Τα ελικοβακτηρίδια του πυλωρού ζουν στα στομάχια του 25-90% των ανθρώπων στους διάφορους πληθυσμούς. Θεωρείται ότι υπάρχουν στον άνθρωπο για πάνω από 50 χιλιάδες χρόνια και έχουν εξελιχθεί παράλληλα μ’ εμάς. Επιβιώνουν στο εξωτερικό περιβάλλον, για 3~4 εβδομάδες σε επιφανειακά νερά.
Πρόκειται για ένα ελικοειδές, βακτήριο μήκους 3 εκατομμυριοστών του μέτρου που μπορεί να βρίσκεται για χρόνια στο στομάχι και στο δωδεκαδάκτυλο πριν αποτελέσει την αιτία κάποιας λοίμωξης. Προκαλεί οξεία και χρόνια γαστρίτιδα, έλκος του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου και αυξάνει την πιθανότητα για καρκίνωμα και λέμφωμα του στομάχου.
Χορηγείται συνδυασμός αντιβιοτικών για 3 εβδομάδες περίπου για την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου. Παράλληλα χορηγούνται φάρμακα για τον περιορισμό της γαστρικής οξύτητας που υπάρχει στη γαστρίτιδα και το έλκος. Δεν υπάρχει εμβόλιο. Επειδή ο ακριβής τρόπος μετάδοσης δεν είναι γνωστός, δεν συνιστώνται συγκεκριμένοι τρόποι προφύλαξης για τη λοίμωξη.
Όσοι έχουν αυτό το βακτήριο στο στομάχι τους δεν είναι απαραίτητο ότι θα αναπτύξουν στομαχικά προβλήματα, όμως οι περισσότεροι από όσους έχουν στομαχικά προβλήματα οφείλουν τα βάσανα τους στα ελικοβακτηρίδια του πυλωρού. Αυτό συμβαίνει επειδή ορισμένα ελικοβακτηρίδια είναι πιο επικίνδυνα από άλλα.
Όταν οι πρόγονοι μας άρχισαν να περιπλανούνται σε όλο τον κόσμο, τα ελικοβακτηρίδια ακολούθησαν τη διαδρομή και δημιούργησαν καινούριους πληθυσμούς, όπως και οι πρωτοπόροι του ανθρώπινου είδους. Στις μέρες μας έχουν καταγραφεί τρεις αφρικανικοί, δύο ασιατικοί και ένας ευρωπαϊκός τύπος του βακτηρίου. Όσο περισσότερο απομακρύνονταν οι πληθυσμιακές ομάδες, χωρικά και χρονικά, τόσο μεγάλωνε η διαφορά των στομαχικών τους βακτηρίων. Το εμπόριο σκλάβων μετέφερε τους αφρικανικούς τύπους στην Αμερική. Στη βόρεια Ινδία, οι βουδιστές και οι μουσουλμάνοι έχουν διαφορετικά στελέχη στα στομάχια τους. Οι οικογένειες σε βιομηχανοποιημένες χώρες συχνά έχουν το δικό τους στέλεχος ελικοβακτηριδίων, ενώ όσοι ζουν σε κοινωνίες όπου τα άτομα έχουν μεγαλύτερη επαφή μεταξύ τους, π.χ. σε μέρη της Αφρικής, διαθέτουν κοινά στελέχη ελικοβακτηριδίων.
Για ποιον λόγο κάποιος οργανισμός να ζει σε ένα τόσο αφιλόξενο περιβάλλον; Σε μια σπηλιά γεμάτη οξέα και ένζυμα που στόχο έχουν να το διασπάσουν; Όμως το ελικοβακτηρίδιο δεν αποθαρρύνεται εύκολα. Έχει αναπτύξει δύο στρατηγικές που του επιτρέπουν να αντεπεξέρχεται σε αυτό το τραχύ περιβάλλον. Πρώτον, τα προϊόντα του μεταβολισμού του είναι τόσο αλκαλικά, που εξουδετερώνουν οποιοδήποτε οξύ στο άμεσο περιβάλλον. Δεύτερον, χώνεται κάτω από τη μεμβράνη του βλεννογόνου που προστατεύει το στομάχι από την καταστροφή λόγω των οξέων.
Γνωρίζουμε δύο παράγοντες που αποτελούν αιτία για μια περισσότερο λοιμογόνο εκδοχή. 0 ένας ονομάζεται CagA και 0 δεύτερος VacA.. To CagA επιτρέπει στα βακτήρια να εισάγουν συγκεκριμένες ουσίες στα κύτταρα μας σαν μικροσκοπικές σύριγγες. Το VacA «τσιμπάει» διαρκώς τα κύτταρα του στομάχου, με αποτέλεσμα να τους προκαλεί βλάβες που αποδεικνύονται μοιραίες. Υπάρχει πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης στομαχικών προβλημάτων αν τα ελικοβακτηρίδια φέρουν τη σύριγγα ή το καταστροφικό για τα κύτταρα γονίδιο. Αν τα γονίδια αυτά δεν υπάρχουν, τα ελικοβακτηρίδια είναι σαφώς λιγότερο επιζήμια.
