Στον διαβήτη τύπου 2, η μεταγευματική υπεργλυκαιμία έχει τεράστια επίδραση στις τιμές της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαρίνης (HbA1c) και σχετίζεται έντονα με μελλοντική ανάπτυξη αγγειακών επιπλοκών, ακόμη και όταν αποκατασταθεί ο γλυκαιμικός έλεγχος. Το πρωινό έχει φανεί ότι έχει μεγάλη σημασία για την 24ωρη ρύθμιση της γλυκόζης.
H παράλειψη του πρωινού έχει συσχετιστεί σε παρατηρητικές μελέτες με αύξηση του βάρους και άλλες δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένης της αντίστασης στην ινσουλίνη και αυξημένου κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.
Επιπλέον, σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, η παράλειψη του πρωινού σχετίζεται με σημαντική αύξηση της HbA1c και της μεταγευματική υπεργλυκαιμία (PPHG) για ολόκληρη την ημέρα, ακόμη και χωρίς υπερκατανάλωση τροφής το βράδυ. Αντίθετα, η κατανάλωση ενός πρωινού υψηλής ενεργειακής αξίας και ενός δείπνου χαμηλής ενεργειακής αξίας οδηγεί σε σημαντική μείωση της μεταγευματικής γλυκαιμίας όλη την ημέρα. Επίσης τρεις μήνες πρωινού υψηλής ενεργειακής αξίας με αρκετές πρωτεΐνες και λίπος οδήγησαν σε μείωση 5% των επιπέδων HbA1c σε συμμετέχοντες με διαβήτη τύπου 2.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2015, η παράλειψη του πρωινού αυξάνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα μετά το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο σε άτομα με διαβήτη τύπου 2. Τα αποτελέσματα αυτής της τυχαιοποιημένης διασταυρούμενης μελέτης δημοσιεύθηκαν στο Diabetes Care από την Daniela Jakubowicz, του Ιατρικού Κέντρου Wolfson της Μονάδας Διαβήτη και καθηγήτρια ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, Ισραήλ.
Τα άτομα της μελέτης ήταν 22 ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, των οποίων η νόσος ελεγχόταν μόνο με δίαιτα ή δίαιτα συν μετφορμίνη. Επτά ασθενείς λάμβαναν επίσης αντιυπερτασικά φάρμακα. Κάθε συμμετέχων υποβλήθηκε σε δύο ξεχωριστές δοκιμασίες γευμάτων. Η μέση διάρκεια διαβήτη ήταν 8,4 έτη, η ηλικία 56,9 έτη, ο ΔΜΣ 28,2 και η HbA1c 7,7. Οι ασθενείς κατανεμήθηκαν τυχαία σε δύο ημέρες δοκιμής: μία ημέρα με πρωινό, μεσημεριανό γεύμα και δείπνο (YesB) και μία άλλη με μεσημεριανό γεύμα και δείπνο αλλά χωρίς πρωινό (NoB).
Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ακολουθήσουν το πρόγραμμα γευμάτων στο σπίτι δύο ημέρες πριν από το τεστ. Τη μια φορά καταναλώθηκαν τρία πανομοιότυπα γεύματα -που περιείχαν περίπου 700 θερμίδες, 20% λίπος, 54% υδατάνθρακες και 26% πρωτεΐνη, στις 8:00 π.μ., στις 1:30 μ.μ. και στις 7:00 μ.μ. Την άλλη φορά, δόθηκαν μόνο το δεύτερο και το τρίτο γεύμα. Ελήφθησαν δείγματα αίματος στα ίδια χρονικά σημεία για κάθε συμμετέχοντα.
Όπως αναμενόταν, οι περιοχές κάτω από την καμπύλη στα 0 έως 180 λεπτά ήταν σημαντικά υψηλότερες μετά το πρωινό για τη γλυκόζη, την ινσουλίνη, το C-πεπτίδιο και το γλυκαγονόμορφο πεπτίδιο-1 (GLP-1) σε σχέση με την έλλειψη πρωινού. Την ημέρα χωρίς πρωινό, οι κορυφές της γλυκόζης στο αίμα ήταν 39,8% υψηλότερες μετά το μεσημεριανό γεύμα και 24,9% υψηλότερες μετά το δείπνο σε σύγκριση με το όταν λαμβανόταν πρωινού.
Όταν λαμβανόταν πρωινό, οι κορυφές της γλυκόζης ήταν 192 mg/dL μετά το μεσημεριανό και 235 mg/dL μετά το δείπνο. Τις ημέρες που είχε παραληφθεί το πρωινό, οι αντίστοιχες κορυφές ήταν 269 mg/dL και 294 mg/dL μετά το δείπνο. Η παράλειψη του πρωινού είχε επίσης ως αποτέλεσμα τη μειωμένη έκκριση ινσουλίνης μετά το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο. Χωρίς το πρωινό, τα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα μετά το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο ήταν 17% χαμηλότερα. Τις ημέρες με πρωινό και 7,9% χαμηλότερα. Οι τιμές για το C-πεπτίδιο αντικατόπτριζαν τις τιμές της ινσουλίνης μετά το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο.
