Τι είναι τα πρωτόζωα

Τα πρωτόζωα είναι μονοκύτταροι οργανισμοί (μοιάζουν με τα κύτταρα του ανθρώπου και των ζώων) τα οποία είναι κινητικά, δηλαδή έχουν αυτόβουλη κίνηση. Είναι οι πρώτοι εκπρόσωποι του ζωικού βασιλείου. Ένα παράδειγμα είναι η αμοιβάδα. Είναι συνήθως παράσιτα φυτικά ή ζωικά, που ζουν κυρίως στο εσωτερικό και όχι στην επιφάνεια του ξενιστή. Έχουν περιγραφεί περισσότερα από 64.000 είδη (τα µισά είναι από απολιθώµατα).

Τα πρωτόζωα (protozoa) έχουν ποικιλία σχημάτων – βλέπε εικόνες – και είναι «πανταχού παρόντα», όπως τα βακτήρια, ιδίως σε υγρά περιβάλλοντα, μοναχικά ή σε αποικίες. Αντιδιαστέλλονται με τα μετάζωα, που είναι πολυκύτταρα.

protozoa 3Το μέγεθός τους παρουσιάζει μεγάλο εύρος, από 10 έως 60 μικρόμετρα, οπότε γίνονται εύκολα ορατά με μικροσκόπια αλλά μπορεί να φτάσουν και το ένα χιλιοστό. Τα μεγαλύτερα γνωστά πρωτόζωα είναι ταξενοφυοφόρα, που μπορούν να φθάσουν σε διάμετρο ως και τα 20 εκατοστά και ζουν σε βαθιές θάλασσες.

Η αυτόβουλη κίνηση κάποιων πρωτόζωων θεωρείται ότι προέρχεται από αντίδραση σε εξωτερικά ερεθίσματα (θερμότητα, φως, χημικές ουσίες). Γίνεται με μαστίγια, με βλεφαρίδες και ψευδοπόδια. Άλλα πρωτόζωα δεν κινούνται καθόλου αυτόβουλα.

protozoo 2Τα μαστιγοφόρα φέρουν μαστίγιο με το οποίο κινούνται (π.χ. τριχομονάδες). Ορισμένα μαστιγοφόρα βρίσκονται και με τη μορφή κύστης (π.χ. λάμβλιες) που αποτελεί την ανθεκτική μορφή για την επιβίωση τους σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες.

Τα πρωτόζωα μπορούν να απορροφούν την τροφή τους απευθείας από τις κυτταρικές μεμβράνες τους. Μερικά, όπως οι αμοιβάδες, περικυκλώνουν την τροφή τους με τα ψευδοπόδια τους και έπειτα την ενσωματώνουν.

Οι αμοιβάδες βρίσκονται με δύο μορφές. Στη βλαστική μορφή έχουν σχήμα ωοειδές ή ελλειψοειδές και κινούνται με ψευδόποδα. Στην κυστική μορφή έχουν σχήμα σφαιρικό. Τα κοκκίδια (π.χ. τοξόπλασμα) έχουν σχήμα ημισελινοειδές. Ως κύστη, τα πρωτόζωα μπορούν να επιζήσουν υπό σκληρές συνθήκες, όπως έκθεση σε ακραίες θερμοκρασίες και σε βλαβερά χημικά, ή και μακρές χρονικές περιόδους χωρίς πρόσβαση σε τροφή, νερό ή οξυγόνο.
protozoo 1

Τα βλεφαριδοφόρα (π.χ. βαλαντίδιο του κόλου) έχουν δύο μορφές, τη βλαστική (τροφοζωίτες) με σχήμα σφαιρικό ή ωοειδές, και χρώμα κιτρινωπό ή πρασινωπό. Φέρουν βλεφαρίδες σε όλη την επιφάνεια τους με τις οποίες κινούνται. Η κυστική μορφή έχει σχήμα ωοειδές ή σφαιρικό διαμέτρου 40-60 μικρόμετρα με χρώμα επίσης κιτρινωπό ή πράσινο.

Το κυτταρόπλασμα σε πολλά πρωτόζωα (π.χ. αμοιβάδες) χωρίζεται σε δύο διακριτά τμήματα, το εξώπλασμα και το ενδόπλασμα. Όλα τα πρωτόζωα διαθέτουν κυτταροπλασματική μεμβράνη με το πρωτόπλασμα να περιέχει πυρήνα με πυρηνική μεμβράνη, μιτοχόνδρια, ριβοσώματα, ενδοπλασματικό δίκτυο, συσκευή Golgi, λυσοσώματα κ.α. και δεν έχουν κυτταρικό τοίχωμα.

Συνήθως ο πολλαπλασιασμός γίνεται με διχοτόμηση (μονογενής) για να σχηματιστούν δύο ίσα θυγατρικά κύτταρα.

Δεν είναι σπάνια όμως η σχιζογονία σαν τρόπος πολλαπλασιασμού, όπου από ένα θυγατρικό κύτταρο παράγονται μεγάλος αριθμός θυγατρικών κυττάρων.

Σε μερικά πρωτόζωα επίσης παρατηρείται και αμφιγονική (σεξουαλική) αναπαραγωγή (π.χ. πλασμώδιο της ελονοσίας).

Τα πρωτόζωα με αμφιγονική αναπαραγωγή έχουν πολύπλοκο τρόπο ζωής που περιλαμβάνει έναν κύριο ξενιστή, όπου γίνεται η σύζευξη γενών και ένα ενδιάμεσο ξενιστή, όπου εξελίσσονται τα διάφορα στάδια εξέλιξης των πρωτόζωων.

Οι κύστεις που σχηματίζονται από ορισμένα πρωτόζωα (π.χ. αμοιβάδες, λάμβλιες, τοξόπλασμα) είναι μορφές του κύκλου ζωής και κάτω από ευνοϊκές συνθήκες (διατροφής και περιβάλλοντος) μετατρέπονται σε τροφοζωίτες (βλαστικές μορφές) και προκαλούν λοίμωξη.

Πολλά πρωτόζωα προκαλούν ασθένειες στον άνθρωπο. Οι λοιμώξεις μπορεί να αφορούν στο αίμα (ελονοσία) ή στο έντερο (λάμβλιες, αμοιβάδες) ή στους ιστούς.

Τα τυπικά παραδείγματα είναι η ελονοσία (πλασμώδιο ελονοσίας), η τοξοπλάσμωση (τοξόπλασμα) και η αμοιβαδική δυσεντερία. Η μετάδοση μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους όπως με το πόσιμο νερό, το τσίμπημα κουνουπιού και τα κόπρανα.

Δείτε επίσης