Ανηδονία (anhedonia) είναι η αδυναμία ή μειωμένη ικανότητα να αισθανόμαστε ευχαρίστηση. Όταν ένα άτομο πάσχει από ανηδονία, χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες, χόμπι ή εμπειρίες που κάποτε αγαπούσε. Η κατάσταση αυτή συσχετιστεί με πολλές ψυχικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης, της διπολικής διαταραχής, της σχιζοφρένειας και της διαταραχής χρήσης ουσιών. Άτομα που έχουν σωματικές παθήσεις όπως ο χρόνιος πόνος και η νόσος του Πάρκινσον μπορεί επίσης να εμφανίσουν ανηδονία.
Μερικοί ερευνητές χωρίζουν την ανηδονία σε δύο τύπους: την κοινωνική και τη φυσική. Η κοινωνική ανηδονία περιστρέφεται γύρω από τις κοινωνικές καταστάσεις και προκαλεί μειωμένο ενδιαφέρον για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις καθώς και μείωση της ευχαρίστησης από τη συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις και επαφές. Από την άλλη πλευρά, η σωματική ανηδονία περιγράφει την αδυναμία ενός ατόμου να νιώσει ευχαρίστηση από σωματικά πράγματα που είναι συνήθως ευχάριστα, όπως το φαγητό, το άγγιγμα ενός αγαπημένου προσώπου ή η εμπλοκή σε σεξουαλικές αλληλεπιδράσεις.
Μελέτες έχουν δείξει ότι όσοι έχουν ανηδονία είναι πιο πιθανό να διατρέχουν κίνδυνο αυτοκτονικού ιδεασμού, απόπειρες αυτοκτονίας ή θάνατο λόγω αυτοκτονίας, ειδικά μεταξύ εκείνων με διαταραχή μετατραυματικού στρες. Η έρευνα έχει επίσης δείξει ότι η ανηδονία μπορεί να είναι ένας ψυχοπαθολογικός παράγοντας κινδύνου για ασθένειες που σχετίζονται με την άνοια, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ. Οι ηλικιωμένοι που πάσχουν από ανηδονία είχαν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια. Η κατάσταση αυτή έχει επίσης συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο ανεπιθύμητων καρδιακών συμβαμάτων μεταξύ ασθενών με καρδιακές παθήσεις.
Οι κύριοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την ανάπτυξη της ανηδονίας περιλαμβάνουν οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών όπως η σχιζοφρένεια ή η κατάθλιψη. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια, διαταραχή χρήσης ουσιών, νόσο Πάρκινσον και χρόνιο πόνο εμφανίζουν μέτρια επίπεδα ανηδονίας, ενώ όσοι έχουν κατάθλιψη έχουν πιο σοβαρή ανηδονία. Όσοι έχουν διατροφικές διαταραχές, αυτισμό, διαβήτη ή νευροεκφυλιστικές ασθένειες μπορεί επίσης να εμφανίσουν ανηδονία. Το χρόνιο άγχος ή διάφορα τραυματικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της κακοποίησης ή της παραμέλησης, είναι επίσης ένας παράγοντας κινδύνου.
Αιτίες
Δεν είναι σαφές τι ακριβώς προκαλεί την ανηδονία, αλλά συνδέεται με αρκετές ψυχικές διαταραχές. Θεωρείται ότι αποτελεί ένα από τα βασικά συμπτώματα της κατάθλιψης. Επίσης, τα άτομα με σχιζοφρένεια συχνά αναφέρουν τόσο σωματική όσο και κοινωνική ανηδονία. Η έρευνα έχει δείξει ότι η κατάθλιψη στη διπολική διαταραχή σχετίζεται επίσης με την ανηδονία και οι γιατροί χρησιμοποιούν τη σοβαρότητα της ανηδονίας για να καθορίσουν το πόσο σοβαρή περίπτωση διπολικής διαταραχής είναι. Η χρήση ναρκωτικών μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε ανηδονία.
Μια πρόσφατη έρευνα συνέδεσε την κατάθλιψη με τη φλεγμονή. Η κατάθλιψη είναι μια πολύπλοκη διαταραχή και υπάρχουν πιθανώς περισσότεροι από ένας λόγοι για τους οποίους μερικοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό να την αναπτύξουν από άλλους. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της κατάθλιψης, όπως γενετικοί, περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και παράγοντες του τρόπου ζωής. Σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Pharmacological Reviews, ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Emory περιέγραψαν την επίδραση της φλεγμονής στα κίνητρα -τα μειωμένα κίνητρα για κοινωνικές επαφές είναι σύμπτωμα κατάθλιψης.
Οι ερευνητές προτείνουν ότι η φλεγμονή χαμηλού βαθμού επηρεάζει τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου και τα εγκεφαλικά κυκλώματα που ρυθμίζουν τα κίνητρα, οδηγώντας τελικά σε έλλειμα κινήτρων και απώλεια ενδιαφέροντος ή προθυμίας για συμμετοχή σε συνήθως ευχάριστες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας και του παιχνιδιού. Αυτά τα ελλείμματα κινήτρων αντικατοπτρίζονται ως ανηδονία, ένα βασικό και πιθανότατα το πιο αναπηρικό σύμπτωμα της κατάθλιψης, καθώς και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.
Οι ερευνητές είπαν ότι οι επιδράσεις της φλεγμονής στον εγκέφαλο είναι μια προσαρμογή στις ενεργειακές απαιτήσεις της φλεγμονής προκειμένου να διατηρηθούν οι ενεργειακοί πόροι και, επομένως μειώνεται η ενεργός συμπεριφορά. Η φλεγμονή χαμηλού βαθμού μπορεί να προκληθεί από αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η κακή διατροφή και η καθιστική συμπεριφορά.
