Μοναδικές μουσειακές συλλογές, πανέμορφα πέτρινα τοξωτά γεφύρια, αλλά και μεγάλης ιστορικής αξίας θρησκευτικά μνημεία συναντά ο επισκέπτης στο δήμο Μουζακίου του νομού Καρδίτσας. Ο δήμος Μουζακίου διαθέτει λαογραφικές συλλογές με σημαντικά εκθέματα. Η πρώτη βρίσκεται στην έδρα του Δήμου, στο Μουζάκι και στεγάζεται στο παλιό πέτρινο κτίριο του Δασαρχείου. Ιδρύθηκε από τον Αρχαιολογικό Λαογραφικό Πολιτιστικό Σύλλογο Μουζακίου, με σκοπό τη συγκέντρωση, διαφύλαξη, μελέτη και παρουσίαση του λαογραφικού υλικού της περιοχής. Στο Λαογραφικό Μουσείο Μουζακίου φυλάσσονται αντικείμενα του 19ου αι., που αφορούν την καθημερινή ζωή των Μουζακιωτών και περιλαμβάνουν οικιακά σκεύη, γεωργικά εργαλεία, παλιά έπιπλα, προσωπικά αντικείμενα, τοπικές ενδυμασίες και παραδοσιακά υφαντά.
Η δεύτερη λαογραφική συλλογή βρίσκεται στη Δρακότρυπα και περιλαμβάνει σπάνια εκθέματα του 18ου και 19ου αι. Λειτουργεί όλο το χρόνο και αποτελεί μαζί με τη βιβλιοθήκη του χωριού “στολίδι” για το Δήμο. Πολύτιμα οικιακά αντικείμενα, ενδυμασίες και υφαντά αποτελούν τα εκθέματα του Μουσείου. Άλλη μια συλλογή βρίσκεται στο Ελληνόκαστρο. Υπάρχει δε και συλλογή στο Μαυρομμάτι με εκθέματα που αφορούν τον Γ. Καραϊσκάκη, αλλά και ποικίλα άλλα λαογραφικά εκθέματα.
Περίτεχνα γεφύρια και θρησκευτικά μνημεία
Πανέμορφα πέτρινα τοξωτά γεφύρια στολίζουν το δήμο Μουζακίου. Το γεφύρι της Βαισουνιάς εξυπηρετούσε τους κατοίκους των χωριών της Δ. Αργιθέας, καθιστώντας εφικτή την επικοινωνία με το Μουζάκι. Όμορφο και επιβλητικό είναι το τοξωτό γεφύρι η “καμάρα”, στο Ανθοχώρι, που συνδέει το μονοπάτι Νεβρόπολης – Αργιθέας. Επίσης, στην Πορτή σώζεται το παλιό πέτρινο τοξωτό γεφύρι, η “Παλαιοκαμάρα”, που σύμφωνα με την παράδοση είναι έργο του Αγ. Βησσαρίωνος.
Η Μονή Αγ. Τριάδος Δρακότρυπας είναι χτισμένη σε υψ. 800 μ., με θέα προς τα βουνά Τύμπανο και Καραβούλα και αποτελεί το σημαντικότερο ίσως μνημείο των Αγράφων. Σε αρκετά καλή κατάσταση σώζεται μόνο το καθολικό, αθωνίτικου τύπου, με νάρθηκα και τοιχογραφίες του Θεόδωρου Ουρία από την Αγιά Λάρισας, που έγιναν με έξοδα των μοναχών Ιωσήφ και Διονυσίου. Το 1743, η Μονή ανακηρύχθηκε από τον πατριάρχη Παΐσιο Β’ σταυροπηγιακή με σιγίλιο, γεγονός που αποτελεί και την α’ γραπτή μαρτυρία για το μοναστήρι (σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι). Σύμφωνα με μαρτυρίες, το μοναστήρι ανακαινίσθηκε στο διάστημα 1740-42. Στο τέμπλο υπάρχει η ημερομηνία 1744. Στη βιβλιοθήκη σώζονται ελάχιστα βιβλία. Κατά την Τουρκοκρατία, το μοναστήρι φιλοξένησε και προστάτευσε αρκετούς Έλληνες αγωνιστές, ενώ υπήρξε καταφύγιο για τον Γ. Καραϊσκάκη και τον Κοσμά τον Αιτωλό. Στη θέση που είναι σήμερα το μοναστήρι υπήρχε άλλοτε Μονή αφιερωμένη στον Αγ. Προκόπιο, η οποία κάηκε.
