Πως δρουν τα ωσμωτικά καθαρτικά του εντέρου

Τα καθαρτικά μπο­ρούν να πείσουν ακόμη και το πιο τεμπέλικο έντερο να ενεργηθεί. Υπάρχουν διάφορα είδη κα­θαρτικών, που λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο. Ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους, διακρίνονται κυρίως στα αυξάνοντα τον όγκο των κοπράνων, τα μαλακτικά, τα αλατούχα και ωσμωτικώς δρώντα και τα διεγείροντα την εντερική κινητικότητα.

Ώσμωση. Τα ωσμωτικώς δρώντα καθαρτικά λειτουργούν με βάση το φαινόμενο της ώσμωσης. Ας πούμε ότι μια ποσότητα νερού που περιέχει άλατα, σάκ­χαρα ή παρόμοιες ουσίες έρχεται σε μια λεπτή επικοινωνία με μια άλλη ποσότητα νερού που είναι λιγότερο πλούσιο σε τέτοια συστατικά. Τότε, το φτωχότερο σε συστατικά νερό ρέει προς το πλουσιότερο ώσπου και τα δύο να περιέχουν ίδιες ποσότητες διαλυμένων ουσιών. Η ίδια αρχή βοηθά στην αναζωογόνηση ενός μαραμένου μαρουλιού. Βυθίστε το σε νερό και μισή ώρα μετά η πρασινάδα θα γίνει πιο έντονη. Το νερό εισρέει στο μαρούλι επειδή τα κύτταρα του περιέχουν περισ­σότερα άλατα, σάκχαρα κτλ.

Τα ωσμωτικά καθαρτικά περιέχουν συγκε­κριμένα άλατα, σάκχαρα ή μικροσκοπικές μοριακές αλυσίδες που μπορούν να ταξιδέψουν μέχρι το παχύ έντερο διότι δεν απορροφώνται από το λεπτό. Στην πορεία συγκεντρώνουν όσο το δυνατόν περισσότερο νερό. Όμως η υπερ­βολική χρήση τέτοιων καθαρτικών οδηγεί στην απορρό­φηση υπερβολικής ποσότητας νερού και η η διάρροια αποτελεί σίγουρο σημάδι ότι το παρακάνατε.

Λακτουλόζη. Το ευρύτερα γνωστό σακχαρώδες καθαρτικό είναι η λακτουλόζη. Κατακρατά υγρά στο παχύ έντερο και ταυτόχρονα θρέ­φει την εντερική χλωρίδα. Τα βακτήρια του εντέρου βοηθάνε παράγοντας ουσίες που λειτουργούν ως μαλακτικά των κοπράνων, και άλλες που διεγείρουν την κίνηση του εντερικού τοιχώματος. Όμως μπορούν να προκαλέσουν και δυσάρεστες παρε­νέργειες προκαλώντας αέρια, κράμπες και τυμπανισμό.

Η λακτουλόζη σχηματίζεται από το σάκχαρο του γά­λακτος, τη λακτόζη, όταν το γάλα θερμαίνεται σε υψη­λές θερμοκρασίες. Η παστερίωση περιλαμβάνει τη σύ­ντομη θέρμανση του γάλακτος, άρα το παστεριωμένο γάλα περιέχει περισσότερη λακτουλόζη από το φρέσκο. Το γάλα UHT (υψηλής παστερίωσης) περιέχει περισσό­τερη λακτουλόζη από το παστεριωμένο και ούτω καθε­ξής.

Σορβιτόλη. Υπάρχουν επίσης και καθαρτικά σάκχαρα που δεν προέρχονται από το γάλα, όπως η σορβιτόλη η οποία υπάρχει σε φυσική κατάσταση σε ορισμένα φρού­τα – π.χ. δαμάσκηνα, αχλάδια και μήλα. Είναι ένας από τους λόγους που τα δαμάσκηνα έχουν τη φήμη του φυσικού καθαρτικού. Έτσι επίσης εξηγείται η προειδοποίη­ση ότι η υπερβολική κατανάλωση φυσικού χυμού μήλου μπορεί να προκαλέσει διάρροια.

