Των Jonathan Johnston, Alan Flanagan και Alexandra (Alex) Johnstone, The Conversation.
Το σώμα διαθέτει ένα δίκτυο ημερήσιων (κιρκαδικών) ρολογιών που επηρεάζει τους περισσότερους τομείς της υγείας μας, συμπεριλαμβανομένου του ύπνου και του μεταβολισμού. Ένα κεντρικό ρολόι στον εγκέφαλο είναι στενά συνδεδεμένο με τους καθημερινούς ρυθμούς ύπνου. Υπάρχουν όμως και ρολόγια σε άλλους ιστούς -όπως το ήπαρ, τους μύες και το λίπος- και παίζουν σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό.
Η αλλαγή της σχέσης μεταξύ του εσωτερικού συστήματος βιολογικού μας ρολογιού και των καθημερινών αλλαγών στο εξωτερικό περιβάλλον ονομάζεται «κιρκαδικός αποσυγχρονισμός». Στη ζωή μας, ο κιρκαδικός αποσυγχρονισμός εμφανίζεται σε καταστάσεις όπως η εργασία σε βάρδιες και το τζετ λαγκ (jet lag), όπου υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ του εσωτερικού κιρκαδικού ρυθμού και των περιβαλλοντικών ρυθμών, όπως ο κύκλος φωτός-σκότους.
Προηγούμενη εργαστηριακή έρευνα για τον ανθρώπινο κιρκαδικό αποσυγχρονισμό έχει δοκιμάσει μια διαφορά 12 ωρών μεταξύ του εσωτερικού μας συστήματος ρολογιού και των περιβαλλοντικών αλλαγών, αντιστρέφοντας τα περιβαλλοντικά και συμπεριφορικά πρότυπα σε διάστημα μίας έως δύο ημερών. Η μελέτη έδειξε αλλαγές στον μεταβολισμό των συμμετεχόντων, με χειρότερο έλεγχο του σακχάρου στο αίμα. Ωστόσο, οι επιπτώσεις ενός πιο μέτριου κιρκαδικού αποσυγχρονισμού και η ανάκαμψη από αυτές τις επιπτώσεις δεν είναι καλά κατανοητές.
Για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα, πραγματοποιήσαμε ένα πείραμα το 2024 στο οποίο άνδρες και γυναίκες υποβλήθηκαν σε μια αλλαγή πέντε ωρών στα περιβαλλοντικά και συμπεριφορικά τους πρότυπα. Αυτό επιτεύχθηκε με την καθυστέρηση του ύπνου κατά πέντε ώρες. Οι μετρήσεις ελήφθησαν πριν από την καθυστέρηση των πέντε ωρών και κατά τη διάρκεια των επόμενων πέντε ημερών. Όλα τα τρόφιμα ελέγχονταν και παρέχονταν από την ερευνητική ομάδα. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν, κατά μέσο όρο, περίπου 45 ετών και υπέρβαροι, αλλά χωρίς διαγνωσμένα προβλήματα υγείας. Μετρήσαμε δείκτες μεταβολισμού στο αίμα, τον βιοδείκτη του εγκεφαλικού ρολογιού (μελατονίνη), μαζί με υποκειμενικά συναισθήματα υπνηλίας και εγρήγορσης κατά τη διάρκεια της ημέρας. Διαπιστώσαμε ότι υπήρξε αύξηση της βραδινής υπνηλίας και μείωση της βραδινής εγρήγορσης αμέσως μετά την καθυστέρηση των πέντε ωρών. Αυτό συνέβη παράλληλα με τους αλλοιωμένους ρυθμούς συγκέντρωσης μελατονίνης, υποδεικνύοντας μια αλλαγή στο εγκεφαλικό ρολόι. Αυτές οι αλλαγές σταδιακά αναπροσαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια των επόμενων πέντε ημερών, αλλά χωρίς να επανέλθουν πλήρως στην αρχική τους κατάσταση.
Η καθυστέρηση των πέντε ωρών προκάλεσε πολλές αλλαγές στον μεταβολισμό. Αυτές περιελάμβαναν μειωμένη 24ωρη ενεργειακή δαπάνη σε απόκριση στα γεύματα, βραδύτερη απελευθέρωση του περιεχομένου του στομάχου μετά το πρωινό και διαφορές στη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα και του λίπους.
Σε αντίθεση με τον δείκτη υπνηλίας και του εγκεφαλικού ρολογιού (μελατονίνη), όλες οι μεταβολικές αλλαγές επαναπροσαρμόστηκαν πλήρως στις πέντε ημέρες μετά τον κιρκάδιο αποσυγχρονισμό. Πράγματι, ορισμένες από τις μεταβολικές αλλαγές είχαν επαναπροσαρμοστεί πλήρως μέσα σε μόλις τρεις ημέρες. Η μεταβολική ανάκαμψη, επομένως, συνέβη πολύ πιο γρήγορα από την ανάκαμψη του εγκεφαλικού ρολογιού και την υποκειμενική υπνηλία.
Τι σημαίνει για άτομα που εργάζονται σε βάρδιες
Όπως συμβαίνει με όλες τις έρευνες, υπάρχουν περιορισμοί που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Οι μελέτες σε ανθρώπους πρέπει να περιλαμβάνουν συμμετέχοντες που έχουν πολύ παρόμοια χαρακτηριστικά, προκειμένου να μειωθεί η μεταβλητότητα. Είναι πιθανό άλλες ομάδες ανθρώπων -με διαφορετικά χαρακτηριστικά- να έχουν ανταποκριθεί διαφορετικά. Είναι επίσης πιθανό να βρεθούν διαφορετικά αποτελέσματα με διαφορετικές χρονικές καθυστερήσεις.
Ωστόσο, η έρευνά μας επιβεβαιώνει ότι ο κιρκαδικός αποσυγχρονισμός επηρεάζει αρνητικά τον ανθρώπινο μεταβολισμό, αλλά υποδηλώνει ότι η μεταβολική βλάβη είναι μικρότερη και μικρότερης διάρκειας από τις αλλαγές στην υπνηλία και την εγρήγορση. Αυτό το εύρημα είναι σχετικό με τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που εργάζονται σε βάρδιες ή που πετούν συχνά με αεροπλάνα.
Τα άτομα που υποβάλλονται σε κιρκαδικό αποσυγχρονισμό θα πρέπει να συνεχίσουν να επικεντρώνονται στις καθιερωμένες συμβουλές για την επαναφορά των ρυθμών υπνηλίας και εγρήγορσης. Αυτό περιλαμβάνει την έκθεση (ή την αποφυγή) του φωτός σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Η λήψη συμπληρώματος μελατονίνης σε μια ώρα κατάλληλη για το νέο πρόγραμμα συμπεριφοράς μπορεί επίσης να βοηθήσει.
Σε άτομα που είναι γενικά υγιή, φαίνεται ότι η μεταβολική διαταραχή του κιρκαδικού αποσυγχρονισμού θα προσαρμοστεί σχετικά γρήγορα. Παρ ‘όλα αυτά, είναι σημαντικό να έχετε μια καλή διατροφή και, όπου είναι δυνατόν, να ελαχιστοποιείτε το φαγητό αργά το βράδυ και τη νύχτα.
