Γράφει ο Δρ. Μιχαήλ Βικελής, Νευρολόγος, MSc in Headache Medicine, PhD, Επιστημονικός Σύμβουλος του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος (το κείμενο είναι προσαρμογή από το άρθρο Θεραπεία της Κρίσης Ημικρανίας και από το σχετικό κεφάλαιο στο βιβλίο “Ημικρανία και άλλες Κεφαλαλγίες”, έκδοση του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, Αθήνα, 2021).
Οι κρίσεις της ημικρανίας χαρακτηρίζονται από έντονο πόνο και συμπτώματα ευαισθησίας σε φως ή ήχους, αλλά και ίσως ναυτία και ή και εμετούς. Όλα αυτά, καθιστούν τη φυσιολογική λειτουργικότητα δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως οι περισσότεροι ημικρανικοί ασθενείς, αν είχαν τη δυνατότητα, κατά τη διάρκεια των κρίσεων θα ήθελαν να διακόψουν κάθε δραστηριότητα και να απομονωθούν σε ήσυχο περιβάλλον. Δυστυχώς, αυτό συχνά δεν είναι δυνατόν, καθώς οι περιστάσεις της καθημερινότητας δεν το επιτρέπουν.
Ως εκ τούτου, η επαρκής θεραπεία των κρίσεων της ημικρανίας έχει μεγάλη σημασία, καθώς μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε μία μέρα με μειωμένη ή και μηδενική λειτουργικότητα και σε μία μέρα φυσιολογική ή σχεδόν φυσιολογική.
Ο στόχος είναι μια προσεκτικά επιλεγμένη αναλγητική θεραπεία να λαμβάνεται άμεσα μετά την έναρξη της κρίσης, ώστε να είναι περισσότερο αποτελεσματική. Γνωρίζουμε πια πως η ημικρανική κρίση είναι μια εξελισσόμενη κατάσταση και πως το ίδιο φάρμακο είναι πολύ πιο αποτελεσματικό αν ληφθεί νωρίς, σε σχέση με το αν ληφθεί αργά. Η θεραπεία θα πρέπει να ανακουφίζει σημαντικά ή και πλήρως, χωρίς ανάγκη επανάληψης ή πολλαπλών δόσεων.
Στην εποχή μας, η αποτελεσματικότερη θεραπεία για τις κρίσεις ημικρανίας είναι μια οικογένεια φαρμάκων που ονομάζονται τριπτάνες. Οι τριπτάνες, ειδικά αντιημικρανικά φάρμακα, έχουν την καλύτερη δράση στις κρίσεις της ημικρανίας και είναι φάρμακα πρώτης επιλογής στην αντιμετώπιση της.
Ορισμένοι ημικρανικοί μπορεί για την ημικρανία τους να λαμβάνουν απλά αναλγητικά, αντιφλεγμονώδη ή συνδυασμούς φαρμάκων αυτών των κατηγοριών, συχνά με πρόσθετη καφεΐνη. Τα απλά αναλγητικά, όπως η παρακεταμόλη σπάνια μπορούν να βοηθήσουν ικανοποιητικά σε κρίσεις ημικρανίας. Πολλοί άνθρωποι αναγκάζονται να παίρνουν πολλαπλές δόσεις, κάτι που δεν είναι σωστό. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και οι συνδυασμοί μπορεί να έχουν κάπως καλύτερο αποτέλεσμα, αλλά η συχνή χρήση τους μπορεί να εγκυμονεί κινδύνους.
Στο μέλλον, δύο νέες κατηγορίες φαρμάκων κατά των κρίσεων ημικρανίας, με ακόμη εκλεκτικότερη δράση στους υποδοχείς της σεροτονίνης όπως το lasmiditan, ή με δράση στους υποδοχείς του CGRP αναμένεται να προσφέρουν ακόμη περισσότερες λύσεις.
Απλά αναλγητικά
Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται φάρμακα όπως η παρακεταμόλη (κυκλοφορεί στην αγορά με διάφορες ονομασίες). Τα φάρμακα αυτά έχουν γενική αναλγητική δράση, είναι δηλαδή παυσίπονα που μπορεί να τα πάρει κάποιος αν έχει ημικρανία και πονάει το κεφάλι του, αλλά μπορεί επίσης να τα πάρει αν πονάει το δόντι του ή η μέση του.
