Η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων έχει αυξηθεί σημαντικά, αντιπροσωπεύοντας πλέον πάνω από το 50% της συνολικής πρόσληψης ενέργειας στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστραλία, τον Καναδά, και τις ΗΠΑ. Υπερεπεξεργασμένα είναι τα τρόφιμα που έχουν υποστεί σημαντική βιομηχανική επεξεργασία και αποτελούνται από συστατικά που έχουν υποστεί υψηλή μετατροπή ή σύνθεση.
Τα τελευταία 50 χρόνια, τα ποσοστά παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου 2 έχουν εκτοξευθεί, ενώ η ποιότητα του σπέρματος έχει μειωθεί κατακόρυφα. Η κινητήρια δύναμη αυτών των αλλαγών θα μπορούσε να είναι τα υπερεπεξεργασμένα τροφίμων, τα οποία έχουν συνδεθεί με μια σειρά από κακές επιπτώσεις στην υγεία.
Υπάρχουν υποψίες ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα περιέχουν ρύπους όπως πλαστικοποιητές, συμπεριλαμβανομένων των φθαλικών ενώσεων, οι οποίες ενδέχεται να εισχωρούν στην τροφή μέσω της επεξεργασίας ή της συσκευασίας. Τα επίπεδα των φθαλικών ενώσεων αυξάνονται στα ούρα μετά την κατανάλωσή τους και ενδέχεται να επηρεάζουν τη μεταβολική και αναπαραγωγική λειτουργία διαταράσσοντας τις ενδοκρινείς ορμόνες.
Μέχρι σήμερα, λίγες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες έχουν εξετάσει τις επιπτώσεις μιας υπερεπεξεργασμένης διατροφής στην ανθρώπινη υγεία. Αυτές οι μελέτες έδειξαν μια αιτιώδη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και διαταραχών στις κλινικές παραμέτρους που σχετίζονται με την καρδιομεταβολική υγεία. Οι συμμετέχοντες που τα κατανάλωναν παρουσίασαν ενεργειακή πρόσληψη περίπου 500-800 θερμίδες την ημέρα υψηλότερη από εκείνους που ακολουθούσαν μια μη επεξεργασμένη δίαιτα. Είναι άγνωστο εάν οι αρνητικές επιπτώσεις τους οφείλονται αποκλειστικά στην αυξημένη θερμιδική πρόσληψη ή σε επιβλαβείς ιδιότητες των ίδιων των τροφίμων λόγω της επεξεργασίας τους.
Τώρα, μια πρωτοποριακή μελέτη διαπίστωσε ότι οι υπερεπεξεργασμένες τροφές οδηγούν σε αύξηση του βάρους. Επίσης διαταράσσουν τις ορμόνες και εισάγουν επιβλαβείς ουσίες που μειώνουν την ποιότητα του σπέρματος. Η μελέτη βρήκε ότι οι άνθρωποι παίρνουν περισσότερο βάρος με μια υπερεπεξεργασμένη διατροφή σε σύγκριση με μια ελάχιστα επεξεργασμένη διατροφή, ακόμη και όταν καταναλώνουν τον ίδιο αριθμό θερμίδων. Αποκάλυψε επίσης ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα εισάγουν υψηλότερα επίπεδα ρύπων που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Cell Metabolism.
«Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα βλάπτουν την αναπαραγωγική και μεταβολική υγεία, ακόμη και αν δεν καταναλώνονται σε υπερβολική ποσότητα. Αυτό δείχνει ότι η επεξεργασμένη φύση αυτών των τροφίμων τα καθιστά επιβλαβή», είπε η Jessica Preston, κύρια συγγραφέας της μελέτης, η οποία διεξήγαγε την έρευνα κατά τη διάρκεια του διδακτορικού της.
