Όπως η κατανάλωση υγιεινών τροφών, η άσκηση και οι τακτικοί έλεγχοι, τα εμβόλια μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας σας.
Από τα μέσα του 20ου αιώνα, ο εμβολιασμός αποτελεί βασικό συστατικό των εθνικών στρατηγικών για την εξάλειψη ή τη μείωση των επιπτώσεων των μολυσματικών ασθενειών. Τα εμβόλια «διδάσκουν» το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει και να εξαλείφει ορισμένα παθογόνα μικρόβια. Με αυτόν τον τρόπο, το σώμα σας είναι προετοιμασμένο εάν εκτεθείτε στο μέλλον. Φαίνεται όμως ότι ορισμένα εμβόλια μπορεί να έχουν γενικότερη προστασία π.χ. από καρδιακές προσβολές και άνοια, γιατί οι ιοί εμπλέκονται και σε άλλες ασθένειες πέρα από τη συγκεκριμένη μόλυνση που προκαλούν -μπορεί ακόμα να επιταχύνουν τη γήρανση αυξάνοντας τη φλεγμονή στο σώμα.
Τα εμβόλια έχουν τεράστια αξία. Προστατεύουν από σοβαρές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που μπορεί να είναι θανατηφόρες. Προστατεύουν όχι μόνο το εμβολιασμένο άτομο αλλά συμβάλλουν και στην ανοσία της αγέλης. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και εκείνοι που δεν μπορούν να εμβολιαστούν (όπως βρέφη ή ανοσοκατεσταλμένα άτομα) είναι λιγότερο πιθανό να αρρωστήσουν επειδή η κυκλοφορία της νόσου καταστέλλεται στην κοινότητα. Τέλος, εξοικονομούν χρήματα προλαμβάνοντας τις ασθένειες.
Τα εμβόλια είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τα βρέφη αλλά κάθε εμβόλιο χορηγείται σε χρονοδιάγραμμα και ορισμένα απαιτούν πολλαπλές δόσεις. Για μια γυναίκα σε εγκυμοσύνη, τα εμβόλια προστατεύουν όχι μόνο την ίδια αλλά παρέχουν ανοσία και στο αναπτυσσόμενο μωρό της. Κατά τη διάρκεια των εννέα μηνών, το μωρό χρειάζεστε προστασία από σοβαρές ασθένειες και τα εμβόλια αποτελούν ζωτικό μέρος αυτής της προστασίας.
Μερικά από τα πιο επιτυχημένα εμβόλια είναι:
Εμβόλιο κατά της ευλογιάς: Κατέχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία. Αναπτύχθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και έχει εξαλείψει εντελώς την ευλογιά. Αυτή η καταστροφική ασθένεια στο παρελθόν στοίχιζε εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως.
Εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς (MMR): Αυτό το συνδυαστικό εμβόλιο προστατεύει από τρεις σοβαρές παιδικές ασθένειες. Είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό και έχει μειώσει σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισης αυτών των ασθενειών.
Εμβόλιο κατά του τετάνου: Ο τέτανος είναι μια δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια που προκαλείται από τοξίνη που παράγεται από βακτήριο. Το εμβόλιο κατά του τετάνου είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό και προλαμβάνει αυτή την ακρωτηριαστική και συχνά θανατηφόρα ασθένεια.
Εμβόλιο πολιομυελίτιδας: Το εμβόλιο για την πολιομυελίτιδα είναι διαθέσιμο σε δύο μορφές (από του στόματος και ενέσιμο). Τα κρούσματα πολιομυελίτιδας έχουν μειωθεί περισσότερο από 99% από τότε που ξεκίνησε η εκστρατεία εξάλειψης αυτής της ασθένειας το 1988. Στόχος είναι η πλήρης εξάλειψη της πολιομυελίτιδας, όπως και η ευλογιά.
Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα. Πολλά άλλα εμβόλια έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη δημόσια υγεία προλαμβάνοντας σοβαρές ασθένειες. Σε γενικές γραμμές, τα εμβόλια είναι πολύ αποτελεσματικά, ωστόσο, κανένα δεν είναι 100%. Το ποσοστό αποτελεσματικότητας διαφέρει από το ένα εμβόλιο στο άλλο. Τα εμβόλια κατά της γρίπης μειώνουν τον κίνδυνο μόλυνσης κατά 40-60%. Αυτό μπορεί να ακούγεται χαμηλό, αλλά έχετε κατά νου ότι σχεδιάζονται για να ταιριάζουν με το στέλεχος της γρίπης που οι επιστήμονες αναμένουν να είναι πιο συχνό την ερχόμενη περίοδο γρίπης. Εάν κάνουν λάθος, το εμβόλιο μπορεί να είναι λιγότερο αποτελεσματικό. Εάν έχουν δίκιο, το ποσοστό προστασίας είναι υψηλότερο. Το εμβόλιο κατά της ιλαράς είναι αποτελεσματικό κατά 97% όταν χρησιμοποιείται όπως συνιστάται. Τα περισσότερα παιδικά εμβόλια είναι αποτελεσματικά κατά 85-95% αν χορηγηθούν σωστά, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ).
