To κότσι ή ρόζος ιατρικά ονομάζεται βλαισός μεγάλος δάκτυλος (Hallux Valgus). Εμφανίζεται όταν το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού λυγίζει προς το γειτονικό του δάκτυλο και μερικές φορές το επικαλύπτει προκαλώντας παραμόρφωση του ποδιού. Μια παρέκκλιση πάνω από 15-20 μοίρες θεωρείται παθολογική.
Ο ακτινολογικός έλεγχος αναδεικνύει τη σοβαρότητα της παραμόρφωσης. Οι νάρθηκες σιλικόνης μπορεί να βοηθούν στην μη περαιτέρω επιδείνωση αλλά ο μοναδικός τρόπος για να εξαφανιστεί το κότσι είναι η χειρουργική επέμβαση.
Συμπτώματα και στάδια της πάθησης
Ο βλαισός μεγάλος δάκτυλος αποτελεί την πιο συχνή παραμόρφωση του μυοσκελετικού συστήματος. Το ποσοστό εμφάνισης σε ηλικίες από 15-30 ετών είναι 3%, σε ηλικίες 31-60 είναι 9% και σε ηλικίες πάνω από 60 ετών είναι 16%.
Το κότσι είναι μια παραμόρφωση της πρώτης άρθρωσης του μεγάλου δακτύλου του ποδιού. Η παραμόρφωση αυτή δημιουργεί βλαισότητα (παρέκκλιση) δηλαδή στροφή του μεγάλου δακτύλου, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται προπέτεια (κάλος). Καθώς το κότσι υπόκειται σε συνεχόμενη τριβή, οδηγεί στην πάχυνση του δέρματος.
Μερικές φορές το κότσι προκαλεί μόνο μικρή ενόχληση και άλλες φορές πόνο που μπορεί να είναι έντονος και δυσκολία στο περπάτημα. Ο πόνος προκαλείται συνήθως από την σκλήρυνση ή τον κάλο που δημιουργείται ανάμεσα στα δάχτυλα ή στο πάνω μέρος του δευτέρου δάκτυλου ή στο μέσα μέρος της κεφαλής του πρώτου μεταταρσίου. Ο πόνος επιδεινώνεται με το περπάτημα, κυρίως όταν το παπούτσι είναι στενό και μυτερό και μειώνεται με τη ξεκούραση. Σε προχωρημένο στάδιο, όταν η άρθρωση έχει υποστεί μη αναστρέψιμη παραμόρφωση, ο πόνος υπάρχει ακόμα και κατά την περίοδο ανάπαυσης καθώς και όταν αλλάζει ο καιρός.
Το κότσι εξελίσσεται και παρατηρούνται τέσσερα στάδια. Αρχικά, εμφανίζεται ένα ελαφρύ στράβωμα του μεγάλου δάκτυλου προς τα υπόλοιπα δάκτυλα του ποδιού. Αυτή η εικόνα θα πρέπει να προβληματίσει από νωρίς. Το στράβωμα σημαίνει ότι υπάρχουν οι προδιαθεσικοί παράγοντες για να δημιουργηθεί κότσι στο πόδι. Στο 2ο στάδιο το μεγάλο δάχτυλο εκτοπίζει το δεύτερο δάχτυλο ακόμα περισσότερο προκαλώντας του μικρή παραμόρφωση (σφυροδακτυλία). Στο 3ο στάδιο το μεγάλο δάχτυλο στρέφεται αρκετά και αναγκάζει το δεύτερο δάχτυλο να “καβαλήσει” το μεγάλο. Τέλος, στο 4ο στάδιο, το μεγάλο δάχτυλο μπορεί να εξαρθρωθεί λόγω οστεοφύτων και εκφύλισης της άρθρωσης.
Οι γυναίκες έχουν 9-10 φορές περισσότερες πιθανότητες από τους άνδρες να εκδηλώσουν κότσι.
Αιτίες
Δεν είναι ξεκάθαρο ποιες είναι οι αιτίες για το κότσι. Η πάθηση θεωρείται ως ένα βαθμό κληρονομική καθώς οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει κατά 70% οικογενειακό ιστορικό. Έτσι δεν είναι τυχαίο που μερικές φορές μητέρα και κόρη εμφανίζουν κότσι στο ίδιο πόδι.