Να σημειωθεί ότι, με το πρωινό, η μείωση της υπεργλυκαιμίας και η αυξημένη ινσουλίνη στο μεσημεριανό γεύμα, έχει περιγραφεί ως το «φαινόμενο του δεύτερου γεύματος» και έχει αναφερθεί προηγουμένως σε αρκετές μελέτες σε υγιή άτομα και άτομα με διαβήτη τύπου 2. Το φαινόμενο του δεύτερου γεύματος δεν σχετίζεται με αύξηση της ινσουλίνης. Στα υγιή άτομα, το φαινόμενο του δεύτερου γεύματος έχει συσχετιστεί με αυξημένους ρυθμούς αποθήκευσης υδατανθράκων του μεσημεριανού γεύματος στο μυϊκό γλυκογόνο.
«Στον διαβήτη τύπου 2, η μεταγευματική υπεργλυκαιμία ή οι κορυφές γλυκόζης μετά τα γεύματα σχετίζονται έντονα με την ταχεία μείωση της λειτουργίας των βήτα κυττάρων και με την επιταχυνόμενη ανάπτυξη καρδιαγγειακών επιπλοκών… Επομένως, ο μετριασμός των γλυκαιμικών κορυφών είναι ο πιο σημαντικός στόχος στη θεραπεία του διαβήτη», δήλωσε η Jakubowicz. «Αποφεύγοντας την παράλειψη του πρωινού και τρώγοντας τους περισσότερους υδατάνθρακες το πρωί, όταν η ινσουλίνη είναι πιο αποτελεσματική και οι κορυφές της γλυκόζης είναι μικρότερες, οδηγεί σε μείωση της απόκλισης της γλυκόζης καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, αποτρέποντας τον καρδιαγγειακό κίνδυνο που σχετίζεται με τα υψηλά γλυκαιμικά επίπεδα», πρόσθεσε.
Η παράλειψη του πρωινού οδήγησε επίσης σε υψηλότερα επίπεδα γλυκαγόνης και ελεύθερων λιπαρών οξέων και σε μειωμένα επίπεδα GLP-1 μετά το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο, ενώ η κατανάλωση πρωινού είχε ως αποτέλεσμα το αντίστροφο.
Η Jakubowicz δήλωσε ότι ξαφνιάστηκε λίγο από το μέγεθος της διαφοράς. «Είχαμε διατυπώσει τη θεωρία ότι η παράλειψη του πρωινού δεν είναι υγιεινή, αλλά ήταν εκπληκτικό να βλέπουμε τόσο υψηλό βαθμό επιδείνωσης του μεταβολισμού της γλυκόζης μόνο και μόνο επειδή οι συμμετέχοντες δεν έτρωγαν πρωινό».
Ερωτηθείσα τι θα έπρεπε να συστήσουν οι γιατροί στους ασθενείς να τρώνε για πρωινό, είπε ότι η συμπερίληψη πρωτεΐνης μαζί με υδατάνθρακες στο πρωινό είναι καλή ιδέα για ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, ειδικά εάν είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. «Γνωρίζουμε ότι… η αύξηση της περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες τόνος, σολομός, τυρί, κοτόπουλο ή γαλοπούλα θα οδηγήσει σε μείωση της πείνας» είπε.
Τα γονίδια
Οι ακανόνιστες διατροφικές συνήθειες, όπως η παράλειψη του πρωινού, συχνά σχετίζονται με την παχυσαρκία, τον διαβήτη τύπου 2, την υπέρταση και τις καρδιαγγειακές παθήσεις, αλλά η ακριβής επίδραση των ωρών των γευμάτων στο εσωτερικό ρολόι του σώματος δεν είναι τόσο σαφής.
Μια μελέτη το 2019 πάλι από την Daniela Jakubowicz που δημοσιεύθηκε στο Diabetes Care, εντόπισε αυτή τη φορά την επίδραση του πρωινού στην έκφραση των «γονιδίων του βιολογικού ρολογιού» που ρυθμίζουν τις μεταγευματικές αντιδράσεις γλυκόζης και ινσουλίνης τόσο σε υγιή άτομα όσο και σε διαβητικούς. Η μελέτη αυτή έδειξε ότι η κατανάλωση πρωινού ενεργοποιεί την κατάλληλη έκφραση γονιδίων του βιολογικού ρολογιού, οδηγώντας σε βελτιωμένο γλυκαιμικό έλεγχο, είπε η Jakubowicz. «Τα γονίδια του βιολογικού ρολογιού όχι μόνο ρυθμίζουν τις κιρκαδικές αλλαγές του μεταβολισμού της γλυκόζης, αλλά επίσης το σωματικό μας βάρος, την αρτηριακή πίεση, την ενδοθηλιακή λειτουργία και την αθηροσκλήρωση.
