Γλυκαντικά όπως η ασπαρτάμη, που βρίσκονται στα φακελάκια Equal, η σουκραλόζη (Splenda) ή οι αλκοόλες σακχάρου θεωρούνται συχνά ως πιο υγιεινές εναλλακτικές λύσεις σε σχέση με τα τρόφιμα με ραφιναρισμένη ζάχαρη (γλυκόζη και φρουκτόζη).
Αλλά αυτή η υπόθεση αμφισβητείται από νέα έρευνα, συμπεριλαμβανομένης μιας πρόσφατης διαπίστωσης ότι η σορβιτόλη (μια αλκοόλη σακχάρου) δεν είναι αυτό το ακίνδυνο υποκατάστατο ζάχαρης όσο πιστευόταν κάποτε. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Science Signaling, ακολουθεί μια γραμμή έρευνας που περιγράφει λεπτομερώς τις βλαβερές επιπτώσεις της στο ήπαρ και σε άλλα συστήματα από το εργαστήριο του Gary Patti, στο Πανεπιστήμιο Washington στο Σεντ Λούις.
Η Patti, καθηγήτρια Χημείας, γενετικής και ιατρικής, στο WashU Medicine, έχει δημοσιεύσει προηγουμένως έρευνα σχετικά με το πώς η φρουκτόζη που επεξεργάζεται στο ήπαρ μπορεί να εκμεταλλευτεί για να υπερτροφοδοτήσει τα καρκινικά κύτταρα. Προηγούμενη έρευνα έχει επίσης διαπιστώσει ότι η φρουκτόζη αποτελεί βασικό παράγοντα για τη στεατωτική ηπατική νόσο, η οποία επηρεάζει το 30% του ενήλικου πληθυσμού παγκοσμίως.
Το πιο εκπληκτικό εύρημα από την τρέχουσα εργασία είναι ότι επειδή η σορβιτόλη είναι ουσιαστικά «μία μετατροπή μακριά από τη φρουκτόζη», μπορεί να προκαλέσει παρόμοια αποτελέσματα, δήλωσε η Patti.
Η έρευνα περιελάμβανε πειράματα με ψάρια-ζέβρες που απέδειξαν ότι η σορβιτόλη, που χρησιμοποιείται συχνά σε καραμέλες και τσίχλες «χαμηλών θερμίδων», και βρίσκεται συνήθως σε φρούτα με πυρηνόκαρπο, μπορεί να παραχθεί φυσικά από ένζυμα στο έντερο και τελικά να μετατραπεί σε φρουκτόζη στο ήπαρ.
Η ομάδα της Patti διαπίστωσε ότι υπάρχουν πολλοί δρόμοι προς τη φρουκτόζη στο ήπαρ και πιθανές παρακάμψεις, ανάλογα με τα πρότυπα κατανάλωσης σορβιτόλης και γλυκόζης ενός ατόμου, μαζί με τους βακτηριακούς πληθυσμούς που αποικίζουν το έντερό του.
Ο ρόλος των βακτηρίων του εντέρου
Για αρχή, αν και το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας για τον μεταβολισμό της σορβιτόλης έχει επικεντρωθεί στην παραγωγή της λόγω υπερφόρτωσης με γλυκόζη σε παθολογικές καταστάσεις όπως ο διαβήτης, η σορβιτόλη μπορεί να παραχθεί φυσικά στο έντερο από γλυκόζη μετά το φαγητό, δήλωσε η Patti.
Το ένζυμο που παράγει σορβιτόλη έχει χαμηλή συγγένεια με τη γλυκόζη, επομένως τα επίπεδα γλυκόζης πρέπει να είναι υψηλά για να τεθεί σε ισχύ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η παραγωγή σορβιτόλης έχει συσχετιστεί κυρίως με τον διαβήτη, όπου τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα μπορούν να αυξηθούν. Αλλά, ακόμη και σε υγιή περιβάλλοντα, τα επίπεδα γλυκόζης στο έντερο γίνονται αρκετά υψηλά μετά τη σίτιση ώστε να οδηγήσουν στην παραγωγή σορβιτόλης στο έντερο, σύμφωνα με τα πειράματα της ομάδας σε ψάρια-ζέβρα.
