Είναι η τελευταία μανία στην Silicon Valley. Μειώνοντας την ντοπαμίνη, μια χημική ουσία του εγκεφάλου -κι αυτό συμβαίνει περιορίζοντας το φαγητό, το σεξ, το αλκοόλ, τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης και την τεχνολογία- οι οπαδοί αυτής της ιδέας πιστεύουν ότι μπορούν να «επαναφέρουν» τον εγκέφαλο ώστε να είναι πιο αποτελεσματικοί και να εκτιμούν εύκολα τα απλά πράγματα. Ορισμένοι μάλιστα φτάνουν στο βαθμό να αποφεύγουν όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες, ακόμα και την επαφή με τα μάτια.
Η “άσκηση” αυτή, που ονομάστηκε “νηστεία ντοπαμίνης” από τον ψυχολόγο Δρ. Cameron Sepah, στο Σαν Φρανσίσκο, τώρα αποκτά διεθνή προσοχή. Αλλά τι ακριβώς είναι η νηστεία ντοπαμίνης και πώς λειτουργεί;
Είναι κάτι που έχει να κάνει με το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, ένας χημικός αγγελιοφόρος που παράγεται στον εγκέφαλο. Αποστέλλεται στον εγκέφαλο μεταφέροντας σήματα που σχετίζονται με λειτουργίες όπως ο έλεγχος της κίνησης, της μνήμης, της πνευματικής διέγερσης και της ανταμοιβής.
Η λίγη ντοπαμίνη μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές όπως η νόσος του Πάρκινσον, που περιλαμβάνει συμπτώματα μυϊκής ακαμψίας, τρόμο και αλλαγές στην ομιλία και στο βάδισμα. Μία από τις θεραπείες για τη νόσο Πάρκινσον είναι το φάρμακο L-DOPA, το οποίο μπορεί να διασχίσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να μετατραπεί σε ντοπαμίνη απαλύνοντας τα συμπτώματα.
Η ντοπαμίνη είναι επίσης σημαντική στο σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο. Ενεργοποιείται από πρωτογενείς ανταμοιβές όπως φαγητό, σεξ και άλλα πράγματα που μας είναι αρεστά. Είναι σημαντικό το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου να μπορεί να “μαθαίνει” με την πάροδο του χρόνου. Τα θετικά συναισθήματα συνδέονται με πιθανές ανταμοιβές και μπορούν να αυξήσουν τη δραστηριότητα της ντοπαμίνης ακόμη και αν δεν υπάρχει πραγματική ανταμοιβή. Απλά μια βόλτα σε ένα κατάστημα με γλυκά μπορεί να ενεργοποιήσει την ντοπαμίνη. Μάλιστα, μερικές φορές η ντοπαπίνη μπορεί να αυξηθεί και λόγω ενός κυκλώματος που δεν αφορά θετικά συναισθήματα αλλά δυσάρεστες εμπειρίες.
Η προσδοκία μιας ανταμοιβής ονομάζεται “επιθυμία” στη γλώσσα των νευροεπιστημών. Δεδομένου ότι ένα από τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η ανηδονία (anhedonia) -η έλλειψη επιθυμίας, ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης στις συνήθεις εμπειρίες- η δυσλειτουργική ρύθμιση της ντοπαμίνης έχει επίσης συνδεθεί με αυτή τη διαταραχή. Ορισμένες θεραπείες για την κατάθλιψη, όπως το φάρμακο βουπροπριόνη (bupropion) έχουν σχεδιαστεί για να αυξάνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο.
Επομένως, δεδομένου του σημαντικού ρόλου της ντοπαμίνης στις ζωτικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, γιατί θα ήθελε κάποιος να επιτύχει μια μείωση της ντοπαπίνης; Η ιδέα της νηστείας ντοπαμίνης βασίζεται στη γνώση ότι η ντοπαμίνη εμπλέκεται στις ανθυγιεινές συμπεριφορές του εθισμού.
