Δύο ανοσολόγοι, ο Αμερικανός James P. Allison και ο Ιάπωνας Tasuku Honjo κέρδισαν με το Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας 2018 για την καινοτόμο προσέγγισή τους στην αντιμετώπιση του καρκίνου, την ανοσοθεραπεία.
Το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να βρίσκει και να καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα στο σώμα, ωστόσο τα καρκινικά κύτταρα βρίσκουν τρόπους να «κρύβονται» από τα ανοσοκύτταρα, καταφέρνοντας έτσι να επιβιώνουν και να πολλαπλασιάζονται.
Η ιδέα να κινητοποιηθεί το ανοσοποιητικό για την αντιμετώπιση του καρκίνου δεν είναι καινούρια. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά πάνω από έναν αιώνα πριν. Ωστόσο, οι δύο επιστήμονες ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν πώς θα απελευθερωθεί το «φρένο» που βάζει ο καρκίνος στο ανοσοποιητικό ώστε να επιτευχθεί η αντιμετώπιση της νόσου.
Η επιτυχία των δύο ερευνητών, η οποία ήρθε μετά την εγκατάλειψη της ιδέας από πολλούς ερευνητές, «έφερε την ανοσοθεραπεία έξω από δεκαετίες σκεπτικισμού», δήλωσε ο Jedd Wolchok, ειδικός στον καρκίνο στο Κέντρο Καρκίνου Memorial Sloan Kettering στη Νέα Υόρκη. Και όπως δήλωσε, “οδήγησε σε ανθρώπινες εφαρμογές που έχουν επηρεάσει την υγεία ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων”.
Πριν από τις ανακαλύψεις του Allison και του Honjo, η θεραπεία του καρκίνου συνίστατο σε χειρουργική επέμβαση, ακτινοβολία, χημειοθεραπεία και ορμονικές θεραπείες. Μια δήλωση της Επιτροπής Νόμπελ χαιρέτισε τα επιτεύγματά τους λέγοντας ότι καθιέρωσαν “μια εντελώς νέα αρχή για την θεραπεία του καρκίνου”.
Ο Allison και Honjo, που εργάζονται ξεχωριστά, έδειξαν στη δεκαετία του 1990 πώς ορισμένες πρωτεΐνες λειτουργούν ως «φρένα» στα Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος περιορίζοντας την ικανότητά τους να προσβάλλουν καρκινικά κύτταρα. Η καταστολή αυτών των πρωτεϊνών, θεωρητικά, θα μπορούσε να μεταμορφώσει την ικανότητα του σώματος να καταπολεμήσει τον καρκίνο.
Τα Τ-κύτταρα, ένας τύπος λευκών αιμοσφαιρίων που καλούνται μερικές φορές οι στρατιώτες του ανοσοποιητικού συστήματος. Καταπολεμούν τις λοιμώξεις και τον καρκίνο, αλλά τα κακοήθη κύτταρα μπορούν να ξεφύγουν. Τα κύτταρα Τ φέρουν μόρια που ονομάζονται σημεία ελέγχου, τα οποία το σώμα χρησιμοποιεί για να τερματίσει τη λειτουργία των καρκινικών κυττάρων. Όμως τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να κλειδώσουν σε εκείνα τα σημεία ελέγχου, να καταστρέψουν τα Τ-κύτταρα και να τα εμποδίσουν να καταπολεμήσουν την ασθένεια.
Οι αναστολείς σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού
Ο Allison, καθηγητής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, μελέτησε μια πρωτεΐνη που λειτουργεί σαν «φρένο» στο ανοσοποιητικό σύστημα. Μέσα από τις έρευνές του ανακάλυψε ότι αυτό το «φρένο» μπορεί να αξιοποιηθεί ώστε τα ανοσοκύτταρα τελικά να βρουν και να καταστρέψουν τους καρκινικούς όγκους. Στη συνέχεια, χρησιμοποίησε τα ευρήματά του για να αναπτύξει μια νέα θεραπευτική προσέγγιση, γνωστή πλέον ως ανοσοθεραπεία, για την αντιμετώπιση του καρκίνου.