Δύο σημαντικοί προδιαθεσικοί παράγοντες είναι το κοντό πρώτο μετατάρσιο και ο υπερβολικός πρηνισμός (μειωμένη καμάρα του ποδιού). Αυτές οι ανατομικές αποκλίσεις μπορούν να κληρονομηθούν, και αν συνδυαστούν με εξωγενείς παράγοντες όπως τα στενά παπούτσια οδηγούν σε επιδείνωση της παραμόρφωσης λόγω των τριβών που ασκούνται.
Να σημειωθεί ότι τα στενά, μυτερά, ψηλοτάκουνα παπούτσια δεν θεωρείται πως αποτελούν βασική αιτία της πάθησης. Ο βλαισός μέγας δάκτυλος έχει παρατηρηθεί και σε φυλές που δεν φόρεσαν ποτέ παπούτσια. Ωστόσο, τα προαναφερόμενα υποδήματα κρατούν το πόδι σε λάθος θέση διατηρώντας το μεγάλο δάκτυλο σε κλίση και δημιουργώντας μηχανική διάταση των μαλακών μορίων. Επιπλέον, η πίεση που ασκούν τα στενά παπούτσια στο κότσι μπορεί να δημιουργήσει έντονα συμπτώματα πόνου.
Αιτία για το κότσι μπορεί να αποτελούν ορισμένες μεταβολικές παθήσεις (π.χ. το ουρικό οξύ) και οι τραυματισμοί του ποδιού. Οι χορεύτριες μπαλέτου λόγω του ότι χορεύουν πάνω στα δάκτυλα παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά εμφάνισης της πάθησης.
Σε πολλές περιπτώσεις το κότσι συνδέεται με παθήσεις όπως η οστεοαρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ψωριασική και η ουρική αρθρίτιδα.
Συντηρητική και χειρουργική αντιμετώπιση
Νάρθηκας
Για την πρόληψη, αποφεύγονται τα παπούτσια που είναι στενά για τα δάχτυλα ή έχουν ψηλά τακούνια.
Όταν η παραμόρφωση βρίσκεται σε αρχικό στάδιο, η αντιμετώπιση είναι συντηρητική: χρησιμοποιούνται ειδικοί νάρθηκες από σιλικόνη που φοριούνται τη νύχτα αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για το αν διορθώνουν τη θέση του δακτύλου. Tα διαχωριστικά σιλικόνης επαναφέρουν κάπως το πρώτο και δεύτερο δάχτυλο στην αρχική ανατομική τους θέση και ίσως βοηθούν στην μη περαιτέρω επιδείνωση.
Επίσης γίνεται χρήση ειδικών προστατευτικών βοηθημάτων (ορθωτικά πέλματα) για την άρθρωση, κάτι που μπορεί παροδικά να μειώσει τον πόνο. Σκοπός του ορθωτικού πέλματος είναι να υποστηρίξει τα οστά του ταρσού και την καμάρα και να ελευθερώσει κινητικά της υπόλοιπες αρθρώσεις του ποδιού.
Ορθωτικά πέλματα
Στο τελικό στάδιο, για να διορθωθεί η υπερβολική παραμόρφωση και να μειωθεί ο πόνος, η αντιμετώπιση είναι χειρουργική. Ο κατάλληλος χειρουργός είναι ο ορθοπαιδικός που έχει σχετική εξειδίκευση.
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές χειρουργικές τεχνικές (πάνω από 100) διότι δεν είναι όλες οι παραμορφώσεις ίδιες. Η παραμόρφωση αφορά όχι μόνο τα οστά αλλά και τα μαλακά μόρια, τους συνδέσμους και τους τένοντες. Εάν αφαιρεθεί μόνο η εξόστωση (το κόκαλο που προεξέχει), οπτικά υπάρχει βελτίωση στο πόδι, ο χειρουργημένος περπατά πιο γρήγορα αλλά το μεγάλο δάκτυλο θα συνεχίσει τα επόμενα χρόνια να παραμορφώνεται. Το σωστό χειρουργείο προϋποθέτει και μετακίνηση της κεφαλής του μεταταρσίου.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η διόρθωση του βλαισού μεγάλου δακτύλου είναι μία απαιτητική χειρουργική επέμβαση και δεν γίνεται με laser (με laser μπορεί να γίνει η τομή του δέρματος).
O ασθενής μετά την εγχείρηση μπορεί να περπατήσει άμεσα, φορώντας ειδικά υποδήματα για 20-40 ημέρες. Κατόπιν μπορεί να χρησιμοποιεί τα δικά του παπούτσια. Τα κότσια δεν υποτροπιάζουν αν γίνει σωστά η χειρουργική επέμβαση.