«Μπορεί να παραχθεί στο σώμα σε σημαντικά επίπεδα», δήλωσε η Patti. «Αλλά αν έχετε τα σωστά βακτήρια, αποδεικνύεται ότι δεν έχει σημασία».
Τα βακτηριακά στελέχη Aeromonas που αποικοδομούν τη σορβιτόλη μετατρέπουν αυτή την αλκοόλη σακχάρου σε ένα ακίνδυνο βακτηριακό παραπροϊόν. «Ωστόσο, αν δεν έχετε τα σωστά βακτήρια, τότε γίνεται προβληματική. Επειδή σε αυτές τις συνθήκες, η σορβιτόλη δεν αποικοδομείται και ως αποτέλεσμα, μεταφέρεται στο ήπαρ», είπε.
Μόλις βρεθεί στο ήπαρ, η σερβιτόλη μετατρέπεται σε παράγωγο της φρουκτόζης. Είναι σημαντικό να προσδιοριστεί εάν τα εναλλακτικά γλυκαντικά παρέχουν μια υγιεινή εναλλακτική λύση ως προς την επιτραπέζια ζάχαρη, καθώς άτομα με διαβήτη και άλλες μεταβολικές διαταραχές μπορεί να βασίζονται σε αυτά ως προϊόντα «χωρίς ζάχαρη».
Τα βακτήρια του εντέρου κάνουν καλή δουλειά στην απομάκρυνση της σορβιτόλης όταν υπάρχει σε μέτρια επίπεδα, όπως αυτά που βρίσκονται στα φρούτα. Αλλά προβλήματα προκύπτουν όταν οι ποσότητες σορβιτόλης γίνονται υψηλότερες από αυτές που μπορούν να αποικοδομήσουν τα βακτήρια του εντέρου. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν καταναλώνονται υπερβολικές ποσότητες γλυκόζης στη διατροφή, γεγονός που οδηγεί σε υψηλά επίπεδα σορβιτόλης που προέρχεται από γλυκόζη, ή όταν η ίδια η διαιτητική σορβιτόλη είναι πολύ υψηλή.
Όσο περισσότερη γλυκόζη και σορβιτόλη καταναλώνεται, τότε, ακόμα κι αν κάποιος έχει τα φιλικά βακτήρια που την απομακρύνουν, αυτά τα μικρόβια του εντέρου μπορεί να κατακλυστούν.
Η αποφυγή τόσο της ζάχαρης όσο και των εναλλακτικών γλυκαντικών γίνεται ολοένα και πιο περίπλοκη, καθώς πολλά τρόφιμα είναι γεμάτα με πολλαπλές ποικιλίες όλων των παραπάνω. Η Patti έμεινε έκπληκτη όταν ανακάλυψε ότι η αγαπημένη του μπάρα πρωτεΐνης ήταν γεμάτη σορβιτόλη.
Το εργαστήριο θα χρειαστεί να κάνει περισσότερη έρευνα για να κατανοήσει τους συγκεκριμένους μηχανισμούς για τον τρόπο με τον οποίο τα βακτήρια απομακρύνουν τη σορβιτόλη, αλλά η βασική ιδέα ότι οι αλκοόλες σακχάρου, που ονομάζονται πολυόλες, αποβάλλονται ακίνδυνα, μπορεί να μην ισχύει. «Βλέπουμε απόλυτα ότι η σορβιτόλη που χορηγείται σε ζώα καταλήγει σε ιστούς σε όλο το σώμα», είπε.
Γίνεται όλο και πιο προφανές ότι «δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα» όταν προσπαθούμε να βρούμε εναλλακτικές λύσεις για τη ζάχαρη, με πολλούς τρόπους να οδηγούν σε ηπατική δυσλειτουργία.
Περισσότερες πληροφορίες: Madelyn M. Jackstadt et al, Intestine-derived sorbitol drives steatotic liver disease in the absence of gut bacteria, Science Signaling (2025). DOI: 10.1126/scisignal.adt3549.
