Κάποτε ο διάσημος Αμερικανός σκηνοθέτης και ηθοποιός Όρσον Γουέλς είχε πει: «Γεννιόμαστε μόνοι, ζούμε μόνοι και πεθαίνουμε μόνοι». Αλλά είχε κάνει λάθος. Συμβιώνουμε με 40 τρισεκατομμύρια μικρόβια που ζουν επάνω μας και μέσα μας, Πρόκειται για βακτήρια, ιούς, μύκητες, ζυμομύκητες, αρχαία και πρωτόζωα. Αυτά τα πλασματάκια, που είναι αόρατα στο γυμνό μάτι, βρίσκονται σε κάθε γωνιά μας, ακόμη και στον εγκέφαλό μας, αλλά τους αρέσει ιδιαίτερα το παχύ μας έντερο -στο στομάχι και στα ανώτερα δύο τρίτα του λεπτού εντέρου δεν είναι πολλά διότι τα οξέα του στομάχου σκοτώνουν τα μικρόβια. Στο παχύ έντερο όμως υπάρχουν τόσα πολλά βακτήρια που κάθε φορά το 50% των κοπράνων μας αποτελείται από βακτήρια!
Το αποκαλούμενο “μικροβίωμα” ή “μικροχλωρίδα” του εντέρου, έχει αιχμαλωτίσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων τα τελευταία χρόνια γιατί γίνεται όλο και πιο φανερό ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία μας -ίσως να επηρεάζει ακόμα κάθε όργανο του σώματός μας. Τα μικρόβια του εντέρου, που συνολικά ζυγίζουν 1-2 κιλά στους περισσότερους ανθρώπους, έχουν συνεξελιχθεί μαζί μας εδώ και εκατομμύρια χρόνια και αρκετά εξ’ αυτών ζουν μόνο σε μας, και σε κανένα άλλο ζώο. Μεταξύ των διαφόρων επιδράσεων που έχει το εντερικό μικροβίωμα και το σωματικό μας βάρος. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι τα αντιβιοτικά και ορισμένα άλλα φάρμακα παχαίνουν και αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή τροποποιούν τη σύνθεση των βακτηρίων του εντέρου.
Η κλασική ιδέα είναι ότι η αύξηση του βάρους συμβαίνει όταν καταναλώνουμε περισσότερες θερμίδες από αυτές που καίμε και η απώλεια βάρους συμβαίνει με το αντίστροφο. Αλλά το πόσες θερμίδες εξάγει το σώμα από τις τροφές σχετίζεται με το μικροβίωμα. Μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο το σώμα μετατρέπει την τροφή σε ενέργεια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους διάφορους τύπους μικροβίων που έχουμε στο έντερό μας. Τα ποντίκια που τίθενται σε δίαιτες γιο-γιο κερδίζουν βάρος σε σύγκριση με τα ποντίκια που ακολουθούσαν μια σταθερή διατροφή παρά το γεγονός ότι λαμβάνουν συνολικά την ίδια ποσότητα θερμίδων. Ένα από τα αποτελέσματα που έχει παρατηρηθεί στα ποντίκια που τίθενται σε δίαιτα γιο-γιο είναι η μείωση της ποικιλίας του μικροβιώματος του εντέρου τους. Όταν οι ερευνητές μεταμόσχευσαν μικρόβια του εντέρου από ποντίκια που έκαναν δίαιτα γιο-γιο στα σε αυτά που ακολουθούσαν μια σταθερή δίαιτα, τα τελευταία κέρδισαν βάρος. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι το είδος των βακτηρίων που έχουμε στο έντερό μας μπορεί να είναι μια αιτία της αύξησης του βάρους.