Σε μια προηγούμενη μελέτη, παρά την αντιστοίχιση των θερμίδων στις δύο δίαιτες παρατηρήθηκαν διαφορές στη συσσώρευση λίπους. Η συνολική ενεργειακή διαφορά των 7.100 θερμίδες μεταξύ της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένης και μη επεξεργασμένης διατροφής κατά τη διάρκεια των δύο εβδομάδων παρέμβασης αναμενόταν να οδηγήσει σε αύξηση βάρους περίπου 1 κιλού, αλλά οι συμμετέχοντες παρουσίασαν διαφορά στο σωματικό βάρος 1,8 κιλών κατά τη διάρκεια της παρέμβασης. Αυτή η απόκριση παρέχει στοιχεία ότι οι θερμίδες από μη επεξεργασμένα τρόφιμα δεν αποθηκεύονται ή μεταβολίζονται εξίσου, ακόμη και όταν τα μακροθρεπτικά συστατικά είναι στα ίδια ποσοστά, παρέχοντας τις ίδιες θερμίδες.
Ίδιες θερμίδες, διαφορετικά αποτελέσματα
Για να λάβουν τα καλύτερα δυνατά δεδομένα, οι επιστήμονες συνέκριναν τον αντίκτυπο των μη επεξεργασμένων και των υπερεπεξεργασμένων τροφών στα ίδια άτομα. Περιέλαβαν 43 άνδρες ηλικίας 20 έως 35 ετών, οι οποίοι πέρασαν τρεις εβδομάδες σε καθεμία από τις δύο δίαιτες, με τρεις μήνες διακοπής μεταξύ τους.
Η μια δίαιτα παρείχε το 77% θερμίδων από υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και 5,5% από μη επεξεργασμένα τρόφιμα και η άλλη δίαιτα παρείχε μόλις 1% των θερμίδων από υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και 66% από μη επεξεργασμένα τρόφιμα. Σε μια ομάδα 21 ανδρών οι μισοί άντρες ξεκίνησαν με την υπερεπεξεργασμένη δίαιτα και οι άλλοι μισοί ξεκίνησαν με τη μη επεξεργασμένη δίαιτα. Τόσο η μη επεξεργασμένη όσο και η υπερεπεξεργασμένη δίαιτα είχαν την ίδια ποσότητα θερμίδων, πρωτεϊνών, υδατανθράκων και λιπών. Μια άλλη ομάδα 22 ανδρών έκανε το ίδιο, αλλά κατανάλωνε 500 επιπλέον θερμίδες την ημέρα.
Οι άνδρες κέρδισαν περίπου 1,3-1,4 κιλά περισσότερο με την υπερεπεξεργασμένη διατροφή σε σύγκριση με την μη επεξεργασμένη. Αυτή η διαφορά ήταν ίδια, τόσο στην περίπτωση των κανονικών όσο και των υπερβολικών θερμίδων. Από αυτό το βάρος, περίπου το 1 κιλό ήταν λίπος.
Διαπιστώθηκε επίσης ότι η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων επηρεάζει την καρδιομεταβολική και αναπαραγωγική υγεία. Προκλήθηκε μια τάση για συσσώρευση ρύπων στο αίμα και το σπερματικό υγρό. Έτσι οι ερευνητές είπαν ότι η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων από μόνη της, ανεξάρτητα από την υπερβολική θερμιδική πρόσληψη, είναι επιζήμια για την ανθρώπινη υγεία.
Υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα μολυσμένα με ενδοκρινικούς διαταράκτες
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν μια ανησυχητική αύξηση στο επίπεδο του φθαλικού οξέος cxMINP, μιας ουσίας που χρησιμοποιείται στα πλαστικά, στους άνδρες που ακολουθούσαν την υπερεπεξεργασμένη διατροφή. Αυτοί οι άνδρες είχαν επίσης μειώσεις στα επίπεδα τεστοστερόνης που είναι κρίσιμη για την παραγωγή σπέρματος.
«Μείναμε σοκαρισμένοι από το πόσες σωματικές λειτουργίες διαταράχθηκαν από τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, ακόμη και σε υγιείς νεαρούς άνδρες. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις είναι ανησυχητικές και υπογραμμίζουν την ανάγκη αναθεώρησης των διατροφικών οδηγιών για την καλύτερη προστασία από τις χρόνιες ασθένειες», είπε ο συγγραφέας της μελέτης, καθηγητής Romain Barrès του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και το Πανεπιστήμιο Côte d’Azur.
Περισσότερες πληροφορίες: Effect of ultra-processed food consumption on male reproductive and metabolic health. Cell Metabolism, 2025; DOI: 10.1016/j.cmet.2025.08.004.