Από τη στιγμή που οι άνθρωποι μπορούν να απορροφήσουν ελάχιστα τη σορ­βιτόλη (και για τη λακτουλόζη ισχύει το ίδιο) στο κυκλοφορικό τους, συχνά χρησιμοποιείται και σαν γλυκαντικό. Στις ετικέτες των τρο­φίμων η σορ­βιτόλη εμφανίζεται ως Ε420, και αυτό εξηγεί γιατί π.χ. οι παστίλιες χωρίς ζάχαρη κατά του βήχα φέρουν πάντα την ένδειξη «Η υπερβολική χρήση ίσως έχει συνέπειες όμοιες με των καθαρτικών». Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η σορβιτόλη είχε παρόμοιο αποτέλεσμα με τη λακτουλόζη, όμως συνολικά προκαλεί λιγότερες παρε­νέργειες (όχι δυσάρεστα αέρια).

Πολυαιθυλενογλυκόλες. Είναι υψηλού μοριακού βάρους γραμμικά πολυμερή που συγκρατούν μόρια νερού με δεσμούς υδρογόνου και έτσι οδηγούν σε αύξηση του όγκου των υγρών του εντέρου. Έχουν από εκείνα τα πολύπλοκα ονόματα που γενικά δίνονται στις μοριακές αλυσίδες – π.χ. στη πολυαιθυλενογλυκόλη, γνω­στή και ως PEG. Δε διαταράσσουν την ισορροπία των ηλεκτρο­λυτών του σώματος όπως τα άλατα και δε δημιουργούν αέρια όπως τα σάκχαρα.

Το μήκος της αλυσίδας περι­λαμβάνεται συχνά στην ονομασία: π.χ. η PEG3350 είναι μια αλυσίδα που αποτελείται από αρκετά άτομα ώστε να έχει μοριακό βάρος 3350. Είναι πολύ καλύτερη από την PEG 150, επειδή η δεύτερη αποτελείται από τόσο μικρές αλυσίδες ώστε μπορούν να απορροφηθούν ακού­σια από το εντερικό τοίχωμα. Αυτό δεν είναι απαραί­τητα επικίνδυνο, μπορεί όμως να προκαλέσει σύγχυση στα εντερικά νεύρα, αφού η πολυαιθυλενογλυκόλη σί­γουρα δεν ανήκει στο φυσικό μας διαιτολόγιο. Για τον λόγο αυτό, οι σύντομες αλυσίδες όπως η PEG150 δεν περιέχονται στα καθαρτικά αλλά χρησιμο­ποιούνται σε προϊόντα όπως οι δερματικές κρέμες πα­ρέχοντας μία παρόμοια υπηρεσία – κάνουν το δέρμα πιο ελαστικό. Είναι απίθανο να προκαλούν βλάβη, όμως το ζήτημα δεν έχει κλείσει οριστικά.

Τα καθαρτικά με βάση τα PEG περιέχουν μόνο άπεπτες αλυσίδες και για τον λόγο αυτό μπορούν να λαμβάνονται για μεγαλύτε­ρες περιόδους χωρίς να προκαλούν προβλήματα. Οι πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος εξάρτησης ή μακροπρόθεσμης βλάβης.

Ο κανόνας των τριών ημερών. Τα ωσμωτικά καθαρτικά όχι μόνο κάνουν πιο υγρά τα κόπρανα, αλλά αυξάνουν και την ποσότητα τους. Όταν το έντερο περιέχει περισσότερη υγρασία, πιο πολ­λά καλοταϊσμένα βακτήρια και περισσότερες μοριακές αλυσίδες, έχει μεγαλύτερο κίνητρο να κινηθεί. Πρόκειται για τη βασική αρχή του περισταλτικού ανακλαστικού.

Πολλοί γιατροί συνταγογραφούν καθαρτικά χωρίς να εξηγούν τον κανόνα των τριών ημερών, αν και είναι εύκολο να τον θυμάστε. Το παχύ έντερο έχει τρία τμήματα: το ανιόν, το εγκάρ­σιο και το κατιόν κόλον. Όταν πηγαίνουμε στην τουαλέτα, συνήθως αδειάζουμε το τελευταίο τμήμα. Η λήψη ενός ισχυρού καθαρτικού ίσως οδηγήσει στην κένωση όλου του παχέος εντέρου – και των τριών τμημάτων. Άρα μπορεί να περάσουν τρεις μέρες προτού το παχύ έντερο γεμίσει ξανά.

Όσοι αγνοούν τον κανόνα των τριών ημερών, κατά πάσα πιθανότητα θα αρχίσουν να ανησυχούν στο μεσο­διάστημα. Καμία κένωση; Χωρίς να το πολυσκεφτούν, παίρνουν το επόμενο καθαρτικό χάπι ή σκόνη. Απλώς πρέπει να περιμένουν.