Η Μονή Αγ. Αναργύρων Κρυοπηγής χρονολογείται από το 18ο αι. Είναι σημαντικό θρησκευτικό μνημείο της περιοχής, με αξιόλογες τοιχογραφίες και εικόνες. Την 1η Ιουλίου τελείται στη Μονή Θεία Λειτουργία και ακολουθεί πανηγύρι.
Χτισμένη σε απόσταση 2 χλμ. από το Μαυρομμάτι, η Μονή Αγ. Γεωργίου (Καραϊσκάκη) Μαυρομματίου υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μονές της περιοχής κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Είναι το μοναστήρι, όπου υπηρετούσε η μητέρα του Καραϊσκάκη. Διασώζει καθολικό αθωνίτικου τύπου. Καμάρες και χαμηλός τυφλός θόλος, αντί τρούλου, κοσμούν το ναό. Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται περίπου το 1550, ενώ οι τοιχογραφίες χρονολογούνται το 1657 (επιγραφή στο δεξιό τοίχο της εκκλησίας αναφέρεται σε ανακαίνιση του ναού). Οι εικόνες του τέμπλου φέρουν τις χρονολογίες 1602 και 1599.
Σε απόσταση 2,5 χλμ. Ν. της Μονής βρίσκεται το σπήλαιο, όπου γεννήθηκε το 1782 ο Καραϊσκάκης, καθώς εκεί είχε καταφύγει η μητέρα του, όταν προχώρησε η εγκυμοσύνη της.
Η Μονή Αγ. Τριάδος Οξυάς ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αι. πάνω σε ένα μικρό πλάτωμα. Το 1662 χτίστηκε το καθολικό, τρίκογχος σταυρεπίστεγος ναός, αθωνίτικου τύπου, ενώ ο νάρθηκας Δ. είναι μεταγενέστερος. Ιστορήθηκε το 1682. Οι δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας φέρουν τις χρονολογίες 1735 και 1785. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η εικόνα της Αγ. Τριάδος. Ιερά κειμήλια και λείψανα αγίων κοσμούν το μοναστήρι, καθιστώντας το αξιολογότατο μνημείο της περιοχής. Του Αγ. Πνεύματος, στο μοναστήρι πραγματοποιείται συλλειτουργία των ιερέων των τριών Ενοριών της Οξυάς.
Αναδρομή στην ιστορία
Ο νέος δήμος Μουζακίου, που δημιουργήθηκε από τη νέα αρχιτεκτονική στην τοπική αυτοδιοίκηση (Πρόγραμμα Καλλικράτης) προέκυψε από τη συνένωση των τριών Καποδιστριακών Δήμων Μουζακίου, Ιθώμης και Παμίσου. Η μεγαλύτερη έκταση του Δήμου Μουζακίου είναι πεδινή, αλλά μερικά Τοπικά Διαμερίσματα βρίσκονται στον ορεινό όγκο της Πίνδου. Ο Δήμος αποτελείται από 27 Δημοτικά και Τοπικά Διαμερίσματα.
Η ιστορία της περιοχής του Μουζακίου ξεκινά από την εποχή του Ομήρου. Η συνεχής ανθρώπινη παρουσία, στα ΒΔ της Καρδίτσας και στις υπώρειες της Πίνδου, μαρτυρείται από τους αρχαίους οικισμούς, τα βυζαντινά θρησκευτικά μνημεία και κάστρα, την τοπική αρχιτεκτονική, μνήμες της μακραίωνης αυτής πορείας του τόπου.