Ο Honjo, καθηγητής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κιότο, ανακάλυψε μια διαφορετική πρωτεΐνη στα ανοσοκύτταρα που επίσης λειτουργεί ως «φρένο», χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης.
Τα φάρμακα που βασίζονται στη δουλειά των δύο επιστημόνων ανήκουν σε μια ομάδα που ονομάζεται αναστολείς σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι πρώτες εγκρίσεις δόθηκαν για το ipilimumab (εμπορική ονομασία Yervoy), το nivolumab (Opdivo) και το pembrolizumab (Keytruda). Οι αναστολείς σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού έχουν εγκριθεί μόνο για κάποιους καρκίνους. Μπορούν ορισμένες φορές να έχουν σοβαρές παρενέργειες και είναι ακριβά φάρμακα, κοστίζοντας πάνω από 100.000 δολάρια ετησίως. Αλλά η ανοσοθεραπεία, έχει καταστεί βασικός άξονας θεραπείας για διάφορους τύπους καρκίνου και είναι σε εξέλιξη μια μεγάλη έρευνα.
“Είναι μια μεγάλη πρόκληση”, ανέφερε ο Δρ. Allison. “Αλλά γνωρίζουμε τους βασικούς κανόνες τώρα. Είναι απλώς ένα θέμα πιο σκληρής δουλειάς να βάλουμε τα πράγματα μαζί με βάση την επιστήμη”.
Οι αναστολείς σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού που υπάρχουν στην αγορά χρησιμοποιούνται για καρκίνους του πνεύμονα, του νεφρού, της ουροδόχου κύστης, του κεφαλιού και του λαιμού, το μελάνωμα, το λέμφωμα Hodgkin και άλλους καρκίνους.
CTLA-4 και PD-1
Ο Allison αναγνώρισε ένα σημείο ελέγχου που ονομάζεται CTLA-4 και ο Honjo βρήκε ένα διαφορετικό, που ονομάζεται PD-1. Αυτές οι ανακαλύψεις επέτρεψαν την ανάπτυξη φαρμάκων που θα εμπόδιζαν τα σημεία ελέγχου να λειτουργούν, έτσι ώστε τα Τ κύτταρα να είναι ελεύθερα να καταπολεμούν τον καρκίνο. Το Ipilimumab βασίστηκε στο έργο του Allison στο σημείο ελέγχου CTLA-4 ενώ άλλα φάρμακα δουλεύουν με το PD-1. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμυ Κάρτερ έλαβε έναν αναστολέα σημείων ελέγχου, Keytruda, το 2015, όταν το μελάνωμα είχε εξαπλωθεί στον εγκέφαλο και στο συκώτι του. Η τελευταία του σάρωση, τον Ιούνιο, δεν έδειξε καρκίνο.
Αλλά παρά τις επιτυχίες της ανοσοθεραπείας, ο κίνδυνος είναι ότι αυτές οι θεραπείες μπορούν επίσης να προκαλέσουν τη “μανία” του ανοσοποιητικού συστήματος. οδηγώντας σε παρενέργειες που μπορεί να είναι σοβαρές. Οι πνεύμονες, τα έντερα και μερικές φορές ακόμη και η καρδιά μπορεί να παρουσιάσουν φλεγμονή. Ο θυρεοειδής αδένας μπορεί να μεταμορφωθεί αργά. Βλάβες στο πάγκρεας μπορεί να προκαλέσουν διαβήτη σε ορισμένους ασθενείς. Άλλοι ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν ρευματοειδή αρθρίτιδα. Όταν τα φάρμακα εισήχθησαν για πρώτη φορά, οι παρενέργειες προκάλεσαν ακόμη και κάποιους θανάτους. Οι γιατροί έχουν μάθει να ελέγχουν καλύτερα τις παρενέργειες – χειρότερες θεωρούνται αυτές από το ipilimumab (Yervoy) σε σχέση με τους άλλους αναστολείς σημείων ελέγχου.
Πηγή: The New York Times