Σε μια μελέτη οι ερευνητές εξέτασαν τον τρόπο που επιδρά στο βάρος των ποντικιών η ρισπεριδόνη η οποία χορηγείται για τη θεραπεία ψυχικών διαταραχών. Οι ασθενείς που λαμβάνουν ρισπεριδόνη κέρδιζαν βάρος και οι ερευνητές ήθελαν να μάθουν το γιατί. Παρατήρησαν η ρισπεριδόνη σε δοσολογία 80 μg την ημέρα προκαλούσε, μέσα σε δύο μήνες, αύξηση του βάρους των ποντικιών κατά 2,5 γραμμάρια, σχεδόν 10% της συνολικής σωματικής μάζας. Αυτό συνέβαινε επειδή μείωνε το βασικό μεταβολισμό κατά 16%. Κάτι αντίστοιχο στους ανθρώπους μεταφράζεται σε 13 παραπανίσια κιλά μέσα σε ένα έτος. Για να αποδείξουν οι ερευνητές ότι πράγματι η τροποποίηση στο μικροβίωμα ήταν η αιτία για την αλλαγή στο μεταβολισμό, μετέφεραν το μικροβίωμα των ποντικιών που είχαν λάβει την ρισπεριδόνη σε άλλα ποντίκια και διαπίστωσαν ότι και αυτά αύξησαν το βάρος τους Βρήκαν επίσης σε μια δεύτερη ομάδα ποντικιών ότι δεν ήταν μόνο τα βακτήρια που μπορούσαν να προκαλέσουν παχυσαρκία, ακόμα και η μεταφορά ακόμα και ενός βακτηριοφάγου (ιού που μολύνουν και έτσι εξολοθρεύουν βακτήρια) ήταν αρκετή για να μειωθεί ο βασικός μεταβολισμός.
Το υγιές μικροβίωμα περιλαμβάνει πολλά είδη βακτηρίων που βρίσκονται σε μια “ισορροπία”. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτά τα βακτήρια είναι ευεργετικά βοηθώντας στην πέψη των τροφών που φτάνουν στο παχύ έντερο ή είναι αβλαβή, ενώ υπολογίζεται ότι το 1% είναι παθογόνα. Τα ευεργετικά μικρόβια καταλαμβάνουν χώρο στο παχύ έντερο και έτσι δεν αφήνουν να αναπτυχθούν τα παθογόνα. Αν και είναι ουσιαστικά άγνωστο τί κάνουν πολλά από τα ξεχωριστά είδη, ένας κοινός παράγοντας για σχεδόν σε όλες τις ασθένειες είναι η απώλεια της ποικιλομορφίας του μικροβιώματος. Όταν διαταραχθεί η ποικιλομορφία, αναπτύσσονται ασθένειες. Συγκρίνοντας τα εντερικά μικρόβια στο έντερο σε ανθρώπους κανονικού βάρους και παχύσαρκους ανθρώπους, οι ερευνητές έχουν δείξει ότι οι δεύτεροι έχουν μικρότερη ποικιλία εντερικών βακτηρίων.
Η σχέση μεταξύ των βακτηρίων του εντέρου και της παχυσαρκίας έχει γίνει σαφής από πολλές μελέτες και το συμπέρασμα είναι ότι η διατροφή μπορεί να επηρεάσει το βάρος ανεξάρτητα από τις θερμίδες διότι τροποποιεί τη σύνθεση των βακτηρίων του εντέρου. Δεν ξέρουμε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του μκροβιώματος σε σχέση με τις θερμίδες ωστόσο ξέρουμε ότι η σύνθεση του μικροβιώματος επηρεάζεται εύκολα από τη διατροφή και μπορεί να διαφέρει όχι μόνο από εποχή σε εποχή αλλά και στη διάρκεια της ημέρας. Συνεπώς, οι φυτικές ίνες, που είναι η τροφή των βακτηρίων και το κλειδί για ένα ισορροπημένο εντερικό μικροβίωμα μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο στο αδυνάτισμα -πέραν του ότι προσφέρουν μεγαλύτερη χόρταση.