Ορισμένοι άνθρωποι που έχουν πολύ ήπιας έντασης ημικρανίες μπορούν να ωφεληθούν σε μία κρίση από τη χρήση ενός απλού αναλγητικού, αλλά άνθρωποι με μέτριας ή μεγάλης έντασης ημικρανίες συνήθως δεν τα βρίσκουν αρκετά αποτελεσματικά. Μάλιστα, δεν είναι σπάνιο άνθρωποι με ημικρανία, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν κρίσεις με απλά αναλγητικά, να παίρνουν πολλαπλές δόσεις, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Έτσι, αν σε κάποιον άνθρωπο με ήπια ημικρανία τα απλά αναλγητικά είναι αποτελεσματικά (υπενθυμίζεται ότι ο στόχος πρέπει να είναι να περνάει εντελώς ο πόνος, όχι απλά να μειώνεται η έντασή του) και η χρήση που κάνει είναι λίγες φορές τον μήνα, τότε η ημικρανία του βρίσκεται μάλλον υπό έλεγχο.
Ο ειδικός στους πονοκεφάλους γιατρός σπάνια θα προτείνει ένα φάρμακο αυτής της κατηγορίας για τη συμπτωματική θεραπεία της ημικρανίας, και αυτό εξηγείται εύκολα, αν αναλογιστούμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που θα επισκεφτούν έναν ειδικό γιατρό ή ένα Κέντρο Κεφαλαλγίας, σίγουρα θα έχουν δοκιμάσει τα απλά αναλγητικά, πιθανότατα χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.
Όπως ισχύει για όλα τα φάρμακα, έτσι και τα απλά αναλγητικά δεν είναι εντελώς «αθώα», καθώς έχουν αντενδείξεις και παρενέργειες. Τα φάρμακα αυτά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται καθημερινά ή πολύ συχνά, αλλά αν χρησιμοποιούνται λίγες φορές τον μήνα, τότε συνήθως δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα.
Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη
Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται φάρμακα όπως η νιμεσουλίδη, το τολφεναμικό οξύ, η ιβουπροφένη, η ναπροξένη και αρκετά άλλα, αλλά και τα ασπιρινούχα. Τα φάρμακα αυτά έχουν γενική αναλγητική δράση, είναι δηλαδή παυσίπονα που μπορεί να τα πάρει κάποιος αν έχει ημικρανία και πονάει το κεφάλι του, αλλά μπορεί επίσης να τα πάρει για οποιονδήποτε άλλο πόνο.
Ορισμένοι άνθρωποι που έχουν ήπιας ή μέτριας έντασης κρίσεις ημικρανίας μπορούν να πετύχουν να σταματήσουν μία κρίση με χρήση κάποιου από αυτά τα φάρμακα, αλλά άνθρωποι με μεγάλης έντασης κρίσεις ημικρανίας συνήθως δεν τα βρίσκουν αρκετά αποτελεσματικά. Έτσι, αν σε κάποιον άνθρωπο με ημικρανία τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη είναι αποτελεσματικά (υπενθυμίζεται ότι ο στόχος είναι να περνάει εντελώς ο πόνος, όχι απλά να μειώνεται η έντασή του) και η χρήση που κάνει είναι λίγες φορές τον μήνα, τότε η ημικρανία του βρίσκεται μάλλον υπό έλεγχο.
Όπως ισχύει για όλα τα φάρμακα, έτσι και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη έχουν αντενδείξεις και παρενέργειες. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει έλκος στο στομάχι ή αν έχει παθολογική τάση για εύκολες αιμορραγίες, δεν πρέπει να παίρνει αυτά τα φάρμακα.
Επίσης, όπως όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται τη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται καθημερινά ή πολύ συχνά, αλλά αν χρησιμοποιούνται περιστασιακά, τότε συνήθως δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση, στα πλαίσια ενός οργανωμένου θεραπευτικού πλάνου για την ημικρανία, ακόμη και οι τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σύσταση γιατρού.
Συνδυασμοί φαρμάκων
Αν και στο εξωτερικό φάρμακα που περιέχουν δύο ή περισσότερες ουσίες κυκλοφορούν ευρέως, στην χώρα μας δεν είναι τόσο διαδεδομένα, με εξαίρεση το συνδυασμό παρακεταμόλης και κωδεΐνης, το συνδυασμό εργοταμίνης και καφεΐνης και τον συνδυασμό παρακεταμόλης με καφεΐνη ή και με ασπιρίνη.
Κάποιοι από αυτούς τους συνδυασμούς είναι μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, που κυκλοφορούν ελεύθερα και διαφημίζονται ευρέως (παρακεταμόλη με καφεΐνη ή παρακεταμόλη με καφεΐνη και με ασπιρίνη) ενώ άλλα, που περιέχουν κωδεΐνη ή εργοταμίνη δίνονται (πρέπει να δίνονται…) με ιατρική συνταγή.
