Ο ρευματικός πυρετός (rheumatic fever) είναι μία σοβαρή φλεγμονώδης πάθηση που φαίνεται να είναι αποτέλεσμα αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος σε συγκεκριμένο στέλεχος βακτηρίου στρεπτόκοκκου. Μπορεί να προσβάλλει πολλά όργανα, όπως την καρδιά, τις αρθρώσεις, το νευρικό σύστημα, οι πνεύμονες και το δέρμα. Πάντως, η ακριβής αιτία της νόσου είναι άγνωστη. Συνήθως η φλεγμονή ξεκινάει από τον φάρυγγα και τις αμυγδαλές λόγω προσβολής τους από τον β-αιμολυτικό στρεπτόκοκκο της ομάδας Α.
Ο β-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος της ομάδας Α, προκαλεί ένα ευρύ φάσμα από λοιμώξεις. Υπάρχουν πολλά στελέχη του βακτηρίου. Μία από τις πρωτείνες του, η πρωτείνη Μ φαίνεται να αποτελεί το ερέθισμα για εκδήλωση ρευματικού πυρετού. Τα στελέχη του βακτηρίου με την πρωτείνη Μ είναι αυτά που συνήθως προκαλούν τις στρεπτοκοκκικές αμυγδαλίτιδες. Ο ρευματικός πυρετός, δεν οφείλεται σε αυτόν καθ’ αυτόν τον στρεπτόκοκκο αλλά στη απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Παράγονται αντιστρεπτοκοκκικά αντισώματα, τα οποία όμως δρουν κατά του ίδιου του οργανισμού και κυρίως κατά της καρδιάς. Αυτό δεν συμβαίνει σε όλα τα άτομα. Πιστεύεται ότι το ανοσοποιητικό σύστημα ορισμένων ατόμων είναι προδιατεθειμένο να αντιδρά κατά των αντιγόνων του στρεπτόκοκκου και κατά των κυττάρων της καρδιάς καθώς μερικά από τα αντιγόνα του στρεπτόκοκκου εμφανίζουν ομοιότητες με πρωτεΐνες των καρδιακών βαλβίδων ή των μυικών ινών της καρδιάς
Συμπτώματα και επιπλοκές
Η κλινική εικόνα του ρευματικού πυρετού περιλαμβάνει συμπτώματα όπως: διογκωμένες και επώδυνες αρθρώσεις, πυρετό, καταβολή, θωρακικό πόνο και δύσπνοια. Μία εβδομάδα ή δύο μετά από στρεπτοκοκκική αμυγδαλίτιδα μπορεί να εμφανιστούν τα συμπτώματα του ρευματικού πυρετού. Αλλά μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και πέντε εβδομάδες μετά από μη θεραπευθείσα λοίμωξη του φάρυγγα από στρεπτόκοκκο της ομάδας Α. Η άμεση και κατάλληλη αντιβιοτική θεραπεία της στρεπτοκοκκικής αμυγδαλίτιδας μπορεί να προλάβει σε μεγάλο μέρος την εμφάνιση του ρευματικού πυρετού.
Πάντως, οι περισσότερες λοιμώξεις στρεπτοκοκκικής αμυγδαλίτιδας δεν οδηγούν σε ρευματικό πυρετό. Ο ρευματικός πυρετός εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά 6-15 ετών αλλά μπορεί να παρατηρηθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Η πιθανότητα εμφάνισης του ρευματικού πυρετού σε άτομα με λοίμωξη από στρεπτόκοκκο χωρίς θεραπεία υπολογίζεται στο 3%. Αν και η νόσος δεν είναι συχνή είναι ωστόσο σοβαρή και έχει θνησιμότητα της τάξεως του 2-5%.
Ο ρευματικός πυρετός μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή σε ένα ή περισσότερα όργανα. Πιο συχνά προσβάλλονται διάφορες αρθρώσεις με πρήξιμο, ερυθρότητα και φλεγμονή. Μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη στην καρδιά
Το 40 έως και 60% των ατόμων που έχουν μία πρώτη κρίση ρευματικού πυρετού έχουν φλεγμονή στην καρδιά που μπορεί να υποχωρήσει χωρίς μόνιμες βλάβες. Σε μερικές περιπτώσεις ωστόσο μπορεί να προκαλέσει μόνιμα σημάδια σε μία ή περισσότερες βαλβίδες της καρδιάς, που μπορεί να εμποδίζουν τη ροή του αίματος (στένωση) ή να προκαλούν αντίθετη ροή αίματος (παλινδρόμηση).