«Ο σωστός χρόνος γευμάτων -όπως η κατανάλωση πρωινού πριν από τις 9:30 π.μ.- θα μπορούσε να οδηγήσει σε βελτίωση ολόκληρου του μεταβολισμού του σώματος, να διευκολύνει την απώλεια βάρους και να καθυστερήσει τις επιπλοκές που σχετίζονται με τον διαβήτη τύπου 2 και άλλες διαταραχές που σχετίζονται με την ηλικία».
Για τη μελέτη, 18 υγιείς εθελοντές και 18 παχύσαρκοι εθελοντές με διαβήτη συμμετείχαν σε μια δοκιμαστική ημέρα με πρωινό και μεσημεριανό γεύμα, και σε μια δοκιμαστική ημέρα με μόνο μεσημεριανό γεύμα. Και τις δύο ημέρες, οι ερευνητές διεξήγαγαν εξετάσεις αίματος στους συμμετέχοντες για να μετρήσουν την έκφραση του γονιδίου του μεταγευματικού ρολογιού, τη γλυκόζη του αίματος, την ινσουλίνη και την άθικτη δραστηριότητα του γλυκαγονόμορφου πεπτιδίου-1 (GLP-1) καθώς και της διπεπτιδυλικής πεπτιδάσης IV (DPP-IV).
«Η μελέτη έδειξε ότι η κατανάλωση πρωινού ενεργοποιεί την κατάλληλη γονιδιακή έκφραση του βιολογικού ρολογιού, οδηγώντας σε βελτιωμένο γλυκαιμικό έλεγχο», είπε η Jakubowicz. «Τόσο σε υγιή άτομα όσο και σε διαβητικούς, η κατανάλωση πρωινού βελτίωσε την έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων του βιολογικού ρολογιού που συνδέεται με πιο αποτελεσματική απώλεια βάρους και συσχετίστηκε με βελτιωμένα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης μετά το μεσημεριανό γεύμα».
Αντίθετα, τις ημέρες που περιελάμβαναν μόνο μεσημεριανό γεύμα (όταν οι συμμετέχοντες παρέλειπαν το πρωινό), τα γονίδια του βιολογικού ρολογιού που σχετίζονται με την απώλεια βάρους ήταν μειωμένα, οδηγώντας σε αιχμές σακχάρου στο αίμα και κακές αντιδράσεις στην ινσουλίνη για το υπόλοιπο της ημέρας, γεγονός που υποδηλώνει ότι η παράλειψη του πρωινού οδηγεί σε αύξηση βάρους ακόμη και χωρίς εμφάνιση υπερφαγίας στο υπόλοιπο της ημέρας.
H ερευνητές έγραψαν: «Η παράλειψη πρωινού επηρεάζει αρνητικά την γονιδιακή έκφραση που ελέγχεται από το ρολόι και συσχετίζεται με αυξημένη μεταγευματική γλυκαιμική απόκριση τόσο σε υγιή άτομα όσο και σε άτομα με διαβήτη… Επιπλέον, η έκφραση των γονιδίων του ρολογιού μετά το μεσημεριανό γεύμα ήταν διαφορετική και εξαρτιόταν από το αν καταναλωνόταν πρωινό ή όχι. Έτσι, τα αποτελέσματα της μελέτης υποδηλώνουν ότι η κατανάλωση πρωινού έχει μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της δραστηριότητας των γονιδίων του ρολογιού, και αυτό ισχύει τόσο για υγιή άτομα όσο και για άτομα με διαβήτη».
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η επίδραση του πρωινού είναι άμεση, καθώς μόνο μια ημέρα παράλειψης του πρωινού οδήγησε σε μια τόσο επιβλαβή επίδραση στο ρολόι και στην ελεγχόμενη από το ρολόι γονιδιακή έκφραση.
Η παράλειψη πρωινού ή/και η κατανάλωση φαγητού σε ώρες που έχουν σχεδιαστεί για ύπνο, μακροπρόθεσμα, οδηγεί σε διαταραχή της έκφρασης των γονιδίων του ρολογιού και σχετίζεται με την αύξηση βάρους και τον διαβήτη. Αντίθετα, ο εγκλιματισμός σε χρονομετρημένη σίτιση, το πρωινό υψηλής ενέργειας και η νηστεία κατά τις ώρες που έχουν σχεδιαστεί για ύπνο ανέστρεψαν την μειωμένη έκφραση των γονιδίων του ρολογιού και την αυξημένη έκφραση του ενζύμου AMPK, με αποτέλεσμα την πιο αποτελεσματική απώλεια βάρους, την ευαισθησία στην ινσουλίνη και τη μείωση της συσσώρευσης λιπιδίων.
«Το γεγονός ότι μπορούμε να αλλάξουμε την γονιδιακή έκφραση σε μόλις τέσσερις ώρες είναι πολύ εντυπωσιακό», είπε η Jakubowicz.
Περισσότερες πληροφορίες:
- Fasting Until Noon Triggers Increased Postprandial Hyperglycemia and Impaired Insulin Response After Lunch and Dinner in Individuals With Type 2 Diabetes: A Randomized Clinical Trial.
- Influences of Breakfast on Clock Gene Expression and Postprandial Glycemia in Healthy Individuals and Individuals With Diabetes: A Randomized Clinical Trial.