Τα βακτήρια προσαρμόζονται στον ξενιστή τους και αλλάζουν μαζί μ’ εκείνον. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν αυτό το στοιχείο για να ανιχνεύσουν από ποιον προέρχεται το μικρόβιο. Οι μεγαλόσωμες γάτες έχουν το δικό τους ελικοβακτηρίδιο. Ονομάζεται Helicobacter acinonychis. Το γεγονός ότι μοιάζει πολύ με το ελικοβακτηρίδιο του ανθρώπου, σημαίνει ότι κατά την προϊστορική περίοδο ο άνθρωπος έτρωγε την τίγρη ή η τίγρη έτρωγε τον άνθρωπο. Αν συνέβαινε το δεύτερο, σημαίνει πως όταν καταβρόχθιζε έναν προϊστορικό άνθρωπο, η μεγαλόσωμη γάτα κατανάλωνε και τα στομαχικά του βακτήρια με αποτέλεσμα το ελικοβακτηρίδιο να αποικίσει το στομάχι και των απογόνων της.
Γαστρίτιδα, έλκος και καρκίνος
Διεισδύοντας στον βλεννογόνο του στομάχου και κολυμπώντας τριγύρω, το ελικοβακτηρίδιο εξασθενεί αυτό το προστατευτικό ανάχωμα κι έτσι τα οξέα διασπούν όχι μόνο τις τροφές αλλά και μέρος του στομάχου. Αν τα βακτήρια διαθέτουν επίσης το γονίδιο έγχυσης ή εκείνο που καταστρέφει τα κύτταρα, τα στομαχικά κύτταρα έχουν λιγοστές ελπίδες. Σχεδόν το ένα πέμπτο όσων ανθρώπων φιλοξενούν το συγκεκριμένο βακτήριο αναπτύσσουν μικροσκοπικές αλλοιώσεις στο στομάχι.
Τα δύο τρίτα από τα στομαχικά έλκη και σχεδόν όλα τα έλκη στο λεπτό έντερο έχουν αιτία λοίμωξη λόγω του ελικοβακτηριδίου. Αν τα μικρόβια εξολοθρευτούν με αντιβιοτικά, τα στομαχικά προβλήματα εξαφανίζονται. Μια εναλλακτική λύση είναι η σουλφοραφάνη που περιέχεται στα μπρόκολα και σε παρόμοια λαχανικά. Η ουσία αυτή έχει την ικανότητα να μπλοκάρει το ένζυμο που χρησιμοποιεί το ελικοβακτηρίδιο για να εξουδετερώνει το γαστρικό οξύ. Όσοι επιθυμούν να τη δοκιμάσουν ως εναλλακτική λύση στα αντιβιοτικά, καλό είναι να καταναλώνουν υψηλής ποιότητας μπρόκολο και να συμβουλευτούν τον γιατρό τους μετά από δύο εβδομάδες προκειμένου να διαπιστωθεί αν ο πληθυσμός των ελικοβακτηριδίων έχει εξαφανιστεί.
Μια διαρκής ενόχληση στο στομάχι δεν προμηνύει ποτέ κάτι καλό. Η χρόνια φλεγμονή σημαίνει ότι τα κύτταρα ερεθίζονται διαρκώς, ώσπου τελικά πεθαίνουν. Στους πιο ηλικιωμένους, αυτό ίσως οδηγήσει και σε απώλεια όρεξης.
Το στομάχι διαθέτει μία μπαταρία βλαστοκυττάρων που αναπληρώνει διαρκώς τα νεκρά κύτταρα. Αν οι παρασκευαστές των νέων κυττάρων κάνουν υπερωρίες, ίσως αρχίσουν να κάνουν λάθη. Το αποτέλεσμα είναι τα καρκινικά κύτταρα. Στατιστικά, η κατάσταση δε είναι πολύ σοβαρή. Περίπου το 1% όσων έχουν ελικοβακτηρίδια εμφανίζουν καρκίνο του στομάχου. Όμως, αν σκεφτεί κανείς ότι η μισή ανθρωπότητα μπορεί να φιλοξενεί αυτά τα βακτήρια το 1% είναι μεγάλος αριθμός καρκίνων. Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του στομάχου χωρίς να υπάρχει το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού είναι σχεδόν 40% μικρότερη.
Πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το ελικοβακτηρίδιο μπορεί να αποτελεί αιτία για να εμφανιστούν συμπτώματα της νόσου Πάρκινσον. Αν και οι γιατροί γνώριζαν από τη δεκαετία του 1960 ότι οι ασθενείς με Πάρκινσον είχαν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης στομαχικών προβλημάτων, χρειάστηκε μια μελέτη διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων στο νησί Γκουάμ του Ειρηνικού για να φωτιστεί το ζήτημα. Σε ορισμένα σημεία του νησιού, ο πληθυσμός εμφάνιζε εκπληκτικά υψηλά ποσοστά συμπτωμάτων που θύμιζαν νόσο Πάρκινσον. Οι ασθενείς είχαν τρεμάμενα χέρια, παράλυση προσώπου και κινητικά προβλήματα. Οι ερευνητές συνειδητοποίησαν ότι τα συμπτώματα ήταν συχνότερα σε περιοχές όπου η διατροφή των κατοίκων περιλάμβανε σπόρους κυκαδόφυτων. Οι σπόροι αυτοί περιέχουν νευροτοξίνες – ουσίες που βλάπτουν τα νεύρα. Το ελικοβακτηρίδιο παράγει μία σχεδόν ίδια ουσία.
Τα καλά του ελικοβακτηριδίου
Για ποιον λόγο το ανοσοποιητικό μας σύστημα ανέχεται αυτά τα βακτήρια χιλιάδες χρόνια; Ορισμένοι ερευνητές λένε πως όταν ένα βακτήριο είναι ανεκτό για τόσο μεγάλο διάστημα αποκλείεται να είναι αποκλειστικά βλαβερό.
Πράγματι, μία ευρείας κλίμακας έρευνα του ελικοβακτηριδίου και των συνεπειών του κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το βακτήριο, και ειδικά το τρομερό στέλεχος με το γονίδιο της έγχυσης, μπορεί να αλληλεπιδρά ωφέλιμα με το σώμα. Έπειτα από περισσότερο από 12 χρόνια ελέγχου άνω των 10.000 εθελοντών, προέκυψε ότι οι φορείς του συγκεκριμένου τύπου ελικοβακτηριδίου διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στομάχου, όμως ο κίνδυνος να πεθάνουν από καρκίνο των πνευμόνων ή εγκεφαλικό ήταν πολύ μικρότερος. Στην πραγματικότητα, ήταν σχεδόν ο μισός.
Επίσης, πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι το ελικοβακτηρίδιο παρέχει προστασία κατά του παιδικού άσθματος. Όταν το βακτήριο δόθηκε σε ποντίκια, το προστατευτικό αποτέλεσμα συνέχιζε να υπάρχει αλλά λιγότερο έντονα. Η παρατήρηση αυτή ταιριάζει με μια άλλη που ισχύει ιδιαίτερα για βιομηχανοποιημένες χώρες. Τα ποσοστά άσθματος, αλλεργιών, διαβήτη και νευροδερματίτιδας αυξάνονται καθώς τα ποσοστά του ελικοβακτηριδίου μειώνονται – αν και η παρατήρηση αυτή σε καμία περίπτωση δεν αποδεικνύει μια αιτιώδη σχέση.
Η θεωρία είναι ότι πιθανόν το βακτήριο βοηθάει το ανοσοποιητικό σύστημα να παραμένει ψύχραιμο. Το ελικοβακτηρίδιο αγκιστρώνεται στα στομαχικά κύτταρα και κατ’ αυτό τον τρόπο προκαλεί την παραγωγή μεγάλου αριθμού ρυθμιστικών Τ-κυττάρων, η δουλειά των οποίων είναι να κατευνάζουν το ανοσοποιητικό όταν παρεκτρέπεται. Όπως υπονοεί το όνομα, τα κύτταρα αυτά ρυθμίζουν τις αντιδράσεις ενός οξύθυμου ανοσοποιητικού.
Τα ελικοβακτηρίδια δεν μπορούν να χαρακτηριστούν, έτσι απλά, καλά ή κακά. Τα πάντα εξαρτώνται από τα αποτελέσματα. Γενικά, τα βακτήρια δημιουργούν επικίνδυνες τοξίνες ή αλληλεπιδρούν με το σώμα προσφέροντας κάποιου είδους προστασία; Τα κύτταρα μας είναι διαρκώς ερεθισμένα ή παράγουμε αρκετή γαστρική βλέννα για τις ανάγκες τόσο των βακτηρίων όσο και των δικών μας; Τι ρόλο παίζουν οι παράγοντες που ερεθίζουν τον βλεννογόνο του στομάχου, όπως τα αναλγητικά, ο καπνός του τσιγάρου, το αλκοόλ, ο καφές και το στρες; Μήπως ένας συνδυασμός όλων αυτών είναι η αιτία για το στομαχικό έλκος επειδή δεν αρέσει στα μικρά μας κατοικίδια; Τo έλκος στομάχου είναι τρεις φορές πιο συνηθισμένη πάθηση στους άνδρες, σε σχέση με τις γυναίκες, αν και η συχνότητα μόλυνσης με το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού είναι η ίδια και στα δύο φύλα.