Νηστεία ντοπαμίνης, μια προσπάθεια αποχής από τους εθισμούς
Όπως αναφέρθηκε, η ντοπαμίνη στηρίζει την επιθυμία. Για παράδειγμα, ένας τοξικομανής μπορεί να αποφασίσει ότι δεν θέλει πλέον να παίρνει ναρκωτικά. Αλλά σε κάποια σημεία του εγκεφάλου του παραμένει η επιθυμία για ναρκωτικά. Το σύστημα επιθυμίας του εγκεφάλου αντιδρά στην απόφασή του γι’ αυτό και στα εξαρτημένα άτομα γίνονται προτροπές από τους γιατρούς να πάρουν κάποιο φάρμακο προκειμένου να κάμψουν την αντίσταση που προβάλλουν ορισμένα μέρη του εγκεφάλου.
Αυτοί που κάνουν τη νηστεία ντοπαμίνης πιστεύουν ότι μπορούν να μειώσουν τις επιθυμίες για τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Λειτουργεί αυτό;
Κατ’ αρχήν δεν είναι σκόπιμο κάποιος, ακόμη και αν μπορούσε, να μειώσει την ποσότητα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, διότι χρειάζεται για τις καθημερινές λειτουργίες. Επιπλέον, η απλή κατάργηση μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς που ανταμείβει τον εγκέφαλο, όπως π.χ. αυτής που προκύπτει από την ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί μόνο να συμβάλει στη μείωση της διέγερσης της ντοπαμίνης. Πάντως, είναι δυνατόν να μειωθεί η ποσότητα της δράσης της ντοπαμίνης και το κλειδί για να γίνει αυτό είναι να μειωθεί η ενασχόληση με πράγματα που πυροδοτούν ανταμοιβές του εγκεφάλου τις οποίες δεν θέλουμε πλέον να έχουμε.
Όταν έχουμε κάποιες επιθυμίες σημαίνει μια υπάρχει μια παρακίνηση να συμμετάσχουμε σε συμπεριφορές με αντίστοιχες ανταμοιβές. Συνεπώς, απλά κόβοντας αυτό που μας ανταμείβει δεν εμποδίζει απαραιτήτως τον εγκέφαλό μας να έχει την ίδια επιθυμία, ενεργοποιώντας την ντοπαμίνη. Με άλλα λόγια, η σκέψη ότι η αποχή θα «επαναφέρει τον εγκέφαλο» μπορεί να μην είναι απόλυτα σωστή καθώς δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε αυτό. Εάν όμως θέλετε να περιορίσετε κάποιες δραστηριότητες διότι αισθάνεστε ότι είναι ανθυγιεινές ή με κάποιο τρόπο σας κάνουν κακό, όπως η υπερβολική κατανάλωση μεγάλου χρόνου στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης ή στην υπερκατανάλωση ορισμένων τροφών, τότε θα μπορούσατε να ξεκινήσετε μειώνοντας την έκθεσή σας σ’ αυτά. Για παράδειγμα, αν νομίζετε ότι πίνετε πολύ αλκοόλ, καταλήγοντας σε μπαρ με συναδέλφους τις περισσότερες νύχτες της εβδομάδας, προσπαθήστε να πάτε κάπου αλλού τα βράδια, π.χ. στον κινηματογράφο.
Τα συμπτώματα των ανθυγιεινών συμπεριφορών είναι παρόμοια με τα σημάδια της κατάχρησης ουσιών. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν διάφορα θέματα συμπεριφοράς. Μπορεί να παρατηρήσετε ακόμη και συμπτώματα στέρησης (για παράδειγμα, κατάθλιψη και ευερεθιστότητα) όταν προσπαθήσετε να σταματήσετε μια συμπεριφορά στην οποία έχετε συνηθίσει και σας έγινε επιθυμητή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να θέλετε να σκεφτείτε τη “διαγραφή” των ερεθισμάτων που διεγείρουν τους νευρώνες να παράγουν ντοπαμίνη κι αυτό ακριβώς είναι η νηστεία ντοπαμίνης.