Οι συνδυασμοί φαρμάκων γενικά έχουν καλύτερη αναλγητική δράση από ότι το κάθε συστατικό τους μεμονωμένα, ωστόσο -όπως θα αναμενόταν- συχνά έχουν και περισσότερες παρενέργειες ή αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα. Σε ήπιες ημικρανικές κρίσεις ίσως έχουν αποτέλεσμα, αλλά η εμπειρία των περισσότερων ανθρώπων με μέτριας έντασης ή ισχυρές ημικρανικές κρίσεις μάλλον δεν είναι θετική.
Επιπλέον, το γεγονός ότι τα δύο δημοφιλέστερα φάρμακα της κατηγορίας αυτής κυκλοφορούν χωρίς ανάγκη για ιατρική συνταγή ή παρακολούθηση από γιατρό είναι γεγονός μάλλον προβληματικό. Πολλοί ασθενείς που κάνουν κατάχρηση φαρμάκων προκύπτει ότι για καιρό αντιμετώπιζαν την ημικρανία τους χωρίς ιατρική παρακολούθηση, κάνοντας προοδευτικά όλο και μεγαλύτερη χρήση κάποιου φαρμάκου που πίστευαν «αθώο» η «ελαφρύ».
Όπως όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται τη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης, τα φάρμακα αυτά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται καθημερινά ή πολύ συχνά, αλλά αν χρησιμοποιούνται λίγες φορές τον μήνα, τότε συνήθως δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση, στα πλαίσια ενός οργανωμένου θεραπευτικού πλάνου για την ημικρανία, ακόμη και οι μη συνταγογραφούμενοι συνδυασμοί φαρμάκων θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σύσταση γιατρού.
Τριπτάνες
Οι τριπτάνες είναι η κυριότερη κατηγορία αντιημικρανικών φαρμάκων και είναι διαφορετικά φάρμακα από όλα τα άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ημικρανία, δεδομένου ότι έχουν σχεδιαστεί και αναπτυχθεί ακριβώς και μόνο για τη θεραπεία της ημικρανίας και σε γενικές γραμμές δεν έχουν δράση σε άλλου είδους πόνο (εξαίρεση η αθροιστική κεφαλαλγία). Το μόριο των τριπτανών προσπαθεί να μιμηθεί, όσο αυτό είναι δυνατόν, τη δράση της ουσίας σεροτονίνη, που φυσιολογικά βρίσκεται στον εγκέφαλο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν διεθνώς επτά τριπτάνες: η σουματριπτάνη, η ριζατριπτάνη, η αλμοτριπάνη, η ζολμιτριπτάνη, η ναρατριπτάνη, η ελετριπτάνη και η φροβατριπτάνη. Μάλιστα, κάποιες είναι διαθέσιμες σε διάφορες δόσεις, ενώ σε μία από αυτές υπάρχει και διαθέσιμη ενέσιμη μορφή (σουμαπτριπτάνη). Στην Ελλάδα δεν είναι διαθέσιμη τα τελευταία χρόνια η ζολμιτριπτάνη.
Οι τριπτάνες φαίνεται ότι είναι πιο αποτελεσματικές από κάθε άλλη κατηγορία φαρμάκου που χρησιμοποιείται στη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης. Η δε ενέσιμη σουμαπτριπτάνη είναι πιθανότατα η αποτελεσματικότερη επιλογή για την ημικρανική κρίση. Σημαντικό είναι ότι δεν είναι πανομοιότυπες μεταξύ τους σε δράση. Έτσι, κάποιος άνθρωπος με ημικρανία που δεν είχε καλό αποτέλεσμα με μία τριπτάνη μπορεί να έχει πολύ καλό με μία άλλη, ενώ ο γιατρός επιλέγει την τριπτάνη με βάση τα χαρακτηριστικά που έχει ο κάθε συγκεκριμένος άνθρωπος.
Σύμφωνα με τις διεθνείς και εθνικές επιστημονικές συστάσεις, οι τριπτάνες αποτελούν την πρώτη επιλογή για την συμπτωματική θεραπεία των ανθρώπων που συνήθως έχουν μέτριας ή μεγάλης έντασης ημικρανικές κρίσεις. Σε ασθενείς με ημικρανία που θα επισκεφθούν ένα Ιατρείο Κεφαλαλγίας, πιθανότατα θα τους προταθεί για τη θεραπεία της ημικρανίας τους μία τριπτάνη. Όπως ισχύει για όλα τα φάρμακα, έτσι και οι τριπτάνες έχουν αντενδείξεις και παρενέργειες. Για παράδειγμα, αν κάποιος πάσχει από σοβαρή καρδιοπάθεια ή αρρύθμιστη υπέρταση δεν πρέπει να παίρνει αυτά τα φάρμακα.