Αλλά με ποιο τρόπο οι αλλαγές στα βακτήρια του εντέρου μπορούν να προκαλέσει αύξηση ή μείωση του σωματικού βάρους;
Τα περισσότερα βακτήρια συμβιώνουν μαζί μας στο παχύ έντερο. Είναι μια συμβίωση που συμφέρει τα βακτήρια αλλά και εμάς. Τα βακτήρια αφομοιώνουν τις φυτικές ίνες ή άλλες τροφές που φτάνουν στο παχύ έντερο και μένουν ευχαριστημένα. Από την άλλη μεριά, το παχύ έντερο είναι προετοιμασμένο να δέχεται βακτήρια και τρέφεται από ουσίες που προκύπτουν από τα βακτήρια και το μεταβολισμό των τροφών τους. Οι φυτικές ίνες είναι ένας όρος ομπρέλα που καλύπτει διάφορους τύπους υδατανθράκων οι οποίοι δεν μπορούν να αφομοιωθούν από το λεπτό έντερο. Ενώ οι άνθρωποι έχουν έχουμε 17 πεπτικά ένζυμα για να διασπάμε τις τροφές μας, τα βακτήρια έχουν χιλιάδες γιατί πρέπει να εξάγουν θρεπτικά συστατικά από τις φυτικές ίνες, κάτι που εμείς δεν μπορούμε κάνουμε. Οι φυτικές ίνες θεωρούνταν κάποτε άπεπτες και άρα άχρηστες. Σήμερα ξέρουμε ότι μπορούν μέσω της “ζύμωσης” που υπόκεινται στο έντερο να προσφέρουν ακόμα και το 10% των προσλαμβανομενων θερμίδων μας. Από τις περίπου 100 φυλές βακτηρίων που έχουν αναγνωριστεί κάποιες βοηθούν στην εξαγωγή περισσότερων θερμίδων. Για παράδειγμα τα βακτηρίων παρέχει θερμίδες στο σώμα μας με τη μορφή λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας, τα οποία είναι μόρια που προσφέρουν οφέλη στο σώμα μας.
Πάντα γνωρίζαμε ότι κάποιοι άνθρωποι τρώνε περισσότερο και δεν βάζουν κιλά ενώ άλλοι τρώνε λιγότερο και παχαίνουν. Μπορεί η εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο να είναι τα βακτήρια του εντέρου. Το γεγονός ορισμένα τα βακτήρια είναι εξαιρετικά καλά στην εξαγωγή ενέργειας από τα τρόφιμα είναι μεν καλό, διότι ο μεταβολισμός της τροφής μέσω των βακτηρίων παρέχει επιπλέον ενέργεια με τη μορφή, για παράδειγμα μέσω λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας, αλλά η επιπλέον ενέργεια μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο παχυσαρκίας με την πάροδο του χρόνου. Σε μια μελέτη, εξετάστηκε η υπολειμματική ενέργεια στα κόπρανα 85 Δανών για να εκτιμήσουν πόσο αποτελεσματικά είναι τα μικρόβια του εντέρου τους στην εξαγωγή ενέργειας από τα τρόφιμα. Ταυτόχρονα, χαρτογράφησαν τη σύνθεση των μικροβίων του εντέρου για κάθε συμμετέχοντα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 40% των συμμετεχόντων εξήγαγε περισσότερες θερμίδες από τις τροφές και ότι στην ομάδα αυτή κυριαρχούν τα βακτήρια που ονομάζονται Bacteroides και είναι πιο αποτελεσματική στην εξαγωγή θρεπτικών συστατικών. Εκείνοι που είχαν λιγότερη ενέργεια στα κόπρανά τους ζύγιζαν 10% παραπάνω που αντιστοιχεί σε 9 επιπλέον κιλά.
Ποιο είναι το τελικό μήνυμα; Η ανεπάρκεια κατανάλωσης φυτικών ινών μπορεί να ότι μια από τις αιτίων των παραπανίσιων κιλών. Η σύσταση είναι να τρώμε τουλάχιστον 25-30 γραμμάρια φυτικών ινών την ημέρα. Γίνεται πολύ συζήτηση για το τί προκαλεί μεγαλύτερη αύξηση του βάρους, η ζάχαρη ή το λίπος; Αλλά μπορεί να είναι ότι δεν τρώμε αρκετές φυτικές ίνες. Ο κίνδυνος να έχουμε ένα μικροβίωμα χωρίς ποικιλομορφία προέρχεται κυρίως από την υπερεπεξεργασμένη διατροφή. Σε ένα πείραμα 10 συνεχόμενων ημερών διατροφής μόνο με μπέργκερ και πατάτες το αποτέλεσμα ήταν να αποδεκατιστούν τα ευεργετικά μικρόβια του εντέρου έως και 40%. Μη τρώγοντας φρούτα, λαχανικά ή ή άλλες τροφές που είναι πλούσιες σε φυτικές ίνες, όπως ξηροί καρποί, όσπρια και δημητριακά, τα ευεργετικά βακτήρια αποδεκατίζονται και να χάνεται η ποικιλομορφία του μικροβιώματος.
