Πολλοί γονείς ανησυχούν όταν ο γιατρός τους ανακοινώνει ότι η καρδιά του παιδιού τους κάνει έναν παραπανίσιο ήχο, το λεγόμενο φύσημα. Είναι σημαντικό όμως να ξέρουν ότι πρόκειται για ένα πολύ συχνό εύρημα στα παιδιά και συνήθως δεν επηρεάζει την υγεία τους.
Η λέξη φύσημα περιγράφει έναν ήχο ή θόρυβο που ακούγεται καθώς το αίμα περνά από τα διαμερίσματα και τις βαλβίδες της καρδιάς.
Είναι σημαντικό να γίνει ένας διαχωρισμός: το φύσημα δεν είναι ασθένεια αλλά ένας ήχος πέραν των συνηθισμένων που παράγεται κατά τη ροή του αίματος στην καρδιά. Το αίμα καθώς ρέει στην καρδιά από κοιλότητα σε κοιλότητα κάνει κάποιους φυσιολογικούς ήχους τους οποίους ο ιατρός μπορεί να ξεχωρίσει με το στηθοσκόπιο. Οι ήχοι αυτοί παράγονται από τις βαλβίδες της καρδιάς, οι οποίες ανοίγουν και κλείνουν προκειμένου να εξασφαλίσουν τη ροή του αίματος προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Το καρδιακό φύσημα είναι οποιοσδήποτε άλλος ήχος εκτός από αυτούς που παράγονται φυσιολογικά.
Το φύσημα έχει διάφορους βαθμούς έντασης. Μερικές φορές είναι τόσο αδύνατο που εύκολα μπορεί να διαφύγει της προσοχής του γιατρού, ιδιαίτερα αν το παιδί είναι ανήσυχο στην εξέταση. Συχνά ανακαλύπτεται σε παιδιά ηλικίας 2-4 χρονών επειδή στην ηλικία αυτή είναι πιο συνεργάσιμα. Τα φυσήματα ανάλογα με την ένταση που έχουν, βαθμολογούνται με κλίμακα από 1 μέχρι 6. Το 1 αντιστοιχεί σε ήχο που μόλις και γίνεται αντιληπτός ενώ το 6 σε πολύ δυνατό ήχο.
Tα φυσήματα της καρδιάς χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
- Η πρώτη κατηγορία είναι αυτά που προκαλούνται λόγω της κυκλοφορίας του αίματος στα καρδιακά διαμερίσματα, τα αγγεία ή τις βαλβίδες χωρίς όμως να υπάρχει ανατομική ανωμαλία η δυσλειτουργία των βαλβίδων. Για το λόγο αυτό τα εν λόγω καρδιακά φυσήματα αποκαλούνται λειτουργικά ή αθώα ή ακόμη φυσιολογικά φυσήματα. Αν ο γιατρός σάς πει ότι το παιδί σας έχει αθώο ή λειτουργικό καρδιακό φύσημα, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Το αθώο φύσημα, κατά κανόνα, δεν προκαλεί προβλήματα.
- Η δεύτερη κατηγορία καρδιακών φυσημάτων είναι αυτά που δημιουργούνται λόγω ανατομικών ανωμαλιών των δομών της καρδίας, στένωσης βαλβίδων ή βαλβιδικής ανεπάρκειας. Τα φυσήματα αυτά είναι οργανικά και σχετίζονται με καρδιακή παθολογία.
Το αθώο φύσημα
Τα αθώα φυσήματα είναι ήχοι που παράγονται στα παιδιά επειδή η κυκλοφορία τους είναι υπερκινητική, δηλαδή το αίμα εξωθείται από την καρδιά με αυξημένη ταχύτητα και στροβιλίζεται παράγοντας ήχο. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα πώς αυτό το φύσημα άλλοτε ακούγεται και άλλοτε όχι.
Στην περίπτωση του αθώου φυσήματος, η καρδιά και το καρδιοαγγειακό σύστημα των παιδιών είναι υγιή και σε θέση να αντεπεξέλθουν σε όλες τις ανάγκες του οργανισμού. Η μορφή της καρδιάς είναι συνήθως φυσιολογική, οι καρδιακές βαλβίδες λειτουργούν τέλεια και η καρδιά λειτουργεί και συστέλλεται φυσιολογικά.
Ο γιατρός μπορεί να υποβάλλει το παιδί σε εξετάσεις για να βεβαιωθεί ότι το φύσημα είναι αθώο. Μόλις γίνουν αυτές οι εξετάσεις και αφού σας πουν ότι το φύσημα είναι αθώο, μπορείτε να ηρεμήσετε. Το παιδί σας δεν έχει καρδιακό πρόβλημα. Είναι φυσιολογικό και υγιές και δεν έχει ανάγκη από περιορισμούς και απαγόρευση δραστηριοτήτων όπως είναι η άσκηση.