Σε γενικές γραμμές όμως, εφόσον οι ασθενείς επιλεγούν προσεκτικά από τον γιατρό, συνήθως δεν υπάρχουν ιδιαίτερες παρενέργειες. Δεν υπάρχει δηλαδή καμία επιστημονική υπόσταση στην αντίληψη, που πολλές φορές εκφράζουν και γιατροί που δεν είναι εξοικειωμένοι με τη θεραπεία της ημικρανίας, ότι οι τριπτάνες είναι φάρμακα «πολύ δυνατά» που θα πρέπει να αποφεύγονται. Ορισμένες φορές, μπορεί να υπάρχουν παρενέργειες που είναι μεν ενοχλητικές ή μοιάζουν ανησυχητικές, όπως ένα αίσθημα πίεσης ή βάρους. Οι παρενέργειες αυτές είναι κατά κανόνα μη σοβαρές και –όπως σε κάθε περίπτωση ενδεχόμενης παρενέργειας-σωστό είναι να συζητούνται με τον θεράποντα ιατρό.
Όπως όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται τη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης, οι τριπτάνες δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται πολύ συχνά, αλλά αν χρησιμοποιούνται λίγες φορές τον μήνα, τότε συνήθως δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση, οι τριπτάνες θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σύσταση γιατρού.
Διάφορα άλλα φάρμακα στη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης
Πέραν των φαρμάκων που ανήκουν στις 4 κατηγορίες που έχουν ήδη περιγραφεί (απλά αναλγητικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, τριπτάνες και συνδυασμοί), μία μεγάλη ποικιλία φαρμάκων χρησιμοποιείται στη θεραπεία της κρίσης ημικρανίας. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι οι βενζοδιαζεπίνες, τα αντιεμετικά και τα εργοταμινικά.
Οι βενζοδιαζεπίνες (για παράδειγμα: η διαζεπάμη), οι οποίες είναι φάρμακα με αγχολυτική και υπνωτική δράση χρησιμοποιούνταν, ειδικά παλαιότερα, στη θεραπεία της κρίσης ημικρανίας, με σκοπό να ηρεμήσουν και να βοηθήσουν τον ασθενή να κοιμηθεί. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν οποιαδήποτε θετική επίδραση των βενζοδιαζεπινών στην κρίση ημικρανίας. Σε ειδικές περιπτώσεις και μόνο, μπορεί να γίνει χρήση βενζοδιαζεπινών, αλλά μόνο μετά από σύσταση γιατρού. Τα αντιεμετικά φάρμακα (για παράδειγμα: η μετοκλοπραμίδη) χρησιμοποιούνται συχνά στη θεραπεία της κρίσης ημικρανίας, ακριβώς λόγω της αναμενόμενης συνδρομής τους στην ανακούφιση από το πολύ ενοχλητικό σύμπτωμα της ναυτίας (δηλαδή της τάσης για εμετό), που έχουν πολλοί άνθρωποι με ημικρανία. Ωστόσο, τα επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν κάποια θετική επίδραση των αντιεμετικών στην κρίση ημικρανίας είναι περιορισμένα.
Σε μερικές περιπτώσεις ασθενών με ημικρανία μπορεί να γίνει χρήση αντιεμετικών, αλλά μόνο μετά από σύσταση γιατρού. Τα εργοταμινικά παράγωγα (για παράδειγμα: η διυδροεργοταμίνη) είναι φάρμακα που λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο με τις τριπτάνες, αλλά το γεγονός ότι δρουν μη εκλεκτικά (σε περισσότερα είδη υποδοχέων) έχει ως αποτέλεσμα να έχουν σημαντικά περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες, με την έντονη αγγειοσύσπαση να είναι ανάμεσα στις σημαντικότερες. Έτσι, παρόλο που για πολλές δεκαετίες χρησιμοποιήθηκαν -με καλά αποτελέσματα- στη θεραπεία της ημικρανίας, σήμερα η χρήση τους έχει περιοριστεί πολύ. Σε κάθε περίπτωση, τα εργοταμινικά παράγωγα θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σύσταση γιατρού. Συνολικά, με την εξαίρεση των αντιεμετικών, φάρμακα όπως οι βενζοδιαζεπίνες και τα εργοταμινικά παράγωγα σπάνια θα συνταγογραφηθούν μετά από μία επίσκεψη σε ένα ειδικό Κέντρο Κεφαλαλγίας.
