρρικνώσει τους όγκους στους ανθρώπους.
Ελεγχόμενες μελέτες έχουν παρατηρήσει μόνο βραχυπρόθεσμες μεταβολικές μετατοπίσεις που μπορεί να επηρεάσουν τη φλεγμονή ή την σηματοδότηση της ινσουλίνης. Αυτές οι επιδράσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μείωση των μακροπρόθεσμων παραγόντων κινδύνου για χρόνιες ασθένειες, αλλά δεν αντιστρέφουν τον καρκίνο μόλις αναπτυχθεί.
Υπάρχει επιστημονικό ενδιαφέρον για το πώς ο μεταβολισμός επηρεάζει τον καρκίνο. Οι ερευνητές διερευνούν εάν ο στοχευμένος περιορισμός των θερμίδων ή οι κετογονικές δίαιτες θα μπορούσαν να κάνουν τα καρκινικά κύτταρα πιο ευαίσθητα στη θεραπεία, προστατεύοντας παράλληλα τα υγιή. Αυτές οι μελέτες βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και επικεντρώνονται στην ακρίβεια, όχι στη στέρηση. Καμία δεν περιλαμβάνει την εξάλειψη της πείνας από το σώμα.
Η νηστεία είναι ένας φυσιολογικός στρεσογόνος παράγοντας. Σε μικρές, ελεγχόμενες δόσεις, μπορεί να ενεργοποιήσει προσαρμοστικές διαδικασίες που ωφελούν την υγεία. Σε υπερβολική δόση, ειδικά κατά τη διάρκεια ασθένειας, μπορεί να προκαλέσει βλάβη. Η 21ήμερη νηστεία με νερό δεν είναι ούτε εύλογη ούτε ασφαλής θεραπεία του καρκίνου.
Η έρευνα για τη νηστεία μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς τα κύτταρα αντιδρούν στη διατροφή και το στρες, αλλά αυτή η γνώση υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της νηστείας αντί να την υποστηρίζει ως θεραπεία. Ενώ η ισορροπημένη διατροφή, η ενυδάτωση, η τακτική σωματική δραστηριότητα και ο επαρκής ύπνος μπορούν να υποστηρίξουν την ανθεκτικότητα κατά τη διάρκεια της θεραπείας του καρκίνου, καμία δεν αντικαθιστά τις ιατρικές θεραπείες που έχουν σχεδιαστεί για να στοχεύουν τη βιολογία του όγκου. Η φροντίδα του καρκίνου απαιτεί στοχευμένες, βασισμένες σε στοιχεία θεραπείες όπως χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, χειρουργική επέμβαση και ανοσοθεραπεία.
Η έρευνα για τη νηστεία μας βοηθά να κατανοήσουμε τις βαθιές συνδέσεις μεταξύ του μεταβολισμού και των ασθενειών, αλλά αυτό είναι πολύ διαφορετικό από τη θεραπεία του καρκίνου με ένα ποτήρι νερό. Είναι κατανοητό ότι οι άνθρωποι θέλουν τον έλεγχο όταν αντιμετωπίζουν κάτι τόσο τρομακτικό όσο ο καρκίνος. Η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων συχνά προέρχεται από φόβο, απογοήτευση ή την επιθυμία να αποφευχθούν επώδυνες θεραπείες. Αλλά η ελπίδα δεν πρέπει ποτέ να βασίζεται σε παραπληροφόρηση.
