Κάθε μέρα, το ανοσοποιητικό σας σύστημα εκτελεί μια λεπτή πράξη ισορροπίας, προστατεύοντάς σας από χιλιάδες παθογόνα που προκαλούν ασθένειες, ενώ παράλληλα προστατεύουν τα υγιή κύτταρα του σώματός σας. Αυτή η προσεκτική ισορροπία είναι τόσο απρόσκοπτη που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το σκέφτονται μέχρι να πάει κάτι στραβά.
Τα αυτοάνοσα νοσήματα όπως ο διαβήτης τύπου 1, ο λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα αποτελούν έντονες υπενθυμίσεις για το τι συμβαίνει όταν το ανοσοποιητικό σύστημα μπερδεύει τα δικά σας κύτταρα ως απειλές στις οποίες πρέπει να επιτεθεί. Αλλά πώς διακρίνει το ανοσοποιητικό σας σύστημα μεταξύ του «εαυτού» και του «μη εαυτού»;
Το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας του 2025 τίμησε τρεις επιστήμονες -τους Shimon Sakaguchi, Mary Brunkow και Fred Ramsdell- των οποίων οι πρωτοποριακές έρευνες αποκάλυψαν πώς το ανοσοποιητικό σας σύστημα διατηρεί αυτή την ευαίσθητη ισορροπία. Η εργασία τους σε δύο βασικά συστατικά της ανοσολογικής ανοχής -τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα και το γονίδιο FOXP3- μεταμόρφωσε τον τρόπο με τον οποίο ερευνητές κατανοούν το ανοσοποιητικό σύστημα, ανοίγοντας νέες πόρτες για τη θεραπεία αυτοάνοσων νοσημάτων και καρκίνου.
Ενώ το ανοσοποιητικό σύστημα έχει σχεδιαστεί για να αναγνωρίζει και να εξαλείφει ξένους εισβολείς όπως ιούς και βακτήρια, πρέπει επίσης να αποφεύγει την επίθεση στους ίδιους τους ιστούς του σώματος. Αυτή η έννοια ονομάζεται αυτοανοχή. Για δεκαετίες, οι επιστήμονες πίστευαν ότι η αυτοανοχή εδραιωνόταν κυρίως στα μέρη του σώματος που παράγουν ανοσοκύτταρα, όπως ο θύμος αδένας για τα Τ κύτταρα και ο μυελός των οστών για τα Β κύτταρα. Εκεί, τα νεοσύστατα ανοσοκύτταρα που επιτίθενται στον «εαυτό» τους εξαλείφονται κατά την ανάπτυξη μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται κεντρική ανοχή.
Ωστόσο, ορισμένα από αυτά τα αυτοαντιδραστικά ανοσοκύτταρα διαφεύγουν αυτής της διαδικασίας εξάλειψης και απελευθερώνονται στο υπόλοιπο σώμα. Η ανακάλυψη από τον Sakaguchi το 1995 μιας νέας κατηγορίας ανοσοκυττάρων, που ονομάζονται ρυθμιστικά Τ κύτταρα ή Tregs, αποκάλυψε ένα άλλο επίπεδο προστασίας: την περιφερειακή ανοχή. Αυτά τα κύτταρα λειτουργούν ως φύλακες ασφαλείας του ανοσοποιητικού συστήματος, περιπολώντας το σώμα και καταστέλλοντας τις αδίστακτες ανοσολογικές αποκρίσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτοανοσία.
Ενώ οι Sakaguchi αναγνώρισαν τα κύτταρα, οι Brunkow και Ramsdell το 2001 αποκάλυψαν το μοριακό κλειδί που τα ελέγχει. Διαπίστωσαν ότι μεταλλάξεις σε ένα γονίδιο που ονομάζεται FOXP3 προκάλεσαν μια θανατηφόρα αυτοάνοση διαταραχή σε ποντίκια. Αργότερα έδειξαν ότι παρόμοιες μεταλλάξεις στους ανθρώπους οδηγούν σε ανοσολογική δυσλειτουργία και σε μια σπάνια και σοβαρή αυτοάνοση ασθένεια που ονομάζεται σύνδρομο IPEX (συντομογραφία της ανοσολογικής δυσλειτουργίας πολυενδοκρινοπάθειας εντεροπάθειας φυλοσύνδετου συνδρόμου). Αυτή η ασθένεια προκύπτει από την έλλειψη ή τη δυσλειτουργία των ρυθμιστικών Τ κυττάρων.
Το 2003, ο Sakaguchi επιβεβαίωσε ότι το FOXP3 είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη ρυθμιστικών Τ κυττάρων. Το FOXP3 κωδικοποιεί έναν τύπο πρωτεΐνης που ονομάζεται παράγοντας μεταγραφής, που σημαίνει ότι βοηθά στην ενεργοποίηση των γονιδίων που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη και τη λειτουργία των ρυθμιστικών Τ κυττάρων. Χωρίς αυτήν την πρωτεΐνη, τα κύτταρα Τ είτε δεν σχηματίζονται είτε αποτυγχάνουν να καταστείλουν τις επιβλαβείς ανοσολογικές αποκρίσεις.
Αξιοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος για την ιατρική
Τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα μπορούν να είναι ήρωες ή κακοί, ανάλογα με το πλαίσιο. Όταν τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα δεν λειτουργούν, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες. Η κατάρρευση της ανοσολογικής ανοχής μπορεί να οδηγήσει σε αυτοάνοσες ασθένειες, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται σε υγιείς ιστούς. Αντίθετα, στον καρκίνο, τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικά στην καταστολή των ανοσολογικών αποκρίσεων που διαφορετικά θα μπορούσαν να καταστρέψουν τους όγκους.
Η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του FOXP3 και των ρυθμιστικών Τ κυττάρων ξεκίνησε μια νέα εποχή στις ανοσοθεραπείες που αξιοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα για τη θεραπεία αυτοάνοσων ασθενειών και καρκίνου. Για αυτοάνοσες ασθένειες όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο διαβήτης τύπου 1, οι ερευνητές διερευνούν τρόπους για την ενίσχυση της λειτουργίας των Tregs. Για τον καρκίνο, ο στόχος είναι η αναστολή των Tregs, επιτρέποντας στο ανοσοποιητικό σύστημα να στοχεύει τους όγκους πιο επιθετικά.
Πέρα από τη θεραπεία ασθενειών, η έρευνα μπορεί επίσης να βελτιώσει τη μεταμόσχευση οργάνων, όπου η ανοσολογική ανοχή είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της απόρριψης. Οι επιστήμονες διερευνούν πώς να κατασκευάσουν ή να επεκτείνουν τα Tregs για να βοηθήσουν το σώμα να δεχτεί μεταμοσχευμένους ιστούς μακροπρόθεσμα.
Η συνέχιση της αποκάλυψης των μυστικών της ανοσολογικής ρύθμισης μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη ενός μέλλοντος όπου το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να ρυθμιστεί με ακρίβεια σαν θερμοστάτης – είτε για να το χαμηλώσει στην αυτοανοσία είτε για να το αυξήσει κατά του καρκίνου.