“Ένας φαύλος κύκλος μπορεί να συμβεί όπου οι κακές συνήθειες του τρόπου ζωής οδηγούν σε αυξημένη φλεγμονή που με τη σειρά του μειώνει τα κίνητρα για αλλαγή αυτών των συνηθειών. Ένας τέτοιος φαύλος κύκλος μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικός κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν απαιτούνται ακόμη περισσότεροι ενεργειακοί πόροι για τη διατήρηση της υγιεινής διατροφής και της σωματικής δραστηριότητας», είπε ο Andrew H. Miller, Καθηγητής Ψυχιατρικής και Επιστημών Συμπεριφοράς, του Πανεπιστημίου Emory. Ο Μίλερ λέει ότι νέες στρατηγικές θεραπείας για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Αυτός και οι συνεργάτες του θέτουν τη δυνατότητα ανάπτυξης θεραπειών ειδικά για τα ελλείμματα κινήτρων που προκαλούνται από τη φλεγμονή. “Πιστεύουμε ότι περισσότερες θεραπείες που στοχεύουν σε συγκεκριμένα παθοφυσιολογικά μονοπάτια και συμπτώματα θα οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσματα και περισσότερη φροντίδα ακριβείας”, είπε ο Μίλερ.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της εξαρτώνται από τον τύπο της ανηδονίας.
Τα συμπτώματα της κοινωνικής ανηδονίας μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Πολύ λίγες ή καθόλου νέες κοινωνικές σχέσεις.
- Απόσυρση από τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις.
- Μειωμένη ικανότητα χαράς και έκφρασης συναισθημάτων.
- Ψεύτικα συναισθήματα σε κοινωνικές καταστάσεις.
- Προτίμηση για μοναξιά.
- Μειωμένη αισιοδοξία για το μέλλον.
- Μονότονος λόγος που δείχνει μια συνεχή αδιαφορία για πολλά πράγματα.
Όταν ένα άτομο πάσχει από σωματική ανηδονία, μπορεί να εμφανίσει:
- Πλήρη απώλεια της λίμπιντο ή ενδιαφέροντος για σεξουαλικές αλληλεπιδράσεις.
- Συχνές ασθένειες ή άλλα προβλήματα σωματικής υγείας.
Αν δεν διατηρούν τις κοινωνικές τους σχέσεις, τα άτομα με ανηδονία μπορεί να έχουν τεταμένες σχέσεις και ακόμη και πλήρη απώλεια κοινωνικών σχέσεων.
Διάγνωση και θεραπεία
Η ανηδονία μπορεί να μετρηθεί χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο. Ένα από τα πιο δημοφιλή είναι η κλίμακα Snaith-Hamilton Pleasure Scale (SHAPS). Αποτελείται από 14 δηλώσεις σχετικά με ευχάριστες καταστάσεις που συνήθως συναντώνται στην καθημερινή ζωή, όπως φαγητό ή ποτό και ενδιαφέροντα ή χόμπι. Θα σας ζητηθεί να βαθμολογήσετε πόσο απόλυτα συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τις δηλώσεις με βάση τις αναμνήσεις σας των τελευταίων ημερών. Ο γιατρός μπορεί επίσης να πραγματοποιήσει φυσική εξέταση και εξετάσεις αίματος για να διασφαλίσει ότι η ανηδονία σας δεν έχει προκληθεί από κάποια φυσική ασθένεια ή λοίμωξη.
Η θεραπεία εξαρτάται από την κατάσταση ή την ψυχική διαταραχή με την οποία σχετίζεται. Για άτομα με κατάθλιψη, μπορεί να συνταγογραφηθούν αντικαταθλιπτικά, ενώ τα άτομα με σχιζοφρένεια συχνά αντιμετωπίζονται με αντιψυχωσικά φάρμακα. Η θεραπεία μπορεί επίσης να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία.
Η έρευνα έχει βρει επίσης ότι η ανηδονία μπορεί να συνδέεται στενά με ορισμένες διεργασίες στον εγκέφαλο. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την ανταμοιβή, τη λήψη αποφάσεων, την προσμονή και τα κίνητρα εμπλέκεται συχνά στην ανηδονία. Τα άτομα με ανηδονία μπορεί να μην βρίσκουν κίνητρα και σ’ αυτό να εμπλέκεται η φλεγμονή του σώματος και του εγκεφάλου.
Δεδομένου ότι η ανηδονία μπορεί να σχετίζεται με ελλείμματα στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, μπορεί να απαιτείται διαφορετική προσέγγιση για τη θεραπεία της. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η θεραπεία με θετικό συναίσθημα, μια προσέγγιση που προσπαθεί να αυξήσει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις ανταμοιβές, είχε καλύτερα αποτελέσματα από τις θεραπείες που επικεντρώνονται αποκλειστικά στη μείωση των αρνητικών συναισθημάτων.
Ορισμένα φάρμακα μπορεί να είναι σε θέση να βοηθήσουν στην ανηδονία που σχετίζεται με σωματικές καταστάσεις. Η έρευνα έχει δείξει ότι τα άτομα με νόσο του Πάρκινσον παρουσίασαν μείωση των συμπτωμάτων μετά τη λήψη θεραπείας με φάρμακα αγωνιστών ντοπαμίνης όπως η πραμιπεξόλη.
Πηγή: Impact of Inflammation on the Brain and Pharmacological Implications, Pharmacological Reviews (2021). DOI: 10.1124/pharmrev.120.000043.
