Τα αντισηπτικά είναι ουσίες που καταστρέφουν διάφορους μικροοργανισμούς και χρησιμοποιούνται για τη μείωση ή πλήρη απομάκρυνση των μικροβίων που βρίσκονται στο δέρμα και στις πληγές.
Από τις αλκοόλες το πιο συχνό αντισηπτικό του δέρματος είναι το οινόπνευμα (αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη). Στην Ευρώπη και Αμερική χρησιμοποιείται για τον ίδιο σκοπό η ισοπροπυλική αλκοόλη.
Χρησιμοποιείται για επάλειψη του δέρματος κατά τις φλεβοκεντήσεις, καθώς επίσης και για την απομάκρυνση των μικροβίων από τα χέρια.
Η δράση της αιθανόλης οφείλεται στην καταστροφή της μεμβράνης των μικροβίων με τη μετουσίωση (αλλαγή) των πρωτεϊνών.
Η αιθανόλη είναι δραστική όταν είναι υδατικό διάλυμα καθόσον η μετουσίωση των πρωτεϊνών δεν επιτυγχάνεται απουσία νερού. Το πιο δραστικό διάλυμα είναι 7°%. Καταστρέφει τα βακτήρια, το μυκοβακτηρίδιο φυματίωσης και τους μύκητες καθώς και πολλά βακτήρια συμπεριλαμβανομένων των MRSA και E. coli. Το αλκοόλ είναι επίσης δραστικό στους ελυτροφόρους ιούς (π.χ. ιούς της γρίπης, ιούς παραγρίπης, ιό αναπνευστικού συγκυτίου, ιό του απλού έρπητα, ιό hiv και τους κορωνοϊούς). Έχει μικρή δράση στους μη ελυτροφόρους ιούς (π.χ. ιό της ηπατίτιδας Α και Β, εντεροϊούς, ροταϊό, αδενοϊούς, νοροϊούς, ρινοϊούς) και στα πρωτόζωα.
Όταν η αιθανόλη αφήνεται να δράσει για 1 λεπτό, έχει αποδειχθεί ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντισηψίας των χεριών. Ωστόσο, και 15 δευτερόλεπτα είναι αρκετά για να καταστραφούν πολλά μικρόβια από το δέρμα και τα χέρια.
Για να είναι δραστικό το οινόπνευμα πρέπει να προηγείται μηχανική απομάκρυνση των μικροβίων και οργανικών ουσιών (π.χ. λίπη, αίμα) από το δέρμα με πλύσιμο με σαπούνι και πολύ νερό.
Επειδή η χρήση της αιθανόλης προκαλεί ξηρότητα του δέρματος, στο εμπόριο κυκλοφορούν διαλύματα σε συγκεντρώσεις 60-95% (συνήθως 70%) σε συνδυασμό με μαλακτικές ουσίες (lotions). Επίσης διατίθεται σε συνδυασμό με άλλα αντισηπτικά (χλωροεξιδίνη, άλατα τεταρτοταγούς αμμωνίου).
Εκτός από το οινόπνευμα, για την αντισηψία των χεριών κυκλοφορούν διάφορα σκευάσματα που είναι μείγματα ισοπροπυλικής αλκοόλης (προπανόλη-2 και προπανόλη-1) με διάφορες επίσης μαλακτικές ουσίες. Έχουν την ίδια δράση με την αλκοόλη.
Τα απολυμαντικά χεριών χωρίς αλκοόλ περιέχουν ενώσεις τεταρτοταγών αλάτων αμμωνίου, συνήθως χλωριούχο βενζαλκόνιο (benzalkonium) αντί αλκοόλης. Αυτά μπορούν να μειώσουν τα μικρόβια αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικά από το αλκοόλ.
Πλύσιμο χεριών: Σαπούνι με νερό ή αντισηπτικό;
Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Rush, τα αντισηπτικά χεριών δεν έχουν αποδειχθεί ότι προσφέρουν μεγαλύτερη απολυμαντική δύναμη από το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό. Το πανεπιστήμιο λέει ότι το πλύσιμο με σαπούνι και ζεστό νερό είναι καλύτερη επιλογή από τα απολυμαντικά χεριών στις περισσότερες περιπτώσεις.
Το σαπούνι και το νερό είναι πιο αποτελεσματικό για την απομάκρυνση μικροβίων, όπως το Clostridium difficile, το Cryptosporidium και ο νοροϊός ο οποίος σχετίζεται με πάνω από τα 2/3 των κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας.