Στην παιδική ηλικία υπάρχουν κάποιες αιτίες που βοηθούν την εμφάνιση φυσήματος. Η ελαστικότητα του θωρακικού τοιχώματος, η απουσία αλλοιώσεων του περιεχομένου του αέρα στους πνεύμονες, η λεπτότητα των στοιχείων που βρίσκονται ανάμεσα στην καρδιά του παιδιού και το στηθοσκόπιο επιτρέπουν την ακρόαση κάποιων πολύ λεπτών ήχων. Επίσης η υψηλή καρδιακή συχνότητα και η μειωμένη πηκτικότητα αίματος των παιδιών (όταν μάλιστα υπάρχει αναιμία) επιτρέπουν την δημιουργία στροβιλισμών της ροής του αίματος που προκαλούν φυσήματα.
Να σημειωθεί ότι έως και το 72% των παιδιών στην σχολική ηλικία παρουσιάζει αθώο φύσημα που συχνά εξαφανίζεται με την ανάπτυξη. Μπορεί να βρεθεί τυχαία κατά την διάρκεια πυρετού, αλλά μπορεί να εμφανίζεται ξανά στους περιοδικούς κλινικούς ελέγχους. Όταν τα παιδιά έχουν πυρετό ή όταν αυξάνεται η καρδιακή τους συχνότητα για διάφορους λόγους, τα αθώα λειτουργικά φυσήματα μπορούν να γίνονται πιο δυνατά ή πιο απαλά. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα εν λόγω φυσήματα είναι παθολογικά.
Παθολογικό φύσημα
Ο διαχωρισμός ανάμεσα σε αθώο και παθολογικό φύσημα βασίζεται σε κάποια κριτήρια. Το καρδιακό φύσημα μπορεί να υπάρχει κατά τη συστολή της καρδιάς ή κατά τη διαστολή. Κάποτε το φύσημα μπορεί να είναι συνεχές. Με αυστηρά ιατρικούς όρους, το αθώο φύσημα καρδιάς είναι πάντα συστολικό (εκτός από κάποιες εξαιρέσεις). Μειώνεται σε ένταση όταν το παιδί είναι καθιστό και ή ένταση του δεν υπερβαίνει ποτέ τα 2/6. Το συνεχές φύσημα σχετίζεται συχνά με καρδιακή πάθηση.
Τα παθολογικά καρδιακά φυσήματα στα παιδιά, οφείλονται σε συγγενείς καρδιοπάθειες. Περίπου 1 στα 100 νεογέννητα βρέφη έχουν καρδιοπάθεια. Αυτά τα παιδιά εκδηλώνουν συμπτώματα τις πρώτες λίγες μέρες της ζωής τους ή μπορεί να φαίνονται υγιή μέχρι αργά στην παιδική τους ηλικία.
Συμπτώματα που εμφανίζονται σε νεογέννητα με συγγενείς καρδιοπάθειες είναι η ταχύπνοια (γρήγορη αναπνοή), δυσκολία στη σίτιση του παιδιού, περιστοματική κυάνωση (μπλε χρώμα γύρω από τα χείλη) και στασιμότητα βάρους. Αν αυτά τα συμπτώματα εμφανιστούν στο παιδί σας θα πρέπει αμέσως να επισκεφθείτε τον παιδίατρο.
Οι συγγενείς καρδιοπάθειες δεν είναι κληρονομικές και συνήθως τα αίτια είναι άγνωστα. Η λοίμωξη της εγκύου με ερυθρά (στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης), ο ζαχαρώδης διαβήτης τύπου 2 που δεν ελέγχεται καλά, ή αν η μητέρα πάσχει από κάποιο μεταβολικό νόσημα αυξάνουν την πιθανότητα να γεννηθεί το παιδί με καρδιοπάθεια. Επίσης ο κίνδυνος αυξάνεται αν η έγκυος καταναλώνει αλκοόλ ή ναρκωτικά.
Οι πιο συχνοί τύποι καρδιοπαθειών οφείλονται στη λανθασμένη κατασκευή της καρδιάς, είτε σε τρύπες μέσα στην καρδιά (πχ. μεσοκολπική επικοινωνία) είτε σε στένωση των βαλβίδων (πνευμονική στένωσης και στένωσης της αορτής).