Στους χρόνους του Βυζαντίου και ειδικότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού τον 6ο αι. μΧ, η οχύρωση της πόλης των Γόμφων ισχυροποιήθηκε και κατά την ύστερη βυζαντινή εποχή η πόλη έγινε έδρα Επισκόπου (Προκόπιος, Περί Κτισμάτων, Δ’, 3). Η Επισκοπή Γόμφων υπαγόταν στη Μητρόπολη της Λάρισας και διατηρήθηκε μέχρι την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Πριν από το 1601 συγχωνεύτηκε στην Επισκοπή Φαναριού. Στους βυζαντινούς χρόνους, η πόλη ήταν τιμάριο κάποιου Σπαχή Αλβανού, του Θεόδωρου Μουζάκ. Για τα γύρω χωριά, το καθένα με τη δική του ιστορία και πορεία στο χρόνο, έχουμε ελάχιστες πληροφορίες κυρίως από θεσσαλικά χειρόγραφα (15ος-18ος αι.). Η καταστροφή του αρχειακού υλικού, δυστυχώς, εξαιτίας των ατελείωτων περιπετειών του Έθνους, υπήρξε ανεπανόρθωτη.
Μοναστηριακά χειρόγραφα μαρτυρούν ότι σχεδόν ολόκληρη η περιοχή Μουζακίου στην Τουρκοκρατία ήταν τιμάριο ενός σπαχή από το Φανάρι και ανήκε στο βιλαέτι του Φαναριού. Η Βατσουνιά, το Ελληνόκαστρο, η Γελάνθη, η Κρυοπηγή, η Λαζαρίνα, το Μαυρομμάτι, το Μουζάκι, το Πευκόφυτο, η Πορτή, η Δρακότρυπα και το σημερινό Ανθοχώρι ονομάζονται σε απογραφές της τουρκικής διοίκησης, σε προθέσεις των Μοναστηριών των Μετεώρων και σε αρχεία του Αλή Πασά ως βυζαντινοί οικισμοί. Σε ενθύμηση του 1574 γίνεται λόγος για ένα παιδομάζωμα στη Λαζαρίνα, ενώ σύμφωνα με απογραφή του 1454/55 το Μαυρομμάτι ήταν χωρισμένο σε δύο τιμάρια, ένα εκ των οποίων ανήκε στο Δούκα Μαυρομμάτη.
Στις αρχές του 1800, ταυτόχρονα με την υπόλοιπη Ελλάδα, γίνονταν στην περιοχή του Μουζακίου αλλά και σε ολόκληρη τη Θεσσαλία, από το Πήλιο μέχρι τα Άγραφα, προσπάθειες για απελευθέρωση. Το επαναστατικό κίνημα και τα αντάρτικα σώματα άρχισαν σιγά-σιγά να οργανώνονται. Έντονος πατριωτισμός και μίσος για τους Τούρκους ήταν τα κυρίαρχα συναισθήματα. Η Θεσσαλία, η περιοχή με τα περισσότερα επαναστατικά κινήματα στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας, έδωσε δυναμικό “παρών” στο μεγάλο ξεσηκωμό του Έθνους το 1821. Ωστόσο, παρά την ενεργό συμμετοχή της στον αγώνα, παρέμεινε σκλαβωμένη. Στη συνέχεια ακολούθησε η επανάσταση του 1854. Κάμπος και Άγραφα έγιναν ένα απέραντο πεδίο επιχειρήσεων και το Μουζάκι ένα από τα μεγαλύτερα επαναστατικά κέντρα. Οι Τούρκοι, μετά την καταστολή της εξέγερσης και προκειμένου να εκδικηθούν τους επαναστάτες χωρικούς, αποκεφάλισαν 100 χριστιανούς.
Η τελευταία απελευθερωτική εξέγερση της Θεσσαλίας (1877-78), μαζί και του Μουζακίου, ολοκληρώθηκε με επιτυχία, ύστερα από πολλές περιπέτειες, συγκρούσεις με τους Τούρκους και νικηφόρες μάχες, που ανάγκασαν την Υψηλή Πύλη να παραχωρήσει, με την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, τη Θεσσαλία και το Ν. Άρτας στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Το Μουζάκι προσαρτήθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα στις 10/05/1881 με τη διάσκεψη της Κωνσταντινούπολης. Το 1912, ο Δήμος διασπάσθηκε στις Κοινότητες: Μουζακίου, Μαυρομματίου, Γελάνθης, Λαζαρίνας, Βούνιστας, Βρόστιανης, Φλωρεσέων, Κερασέας, Ζερετσίου, Νευροβούνισιας, Σιάμου, Σκλάταινας, Βατσινιάς, Πορτής και Ροπωτού.