Σε μία περίοδο μηνών ή ετών η λειτουργία των βαλβίδων της καρδιάς μπορεί να αλλοιωθεί σοβαρά και μπορεί να απαιτείται τελικά εγχείρηση για τη διόρθωση ή την αντικατάσταση της καρδιακής βαλβίδας ή βαλβίδων. Σε σπάνιες περιπτώσεις ο καρδιακός μυς υπερφορτώνεται από τη φλεγμονή (μυοκαρδίτιδα) και επέρχεται θάνατος από καρδιακή ανεπάρκεια. Αν ο οξύς ρευματικός πυρετός επηρεάσει τον εγκέφαλο, μπορεί να εμφανιστούν ασυντόνιστες ή ανεξέλεγκτες κινήσεις των άκρων ή των μυών του προσώπου (χορεία).
Ο ρευματικός πυρετός μπορεί επίσης να προκαλέσει ερυθρά εξανθήματα σε σχήμα δίσκου στο δέρμα (οζώδες ερύθημα). Εξογκώματα ή όζοι μπορεί να σχηματιστούν κάτω από δέρμα που μοιάζει φυσιολογικό.
Σημεία και συμπτώματα
Πρωτεύοντα. Δύο από τα ακόλουθα πρέπει να είναι παρόντα:
- Φλεγμονή της καρδιάς, που συνοδεύεται κάποιες φορές από αδυναμία και δύσπνοια.
- Αρθρίτιδα, που τείνει να μεταφέρεται από τη μία άρθρωση στην άλλη.
- Ανεξέλεγκτη κίνηση των άκρων και του προσώπου.
- Εξογκωμένα κόκκινα σημάδια στο δέρμα.
- Οζίδια κάτω από το δέρμα.
Δευτερεύοντα. Παρουσία ενός πρωτεύοντος και δύο δευτερευόντων κριτηρίων και ενδείξεις λοίμωξης του λαιμού:
- Πόνοι στις αρθρώσεις χωρίς φλεγμονή.
- Πυρετός.
- Ιστορικό ρευματικό πυρετού ή ενδείξεις ρευματικής καρδιοπάθειας.
- Ανώμαλος χτύπος καρδιάς στο ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ).
- Εξέταση αίματος που δείχνει παρουσία φλεγμονής.
Διάγνωση
Δεν υπάρχει εργαστηριακή εξέταση που να μπορεί να επιβεβαιώσει ότι ένα παιδί έχει ρευματικό πυρετό. Η διάγνωση βασίζεται σε γενικές γραμμές στα συμπτώματα, που ταξινομούνται σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα, όπως φαίνονται παραπάνω.
Τα συνηθισμένα πρωτεύοντα κριτήρια είναι ο πόνος και το οίδημα που μεταφέρονται από άρθρωση σε άρθρωση και η φλεγμονή της καρδιάς. Σε μερικές περιπτώσεις ο γιατρός του παιδιού μπορεί να πάρει αίμα, για να εξετάσει την παρουσία αντισωμάτων στρεπτοκοκκικής αμυγδαλίτιδας. Μπορεί να συστήσει ένα ΗΚΓ, για να ελέγξει για τυχόν ανώμαλους καρδιακούς ρυθμούς.
Ο ρευματικός πυρετός είναι σχετικά σπάνιος. Σήμερα δεν είναι τόσο συνηθισμένος στις αναπτυγμένες χώρες όσο πριν από 40 χρόνια, πριν την εξάπλωση της χρήσης της πενικιλίνης. Όμως έχουν αναφερθεί επιδημίες στο τέλος της δεκαετίας του 1980. Ο ρευματικός πυρετός είναι ακόμα συνηθισμένος στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Πρόληψη και θεραπεία
Στην πράξη η πρόληψη του ρευματικού πυρετού είναι ο βασικός λόγος που χορηγούνται αντιβιοτικά για τη στρεπτοκοκκική αμυγδαλίτιδα.
Ωστόσο, ένα από τα προβλήματα στην πρόληψη του ρευματικού πυρετού είναι ότι οι πονόλαιμοι που προέρχονται από ακίνδυνες ιογενείς λοιμώξεις είναι δύσκολο να διαχωριστούν από αυτούς που προκαλούνται από στρεπτόκοκκο.
Για να βεβαιωθούμε ότι οι στρεπτοκοκκικές αμυγδαλίτιδες αντιμετωπίζονται σωστά, λαμβάνονται δείγματα από το λαιμό για καλλιέργεια και αναζήτηση του μικροοργανισμού. Αν η καλλιέργεια είναι θετική, ο γιατρός θα χορηγήσει πιθανότατα αντιβιοτικά.
Χορηγούνται αντιβιοτικά, για να εξαλειφθούν τυχόν εναπομείναντες μικροοργανισμοί στρεπτόκοκκου. Η χορήγηση χαμηλής δόσης πενικιλίνης από το στόμα ή με μηνιαία ένεση προλαμβάνει αποτελεσματικά επανεμφάνιση ρευματικού πυρετού.
Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSAIDs) μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση της φλεγμονής της καρδιάς ή των αρθρώσεων. Στη σοβαρή φλεγμονή της καρδιάς ένα κορτικοστεροειδές φάρμακο, η πρεδνιζόνη, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της φλεγμονής.