Η μεμβράνη που χωρίζει την καρδιά σε δύο μέρη λέγεται διάφραγμα και αν σ’ αυτό το διάφραγμα υπάρχουν τρύπες, τότε διαφεύγει το αίμα μέσα σε άλλα διαμερίσματα και κάνει την καρδιά να εργάζεται πιο σκληρά.
Μερικές τρύπες μπορεί να είναι μεγάλες, ώστε να προκαλέσουν συμπτώματα μαζί με καρδιακό φύσημα και άλλες πιο μικρές, οι οποίες υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μεγαλώνοντας το παιδί να φύγουν από μόνες τους. Ο καρδιολόγος του παιδιού είναι ο αρμόδιος να αποφασίσει αν χρειάζεται χειρουργική επέμβαση για να διορθωθεί η βλάβη.
Στους ενήλικες
Στους ενήλικες οι συχνότερες αιτίες καρδιακών φυσημάτων είναι οι παθήσεις των βαλβίδων. Προκαλούνται από μολύνσεις και άλλες ασθένειες.
Tο παθολογικό φύσημα στους ενηλίκους συχνά είναι αποτέλεσμα μιας βαλβιδοπάθειας που προκλήθηκε από ρευματικό πυρετό στην παιδική ηλικία. Αν, π.χ., ως παιδί είχατε αμυγδαλίτιδα από στρεπτόκοκκο για την οποία δεν υπήρξε αντιμετώπιση με την έγκαιρη λήψη αντιβιοτικού και εκδηλώσατε ρευματικό πυρετό, τότε πιθανόν να παρουσιάσετε μια βαλβιδοπάθεια που σας ακολουθεί στην ενήλικη ζωή του. Aυτό συμβαίνει επειδή ο στρεπτόκοκκος προσβάλλει τις βαλβίδες της καρδιάς.
Tο παθολογικό φύσημα συνοδεύεται και από άλλα συμπτώματα, π.χ. δύσπνοια, εύκολη κόπωση, λιποθυμικά επεισόδια, πόνο στο στήθος κατά την προσπάθεια.
Αντιμετώπιση
Όσον αφορά το αθώο φύσημα, δεν τίθεται θέμα αντιμετώπισης. Για το παθολογικό φύσημα όμως, ο γιατρός πρέπει να εντοπίσει το σημείο της καρδιάς ή των αγγείων όπου ακούγεται το φύσημα και, βάσει της κλινικής εικόνας και των συμπτωμάτων του ασθενούς, να εκτιμήσει το μέγεθος του προβλήματος, ώστε να συστήσει την κατάλληλη αντιμετώπιση, π.χ. συντηρητική αγωγή (φάρμακα) ή χειρουργική επέμβαση.
Αν έχετε παθολογικό φύσημα, που προέρχεται από βαλβίδα της καρδιάς, θα πρέπει να παίρνετε αντιβιοτικά, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού σας, όποτε χρειαστεί να κάνετε σε οδοντιατρικές ή άλλες χειρουργικές επεμβάσεις. H αντιβίωση χορηγείται πριν και μετά την επέμβαση. Προφυλάσσει την καρδιά σας από τυχόν παθογόνους μικροοργανισμούς, που μπορεί να εισβάλουν στον οργανισμό σας κατά την επέμβαση και να προσβάλουν μία βαλβίδα της καρδιάς, προκαλώντας ενδοκαρδίτιδα.
Όσο για την άσκηση, ο γιατρός θα εκτιμήσει κατά πόσο επιτρέπεται ή όχι, γεγονός που εξαρτάται από τη σοβαρότητα της πάθησης. Αν υπάρχει σοβαρή στένωση της μιτροειδούς βαλβίδας, η άσκηση μπορεί να γίνει επικίνδυνη. Αν η στένωση είναι μικρότερου βαθμού, μπορεί να συστηθεί μια ήπια άσκηση, όπως το περπάτημα.
H ήπια άσκηση δεν θα διορθώσει την ελαττωματική βαλβίδα αλλά θα σας προφυλάξει από άλλα προβλήματα, που μπορεί να επιβαρύνουν την καρδιακή λειτουργία.
Να σημειωθεί πως αν έχετε αναιμία ή υπερθυρεοειδισμό, η κυκλοφορία του αίματος αυξάνεται. Γι’ αυτό και ένα από τα συμπτώματα αυτών των παθήσεων είναι το φύσημα. Στην περίπτωση αυτή όμως η καρδιά δεν πάσχει, το φύσημα δηλαδή δεν σχετίζεται με καρδιακό πρόβλημα. Η αντιμετώπιση της πάθησης που το προκαλεί κάνει το φύσημα να υποχωρεί.
