Μια διαφορετική εικόνα για το απώτατο παρελθόν της Ευρώπης και πώς αυτή κατοικήθηκε, υπό αντίξοες συνθήκες, από ανθρώπους, οι οποίοι δεν είχαν ακόμα θέσει υπό τον έλεγχό τους τη φωτιά, έρχεται να δώσει μια νέα έρευνα Ολλανδών και Αμερικανών επιστημόνων, που δείχνει ότι οι άνθρωποι στην ήπειρό μας απέκτησαν τον έλεγχο της φωτιάς αρκετά αργότερα από ό,τι πίστευαν μέχρι σήμερα οι επιστήμονες.
Το πότε ακριβώς η φωτιά έγινε αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ζωής και εργαλείο των ανθρώπων, παραμένει ένα επίμαχο επιστημονικό ζήτημα. Αντίθετα με τα λίθινα εργαλεία, που διατηρούνται καλά με το πέρασμα του χρόνου και τα πρώτα από αυτά έχουν βρεθεί στην Αφρική και χρονολογηθεί πριν από περίπου 2,6 εκατ. χρόνια, οι στάχτες και τα κάρβουνα από τις αρχαίες παραστιές δύσκολα διατηρούνται και χρονολογούνται. Μέχρι τώρα, οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι δέχονταν ότι οι πρόγονοί μας έπρεπε πρώτα να “κατακτήσουν” τη φωτιά, πριν ξεκινήσουν τις μεταναστεύσεις τους προς την Ευρώπη και αλλού.
Τα νέα δεδομένα, όμως, φαίνεται να υποστηρίζουν την άποψη ότι οι προϊστορικοί άνθρωποι επεκτάθηκαν από την Αφρική στα βόρεια παγωμένα κλίματα χωρίς να έχουν την ευεργετική προστασία της φωτιάς, κάτι που πιθανώς ανατρέπει και την θεωρία ότι το μαγείρεμα έπαιξε το ρόλο του εξελικτικού “καταλύτη” και σπινθήρα, που πυροδότησε την μεγέθυνση του ανθρωπίνου εγκεφάλου. Τα ευρεθέντα παλαιότερα ίχνη φωτιάς, σε προϊστορικές τοποθεσίες, δεν συνεπάγονται κατ’ ανάγκη ότι οι άνθρωποι ήλεγχαν πραγματικά τη φωτιά, καθώς μπορεί απλώς να εκμεταλλεύονταν τις φωτιές που άναβαν τυχαία από φυσικές αιτίες (π.χ. κεραυνούς).
Ο καθηγητής Βιλ Ρόεμπρουκς του Πανεπιστημίου του Λάιντεν και η Πάολα Βίλα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό PNAS της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, σύμφωνα με τo “Nature” και το “New Scientist”, επανεξέτασαν και σύγκριναν στοιχεία από 141 προϊστορικές ευρωπαϊκές τοποθεσίες, ψάχνοντας ειδικά για φωτιές που είναι απίθανο να άναψαν με φυσικό τρόπο.
Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα οι πρόγονοι του ανθρώπου, οι οποίοι πρώτοι μετανάστευσαν στην Ευρώπη πριν περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια, μάλλον ξεπάγιαζαν, καθώς δεν είχαν ανακαλύψει τη φωτιά, η οποία φαίνεται να κάνει την εμφάνισή της περίπου πριν από 400.000 χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι -αν μετανάστευσαν πριν από ένα εκατ. χρόνια- έμειναν χωρίς φωτιά επί περίπου 600.000 χρόνια.
Οι αρχαιότερες εστίες ελεγχόμενης φωτιάς στην Ευρώπη, σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν είναι παλαιότερες από 300.000 έως το πολύ 400.000 χρόνια (οι δύο παλαιότερες παραστιές βρέθηκαν στη Βρετανία και τη Γερμανία), ερχόμενες έτσι σε σύγκρουση με τις απόψεις άλλων αρχαιολόγων που εκτιμούν ότι υπάρχουν ενδείξεις για ελεγχόμενη φωτιά ήδη πριν από 1,6 εκατ. χρόνια.
Ο ανθρωπολόγος Ρίτσαρντ Ράγκαμ του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, που δήλωσε ότι δεν έχει πειστεί από τη νέα μελέτη, αποδίδει στο μαγείρεμα την απότομη εξέλιξη του ανθρώπου και πιστεύει ότι η σκόπιμη χρήση της φωτιάς άρχισε πριν από 1,9 εκατ. χρόνια, επιτρέποντας στους ανθρώπους να μαγειρεύουν την τροφή τους και να τη χωνεύουν καλύτερα, με αποτέλεσμα να απελευθερώσουν ενέργεια για άλλες χρήσεις (π.χ. διεύρυνση εγκεφάλου, γλώσσα και σκέψη).
Αν και οι Ρόεμπρουκς και Βίλα μελέτησαν τοποθεσίες μόνο στην Ευρώπη, πιστεύουν ότι η θεωρία τους για την πολύ πιο όψιμη χρήση της φωτιάς έχει ευρύτερη ισχύ, επιμένοντας ότι τα ίχνη πρώιμων εστιών φωτιάς σε άλλες ηπείρους τελικά δεν είναι τίποτε περισσότερο από φωτιές που προκλήθηκαν με τυχαίο και φυσικό τρόπο. Μόνο μια αινιγματική τοποθεσία στο Ισραήλ πιστεύουν ότι διαφέρει και παρέχει βάσιμες ενδείξεις για ελεγχόμενη χρήση της φωτιάς πριν από 780.000 χρόνια.
Εξάλλου, οι δύο ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι πρώτες εστίες φωτιάς στην Ευρώπη φαίνεται να είναι συχνές σε τοποθεσίες εγκατάστασης των Νεάντερταλ, άλλη μια αναπάντεχη ένδειξη ότι οι “ξάδελφοι” του homo sapiens ήσαν πιο εξελιγμένοι νοητικά από ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι επιστήμονες, που θεωρούν ότι οι Νεάντερταλ είχαν απλώς περιστασιακά ανάψει φωτιές και δεν έκαναν συνεχή χρήση της.
Τώρα προκύπτει πως οι Νεάντερταλ -που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία πριν από 400.000 έως 500.000 χρόνια και εξαφανίστηκαν πριν από περίπου 30.000 χρόνια- όχι μόνο άναβαν συστηματικά φωτιές, αλλά και ήσαν από τους πρώτους που το έκαναν στην Ευρώπη, χωρίς να αποκλείεται να μαγείρευαν κιόλας. Ενώ τα αρχαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Ευρώπη ανάγονται πριν από περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια, οι σύγχρονοι άνθρωποι (homo sapiens) άρχισαν να έρχονται στην “γηραιά ήπειρο” πριν από 40.000 έως 60.000 χρόνια.