Ένα αποτελεσματικό εμβόλιο είναι για την πρόληψη της μόλυνσης από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Ο HPV είναι ένας σεξουαλικά μεταδιδόμενος ιός. Ορισμένοι τύποι του μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνους, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, του καρκίνου του κόλπου, του αιδοίου, του πρωκτού και ορισμένων καρκίνων κεφαλής και τραχήλου. Το εμβόλιο μπορεί να αποτρέψει πάνω από το 90% των καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV. Συνιστάται για προεφήβους, ηλικίας 11 ή 12 ετών. Ο εμβολιασμός μπορεί επίσης να γίνει και αργότερα για όσους δεν το έχουν ήδη λάβει.
Νέα εμβόλια
Νέα εμβόλια αναπτύσσονται συνεχώς και είναι ένα παράδειγμα είναι κατά της η COVID-19. Πρόσφατα έχει αναπτυχθεί ένα εμβόλιο για την ελονοσία που προκαλείται από παράσιτο που μεταφέρουν ορισμένα κουνούπια. Το 2021, υπήρχαν 247 εκατομμύρια περιπτώσεις ελονοσίας και 619.000 θάνατοι παγκοσμίως. Το εμβόλιο, που ονομάζεται RTS, S/AS01, περιέχει ανασυνδυασμένες πρωτεΐνες από το παράσιτο της ελονοσίας.
Ένας άλλος τομέας έρευνας είναι για τον ιό HIV. Η υψηλή ποικιλομορφία του HIV και το υψηλό ποσοστό μετάλλαξής του είναι δύο από τα εμπόδια που έχουν κάνει αυτήν την προσπάθεια δύσκολη. Πολλές δοκιμές πιθανών εμβολίων κατά του HIV έχουν πραγματοποιηθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη. Ορισμένες περιλαμβάνουν τη χρήση προσεγγίσεων mRNA, παρόμοια με αυτές που χρησιμοποιούνται για τα εμβόλια COVID-19.
Πέρυσι εγκρίθηκαν για πρώτη φορά δύο εμβόλια κατά του RSV για τις πιο ευάλωτες ομάδες στις ΗΠΑ. Ένα από αυτά συστήνεται επίσης σε κάποιο σημείο της εγκυμοσύνης, γεγονός που προστατεύει τη μέλλουσα μητέρα και τα βρέφη. Ο RSV ή αναπνευστικός συγκυτιακός ιός, εμφανίζεται συνήθως το φθινόπωρο και το χειμώνα. Είναι ήπιος για τους περισσότερους ανθρώπους, αλλά θανατηφόρος για μερικούς -ειδικά για μωρά και ηλικιωμένους. Σε ένα τυπικό έτος, στις ΗΠΑ, έως και 80.000 παιδιά κάτω των 5 ετών νοσηλεύονται, ενώ πεθαίνουν 100-300 παιδιά. Για τα άτομα άνω των 65 ετών, υπάρχουν έως και 160.000 νοσηλείες ετησίως και 6.000-10.000 θάνατοι.
Ένα άλλο εμβόλιο είναι αυτό για τον έρπητα ζωστήρα, μια ιογενή λοίμωξη που προκαλείται από τον ιό της ανεμοβλογιάς. Προκαλεί επώδυνα εξανθήματα. Μερικοί άνθρωποι βιώνουν πόνο στο σημείο του εξανθήματος για μήνες ή και χρόνια μετά την εκκαθάρισή του. Το Shingrix (RZV) εγκρίθηκε το 2017 και είναι πάνω από 90% αποτελεσματικό στην πρόληψη του έρπητα ζωστήρα -η προστασία διαρκεί περίπου 7 χρόνια. Οι γιατροί το συνιστούν για υγιή άτομα άνω των 50 ετών καθώς και για άτομα ηλικίας 19 ετών και άνω που είναι ή θα είναι ανοσοκατασταλμένα λόγω ασθένειας ή θεραπείας.
Γενικότερη προστασία;
Η έρευνα προτείνει μια πιθανή σχέση μεταξύ εμβολίων και μειωμένου κινδύνου άνοιας και καρδιακών παθήσεων. Μελέτες έχουν βρει συσχέτιση μεταξύ λήψης ορισμένων εμβολίων και χαμηλότερου κινδύνου εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ. Περιλαμβάνονται τα εμβόλια γρίπης, τετάνου-διφθερίτιδας-κοκκύτη (Tdap), έρπητα ζωστήρα και εμβόλια κατά της πνευμονίας.
Αν και τα ευρήματα είναι ενθαρρυντικά, βασίζονται σε μελέτες παρατήρησης, οι οποίες δεν μπορούν να αποδείξουν οριστικά ότι τα εμβόλια προκαλούν μειωμένο κίνδυνο άνοιας. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιωθεί η σχέση αιτίου-αποτελέσματος και να κατανοηθούν οι μηχανισμοί που παίζουν.
Η σύνδεση μεταξύ των εμβολίων κατά της γρίπης και της πρόληψης των θανάτων λόγω καρδιακών παθήσεων είναι πιο ισχυρή. Το εμβόλιο της γρίπης μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των αναπνευστικών ασθενειών που μπορούν να ασκήσουν πίεση στην καρδιά. Νεότερη έρευνα δείχνει ότι μπορεί να υπάρχει και άμεση προστασία. Ο ιός της γρίπης και άλλοι ιοί φαίνεται να έχουν τη δυνατότητα να αποσταθεροποιήσουν την αθηρωματική πλάκα που είναι υπεύθυνη για καρδιακές προσβολές.
